Hertogenbosch, H. Clemens Maria Hofbauer

Cultusobject: H. Clemens Maria Hofbauer Open Street Maps
Datum: 15 maart
Periode: Ca. 1910 - 1997
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Capucijnenkerk van het H. Hart, behorend tot de parochie Binnenstad
Adres: Van der Does de Willeboissingel 12, 5211 CB 's-Hertogenbosch
Gemeente: 's-Hertogenbosch
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: Clemens Maria Hofbauer (1751-1820), redemptorist, is in 1888 zalig en in 1909 heilig verklaard. Sinds 1888 bestond er een speciale verering met bedevaart voor deze heilige in 's-Hertogenbosch. Van 1948 tot 1997 had de verering een landelijk karakter in de vorm van de Clemenskring. De leden woonden verspreid over heel Nederland en kwamen maandelijks bijeen in Den Bosch.
Auteur: Ottie Thiers
Illustraties:
Topografie - De redemptoristen hebben van 1854 tot 1971 een klooster gehad in 's-Hertogenbosch. Sinds 1888 bestond in hun kloosterkerk, gewijd aan St. Joseph, een speciale verering voor Clemens Maria Hofbauer. Het beeld van de heilige stond vooraan in de kerk, rechts tegen een pilaar. Aan weerskanten hing een kastje met ex-voto's. In 1956 werd in de Mariakapel een glas-in-loodraam aangebracht ter ere van de heiligen Clemens Maria Hofbauer en Gerardus Majella. Het raam was gemaakt door Louis van Essen uit Roermond, en bekostigd met bijdragen van de Clemensvereerders.
- Na de sluiting van de Josephkerk in 1971 kwam de Clemenskring bijeen in de kerk van O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand. Toen ook deze in 1995 als parochiekerk verviel, vond men onderdak bij de capucijnen (⟶ 's-Hertogenbosch, H. Antonius van Padua).
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Clemens Maria Hofbauer ⟶ Bosschenhoofd.
- Pater J. van den Oort beheerde een reliek van de heilige, waarschijnlijk afkomstig uit de Josephkerk. Sinds 1997 wordt deze bewaard in het klooster van de redemptoristen te Nijmegen. De reliek is geplaatst in een eenvoudige koperen reliekhouder in de vorm van een monstrans.
- Het oorspronkelijke cultusbeeld was een meer dan levensgroot, gepolychromeerd beeld dat de heilige als redemptorist voorstelt. Hij heeft zijn rechterarm geheven in een zegenend gebaar; met zijn linkerhand toont hij een kruisbeeld. Na de sluiting van de Josephkerk is dit beeld spoorloos verdwenen.
- Sinds 1971 is het beeld vervangen door een vergrote reproductie van een ansichtkaart waarop een geschilderd portret van Clemens is afgebeeld. Het origineel bevindt zich in het generaalshuis van de orde te Rome. Het portret werd tijdens de maandelijkse bijeenkomsten voor in de kerk geplaatst.
↑ top
Verering - De H. Clemens Maria Hofbauer werd in alle redemptoristenkerken vereerd. De verering in de Bossche Josephkerk, die al voor de Tweede Wereldoorlog bezoekers uit de regio trok, heeft in de loop der tijd een landelijk karakter gekregen. Er ontstond een groepering rond deze Bossche verering die in de loop der tijd met wisselende namen is aangeduid. Er is geen formele oprichting bekend. De paters spraken in hun kloosterkroniek tot 1944 van 'het Clemenswerk', nadien van de 'Clemens Vereniging', 'Clemens aktie' en zelfs van een broederschap, vervolgens heette het 'S. Clemens Smeekuur', 'Vriendenkring van St. Clemens' of kortweg 'S. Clemens'. Het sinds 1948 verschenen contactblad richtte zich achtereenvolgens tot de 'vereerders van St. Clemens', 'de vriendenkring van St.-Clemens' en uiteindelijk tot de 'St.-Clemenskring'. Voor het gemak wordt hier meestal de laatste benaming aangehouden. De Kring stond los van het 'Hofbauer Liefdewerk', een stichting van dezelfde orde, opgericht in 1890 te Amsterdam. Deze organisatie werft landelijk gelden voor Suriname en heeft tegenwoordig haar zetel in Roosendaal. De organisatie van 'het Clemenswerk', zoals het in de kloosterkroniek heet, was van 1935 tot 1938 in handen van pater J. Lips. Van 1938 tot 1945 nam pater J. de Bont deze taak op zich; vanaf 1950 waren de plaatselijke rectoren ermee belast. Achtereenvolgens waren dit A. Saut, H. van der Meulen en A. Carlier. Na de sluiting van het klooster heeft pater J. van den Oort het werk voortgezet van 1972 tot zijn overlijden in 1997. Aangezien er niemand meer was om de verering te begeleiden, is de St. Clemenskring toen opgeheven. In 1996 telde de kring 1250 leden; feitelijk waren dit er meer, omdat ook een gezin als een enkel lid kon worden ingeschreven. De St. Clemenskring te 's-Hertogenbosch gaf sinds 1948 een contactblad uit, dat zes keer per jaar verscheen. Vroeger werden hierin dankbetuigingen en verhoringen gepubliceerd, later niet meer; het was te bewerkelijk.
- In 1888, het jaar van Clemens' zaligverklaring, werd op 5 februari in de Josephkerk diens beeld gezegend, waarbij pater A. Scheepers een preek hield. Van 8 tot en met 10 december werd een plechtig triduum gevierd. Broeder Ferdinand had de kerk 'schoon versierd' en pater Baekers heeft 'vier avonden gepreekt onder veel toeloop van volk om de devotie tot den Gelukz. Pater Clemens Maria Hofbauer op te wekken'. Op 15 maart 1895 en 1899 waren er bijzondere vieringen, voornamelijk in het kader van het Hofbauer Liefdewerk. Van 4 tot 7 mei 1910 werd in Den Bosch de heiligverklaring 'met veel luister' gevierd. Sindsdien is er geregeld sprake van een jaarlijks triduum rond 15 maart, waarbij van 1915 tot 1940 doorgaans ook een liefdadigheidspreek voor het Hofbauer Liefdewerk gehouden werd. Pater J. van den Oort herinnerde zich nog dat er in de jaren 1927-1934 een Clemensverering in de Josephkerk bestond, waarvoor gelovigen uit Den Bosch en omstreken kwamen, en waarbij op 15 maart een processie werd gehouden in de kerk. Vanaf 1935 werd er meer werk gemaakt van het jaarlijkse triduum. In de jaren vijftig vermelden de boeken voor het eerst een smeekuur op de negen zondagen voorafgaand aan het triduum. In 1965 is er voor het eerst sprake van een smeekuur van St. Clemens op elke eerste zondag van de maand, waar toen zo'n 100 tot 120 bezoekers aan deelnamen. De meesten kwamen van buiten de stad, zelfs vanuit België.
- Pater van den Oort beschreef de vereringspraktijk onder zijn leiding als volgt. Iedere eerste zondag van de maand kwam men 's middags om 15.00 uur bijeen voor een gebedsdienst. Daar werden de intenties en dankbetuigingen voorgelezen. Elke maand van de zesde tot de veertiende hielden de leden thuis een noveen, waarbij zij baden voor elkaars intenties. In maart was dit een grote noveen, ter voorbereiding van de feestdag. Op deze dag, 15 maart, bezochten zij de mis in de eigen parochiekerk en kwamen 's middags om 15.00 uur bijeen in de kerk in Den Bosch voor een gebedsuur. Tijdens de laatste bijeenkomst in 1997 waren er een kleine 100, overwegend oudere deelnemers, afkomstig uit onder andere Amsterdam, Rotterdam, Antwerpen, Noord-Brabant en Limburg. Voor aanvang van de gebedsviering kon men in de zijkapel vrijwillige bijdragen afgeven en devotionalia aanschaffen. De viering zelf bestond uit de uitstelling van het H. Sacrament, gebeden en gezangen, de voorlezing van intenties en dankbetuigingen en tot slot de reliekverering. Tot 1997 kwam men op de eerste zondag van november bijeen om de overledenen van de broederschap te gedenken.
- In de periode 1959-1984 hield men jaarlijks ook een tiendaagse bedevaart per bus naar Wenen, waar zich het grote Clemensheiligdom bevindt. Tijdens de reis werd gebeden voor kerk en wereld en individuele intenties. Onderweg deed men Altötting en Mariazell aan, bedevaartplaatsen die Clemens tijdens zijn leven geregeld bezocht. Waarschijnlijk zijn na 1984 geen busreizen meer georganiseerd; een deel van de leden vond de reis te duur, anderen gingen op eigen gelegenheid. Vroeger nam men een bedevaartsgave mee naar Wenen, later werden de bijdragen opgestuurd, voor de restauratie van de kerk en het onderhoud van klooster en paters. De paters staken kaarsen op en lazen elke maand een mis op Clemens' graf.
↑ top
Materiële cultuur - 1 Medaille, Ø 1,9 cm, met op de voorzijde een afbeelding van Clemens en de tekst 'Ste Cemens Maria Hofbauer Ora P.N.'; op de achterzijde O.L.Vrouw van Altijddurende Bijstand en de tekst 'S. Maria de Perpetuo Succurso Ora P.N.!'; 2 ikoonafbeelding achter glas in randloze wissellijst, 12,5 x 17,5 cm, op de achterzijde de tekst 'H. Clemens M. Hofbauer patroon in hopeloze zaken', 20e eeuw.

Devotioneel drukwerk
- Contactblad Clemenskring: 1 H. van der Meulen c.s.s.r., later J. Stein c.s.s.r., Mededelingen aan de vereerders van de H. Clemens Maria Hofbauer ('s-Hertogenbosch: redemptoristenklooster, drukkerij Tom Maas; 4 p., 11 x 14,7 cm) 1948-1968; 2 J. Stein c.s.s.r., Vriendenkring St. Clemens Maria Hofbauer (14,5 x 20,5 cm) 1968-1972; 3 J. van den Oort c.s.s.r., St.Clemenskring ('s-Hertogenbosch: [J. van den Oort c.s.s.r.] 4 p., 14,7 x 21 cm).
- Noveenboekjes e.d.: 1 P. Lodders, Noveenboekje van de H. Clemens Maria patroon in hopeloze zaken (18e verbeterde dr., 84e-94e duizendtal, Amsterdam: Secretariaat der Surinaamse Missie, 1974; 10 x 14 cm) werd tot 1974 gebruikt door de St. Clemenskring; 2 J. van den Oort e.a., Nieuw noveenboekje 1977 (['s-Hertogenbosch]: div. gestencilde versies, z.j.; 10,5 x 16,5 cm) dit telkens aangepaste 'wegwerpboekje' vormde de aanloop tot de volgende uitgave; 3 [Pater J. van den Oort], Noveenboekje ter ere van de heilige Clemens Maria Hofbauer (['s-Hertogenbosch]: [Bossche Drukkerij], [ca. 1990]; 60 p., 10,5 x 16,5 cm); 4 Gebedsviering (z.p. z.j.; 14,5 x 21 cm, 14 p.) werd in 1997 in de kerk gebruikt.
- Devotieprentjes: 1 prent 'Ware afbeelding van den H. Clemens Maria Hofbauer Patroon in hopelooze zaken ? 1820' met een geschilderde afbeelding en een gebed (10,5 x 7 cm; 's-Hertogenbosch: Schreurs); 2 prentje met afbeelding van het beeld van Clemens in de Josephkerk in 's-Hertogenbosch en op de achterzijde een gebed en een vermelding van de maandelijkse bijeenkomst en noveen (10,5 x 7 cm; 's-Hertogenbosch: Thom Maas; impr. 23 jan. 1959), coll. D. Gooren; 3 prentje met afbeelding van het beeld van Clemens in de Josephkerk, zwart-wit; achterzijde met een gebed tot de H. Clemens Maria Hofbauer en een vermelding van de maandelijkse bijeenkomst en noveen (10,5 x 7 cm; ['s-Hertogenbosch]: [Van Dijk en van Hees], [laatste druk febr. 1996]).
- Ansichtkaarten: 1 afbeelding van het schilderij van Clemens in kleur, tekst op de achterzijde in het Duits, 10,5 x 14,8 cm; 2 foto van het beeld met ex-voto's in Josephkerk in zwart-wit, met het adres van pater van den Oort, 9 x 14 cm; 3 afbeelding van een ets van de voormalige St. Josephkerk in zwart-wit, met het adres van pater van den Oort, 10,4 x 14 cm.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Wittem, archief Nederlandse provincie van de orde der redemptoristen: archief Clemenskring; oud archief klooster 's-Hertogenbosch, inv.nr. 2, kloosterkroniek, jaarlijkse status personarum en dl. II, p.234, 239, 369, dl. III, p.110 en inv.nr. 194, liber ministerii interni, p. 66, 83-84. 's-Hertogenbosch, bisdomarchief.
Literatuur: J. Vinkenburg, 'De Sint Clemensverering in 's-Hertogenbosch', in: Ter informatie; van en over Nederlandse redemptoristen, nr. 73 (1997) p. 10-14.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier 's-Hertogenbosch-Clemens; mededelingen in 1997 van pater J. van den Oord te 's-Hertogenbosch en pater J. Vinkenburg te Wittem.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.