Geulle, H. Apollonia

Cultusobject: H. Apollonia Open Street Maps
Datum: 9 februari (+ octaaf)
Periode: Na 1890 (?) - ca. 1965
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Martinus
Adres: Kommelderweg 1, 6243 ND Geulle
Gemeente: Meerssen
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: Van de 19e eeuw tot in de jaren dertig van de 20e eeuw togen gelovigen uit Geulle en de omliggende dorpen op 9 februari of op de zondag daarna biddend naar de Martinuskerk om daar Apollonia aan te roepen tegen kiespijn. In de loop van de jaren zestig raakte de bedevaart in onbruik.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - De kerk van Geulle wordt al in 1298 genoemd. In 1307 is de kerk van Geulle een 'ecclesia integra' (hele kerk) van het landdekenaat Susteren. De toren stamt uit de 14e eeuw. Het schip en het koor werden in 1626 gebouwd door Wolter en Conrad Ulrich van Hoensbroek. Van 1680 tot 1820 was de Martinuskerk een simultaankerk, die gebruikt werd door katholieken en protestanten. In 1920 werd het schip gesloopt. Tussen het oude koor en de toren verrees een nieuwe kerk, naar het ontwerp van de Maastrichtse architect J.J.H. van Groenendael, in eclectische stijl, een mengeling van neoromaans en neobarok. De Martinuskerk staat in het westelijk van het Julianakanaal gelegen deel van Geulle, aan de rand van de oude dorpskern.
- Het Apolloniabeeld staat op een sokkel tegen de muur van de linkerzijbeuk, op de overgang van het pseudotransept naar de Mariakapel. Vroeger stond het beeld links op het koor, aan de rechterzijde van het koor stond de eerste patroon van de parochie Martinus.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Apollonia ⟶ Arcen.
- Een botreliek van Apollonia is geborgen in een ovale theca (4 x 3,5 cm) van metaal. Het bijschrift luidt: '[A]pollonia'.
- Het gepolychromeerd houten Apolloniabeeld (150 cm hoog) is omstreeks 1890 vervaardigd door de Roermondse beeldhouwer A.C. Houtermans.
↑ top
Verering - Ten tijde van pastoor Beijs (1890-1903) werd het cultusbeeld verworven en werd een Apolloniabroederschap opgericht. Over deze broederschap zijn echter geen nadere gegevens bekend. Uit de regio, het Nederlands-Belgische grensgebied, kwam men naar Geulle om van kiespijn verlost te worden. Aan de feestdag van Apollonia, waarvan ook de octaaf met bijzondere aandacht werd gevierd, was ook een kermis verbonden. Voor de Tweede Wereldoorlog, maar ook nog in de jaren vijftig kwamen bedevaartgangers uit de omliggende dorpen zoals Schimmert, Ulestraten en Bunde. Cordie schrijft in 1943 dat in Geulle gewijd water verkrijgbaar was, waarmee men zijn tanden kon poetsen. In Geulle bestond het gebruik dat jonge paartjes met de Maartenskermis of met St. Apollonia hun relatie bekend maakten door samen een café te bezoeken. Dit gebruik werd 'intrekken' genoemd.
- In een geromantiseerd verhaal uit de aflevering 'Een dorp aan de Maas' beschrijft de lokale heemkundige Thijssen de Apolloniaverering en -bedevaart van 9 februari 1831 (!). Honderden mensen uit Geulle en de omliggende dorpen zouden biddend naar de Martinuskerk zijn getrokken om Apollonia te vereren en zo genezing te krijgen van kiespijn. Na afloop van de mis mochten de gelovigen de relikwie kussen, waarna zij een muntje op de offerschaal legden. Waarschijnlijk worden hier herinneringen aan de vroegere bedevaart te ver in de tijd terug geprojecteerd. Voor een verering of bedevaart van voor 1890 is (nog) geen bewijs gevonden.
- In de jaren direct na de Tweede Wereldoorlog bestond de verering voor Apollonia nog en het was er toen ook nog druk, aldus kerkmeester F. van den Akker. Waarschijnlijk is de bedevaart in de loop van de jaren zestig teloor gegaan. De reliekverering heeft nog enige tijd langer bestaan. Het feest werd in die jaren verplaatst naar de zondag na 9 februari. Aan het begin van de jaren zeventig werd het Apolloniafeest binnen de parochie niet meer gevierd. Anno 1997 was er dan ook geen sprake meer van een speciale devotie.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Geulle, parochiearchief H. Martinus. Roermond, bisdomarchief, 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van de parochie van de H. Martinus te Geulle' (Roermond 1975).
Literatuur: Aug. C. Kengen, Uit Geul's verleden. Wetenswaardigheden van de parochie en de gemeente Geul (Hollandsch-Limburg) (Sittard: Courant "Het Zuiden", 1926) p. 362, 372, 403; A.H. van Dijck, 'De St. Apollonia-vereering in en buiten Nederland', in: De Nedermaas 10 (1932/1933) p. 225-226; Jozef Cordie, 'Volksbedevaarten tegen kwaal van mensch en vee in Limburg' (Leuven: scriptie KU Leuven, 1943) p. 46; J.J.F.W. van Agt & W. Marres, De Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst. Deel V. De provincie Limburg derde stuk: Zuid-Limburg uitgezonderd Maastricht (Den Haag: Staatsdrukkerij- en uitgeversbedrijf, 1962) p. 170-173; [Sjef Thijssen], 'Een dorp aan de Maas IV', in: De Sjakel 32 (1978) nr. 371, p. 1-2; 'Vreuger', in: De Sjakel, 32 (1978-1979) nr. 379, p. 19-20; Sjef Thijssen, Geulle dorp aan de Maas (Geulle: Heemkundevereniging 'Gäöl', 1993) p. 15-17.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Geulle-Apollonia; mondelinge informatie in 1997 en 1999 van kerkmeester F. van den Akker, H.M. Pluis, lid Heemkundevereniging Gäöl en koster M.J. Kurvers.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.