Terhole, H. Gerardus Majella

Cultusobject: H. Gerardus Majella Open Street Maps
Datum: 16 oktober (zondag na)
Periode: 1920 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Gerardus Majella
Adres: Notendijk 7a, 4583 SV Terhole
Gemeente: Hontenisse
Provincie: Zeeland
Bisdom: Breda
Samenvatting:

Terhole werd in 1920 een zelfstandige parochie. Als kerkpatroon koos men de H. Gerardus Majella. Ter financiering van de kerkbouw werd voor twee à drie jaar het Klein Gerardus Liefdewerk opgericht, waarvoor bijdragen gevraagd werden in heel Zeeuws-Vlaanderen. Het Liefdewerk werd omgezet in een broederschap van de H. Gerardus Majella, die haar grootste bloei kende voor de Tweede Wereldoorlog. De verering bestond op kleine schaal nog steeds aan het einde van de 20e eeuw. De heilige geldt vooral als schutspatroon van zwangere vrouwen en kinderen.
Auteur: Ottie Thiers
Illustraties:
Topografie - Terhole is een jonge parochie; tot 1920 was men voor kerkdiensten aangewezen op Hulst, Lamswaarde en Stoppeldijk. Na 30 jaar vergeefse pogingen was het in 1919 zover dat de bisschop van Breda toestemming gaf voor de oprichting van een zelfstandige parochie Terhole. Als bouwpastoor werd A. Boumans benoemd. De oorspronkelijke plannen voor kerk en pastorie waren zo groots van opzet, dat men om budgettaire redenen besloot naast de pastorie een tijdelijke, eenvoudige noodkerk op te richten. Beide kwamen in 1921 na veel strubbelingen gereed - zelfs de eerste steen werd niet op tijd geleverd. Als kerkpatroon werd de H. Gerardus Majella gekozen. De 'tijdelijke' kerk staat er nu nog, zodat de inmiddels kleiner geworden parochie nog steeds beschikt over een eenvoudig kerkje met houten pilaren en dakconstructie. De verhoudingsgewijs grote pastorie ernaast is verkocht.
- Er heeft waarschijnlijk rechts achterin de kerk een Gerardusaltaar gestaan. Reeds enkele decennia geleden, wellicht bij de grote verbouwing in 1968-1969, is dit uit de kerk verwijderd.
↑ top
Cultusobject - Zie voor Gerardus Majella ⟶ Barger-Oosterveld.
- De kerk bezit een reliekdoosje met daarin een relikwie van de H. Gerardus, gecertificeerd 23 sept. 1921 te Breda, en een relikwie van de H. Gerardus in combinatie met de H. Alfonsus van Liguori, de H. Clemens Hofbauer en een H. Martelaar van Gorcum, gecertificeerd 30 juli 1912 te Breda.
- Het beeld van de patroonheilige is gemaakt van zandsteen en staat rechts achter in de kerk. Het is een van de vele schenkingen in de kerkinventaris; de gever wenste anoniem te blijven.
Het zandstenen beeld is 1,10 meter hoog en gepolychromeerd. Het stelt de heilige voor gekleed als redemptorist, staande, met een kruis tegen de borst gedrukt. Aan zijn voeten bevindt zich een doodshoofd, achter zijn hoofd een nimbus. Dit beeld is door zijn gewicht moeilijk te verplaatsen. De parochie heeft daarom tegenwoordig een tweede beeld van de H. Gerardus in bruikleen van het Bisschoppelijk Museum Breda. Dit wordt eenmaal per jaar op de feestdag uit de kast gehaald en voor in de kerk geplaatst. Dit gipsen beeld is circa 1,5 meter hoog en gepolychromeerd. De heilige, gekleed als redemptorist, drukt beide handen tegen de borst. Met zijn linkerarm drukt hij een kruis tegen zijn borst.
↑ top
Verering - Mede dankzij de devotie tot de patroonheilige zijn kerk en parochie van de grond gekomen. Voor de weldoeners van de parochie - zij die destijds minimaal ⨍25,- tot de bouw van de kerk bijdroegen - werd jaarlijks op het octaaf van de H. Gerardus een mis gezongen. Daarnaast werd te Princenhage, waar de bouwpastoor Boumans voorheen kapelaan was, en in de meeste parochies van de beide dekenaten van Zeeuws-Vlaanderen het Klein Gerardus Liefdewerk opgericht. Ongeveer 100 zelatrices hielden zich bezig met de ledenwerving. De leden verplichtten zich tot een maandelijkse bijdrage van minstens ⨍0,10 voor twee (soms drie) jaar. Het Liefdewerk heeft bestaan tot 1 januari 1922, en telde circa 5000 leden die jaarlijks samen ruim ⨍11.000,- opbrachten. Het Liefdewerk is vervolgens omgezet in de Broederschap van de H. Gerardus Majella, opgericht op 12 september 1921 door de bisschop van Breda. Een vooroorlogs register telt ongeveer 1650 leden, merendeels uit oostelijk Zeeuws-Vlaanderen, maar ook uit Aardenburg en Oostburg. De opbrengst lag aanvankelijk rond ⨍600,- per jaar. In de jaren dertig halveerde dit bedrag; in de jaren vijftig bleef men onder de ⨍100,-. Vanaf het eind van de jaren zestig worden geen broederschapsinkomsten meer vermeld.
- Het eerste patroonsfeest in de nieuwe kerk werd gevierd op 16 oktober 1921, voorafgegaan door een noveen. Aan het meevieren van de feestdag en het octaaf was een volle aflaat verbonden. De belangstelling was bijzonder groot. Uit de hele streek kwam men naar Terhole, individueel of in groepsverband. Afdelingen van de H. Familie vertrokken met hun banieren uit Lamswaarde, Stoppeldijk en Hengstdijk, in totaal circa 400 mannen en jongens. Onder klokgelui en het zingen van lofliederen traden zij de kerk van Terhole binnen, die tijdens het lof voor hen te klein was. Gedurende de jaren twintig lag het bezoekerstal rond of boven de 1000, waarvan velen per exprestram arriveerden. Onder hen bevonden zich veel moeders met kinderen; de heilige gold vooral als beschermer van zwangere vrouwen en kinderen. Ook in de jaren dertig was er tijdens het lof nog plaatsgebrek; de pastoor verzocht de parochianen hun stoelen af te staan aan de vreemdelingen die van verre kwamen.
- Voor de oorlog vierde men het patroonsfeest op 16 oktober en de zondag onder het octaaf met een gelezen mis, een hoogmis - soms met assistentie - en een lof. Ook op de andere dagen van het octaaf waren er missen, vaak uit dankbaarheid. Na elke viering was er gelegenheid tot verering van de relikwie. Briefjes met verzoeken om gunsten aan de heilige kon men op het altaar achterlaten of aan de pastoor overhandigen. Deze werden op 16 oktober en op de zondag voorgelezen. De verkregen gunsten zijn niet schriftelijk vastgelegd, maar men weet er nog wel te noemen.
- Sinds 1945 is de viering aanzienlijk versoberd en is het aantal bezoekers drastisch teruggelopen. Hoewel de drukte sinds de jaren zestig geheel is verdwenen, is de verering op (of nabij) zijn feestdag nog steeds meer dan een parochiële aangelegenheid. Op zaterdagavond is er een mis en op zondagmiddag een lof met Gerarduslitanie, Gerarduslied en relikwieverering. Het aantal bezoekers bedroeg in 1996 in totaal ongeveer 70, waaronder kinderen.
↑ top
Materiële cultuur Devotioneel drukwerk
- 1 pastoor Boumans liet een devotieprentje maken: op een bestaande uitgave werd eenvoudig onderaan op de achterzijde de tekst 'De pastoor der Gerarduskerk te Terhole A. Boumans' gedrukt. Het prentje toont aan de voorzijde een voorstelling in kleur van de H. Gerardus die als kind een houten kruis maakt en met de andere kinderen in processie het kruis gaat vereren, waarop het begint te stralen. Daaronder de tekst 'Sint Gerardus Majella bidt voor een wonderbaar stralend kruis'. Op de achterzijde wordt de voorstelling uitgelegd en staat een gebed voor de feestdag (voorz.: A. Windhausen Pinx; achterz.: 's-Hertogenbosch: C.N. Teulings, z.j.; Nihil obstat M.F. Dekkers, Libr. Cens., Evulgetur J. Pompen, Vic. Gen., Buscoduci 29 jan. 1919; 7,5 x 11 cm; collectie KDC); 2 Lof ter ere van de H. Gerardus Majella (z.p.: [Parochie H. Gerardus Majella te Terhole]; 15 x 21 cm; 4 p.)

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Breda, archief bisdom Breda, parochie Terhole, brief m.b.t. oprichting broederschap 9-9-1921. Terhole, parochiearchief H. Gerardus Majella: register leden der broederschap van den H. Gerardus-Majella te Terhole (ca. 1922-1940), afroepboeken (va. 1920), kasboeken (va. 1920), relikwiecertificaten, foto's.
Literatuur: [B. Jeunink], Terhole 1921 - 4 juli - 1971 ([Terhole]: Parochie H. Gerardus Majella, [1971]), gestencilde parochiegeschiedenis door de pastoor aan de hand van het parochiememoriaal; W. Wijnen, in: Mensen 54 (1977) p. 99-101, 124-126, 140-142; J.H.M. Evers en P.G.J. Post, Historisch repertorium met betrekking tot Wittem als bedevaartsoord (Heerlen: HTP, 1986) p. 382, korte vermelding; 75 jaar 1920-1995 Parochie H. Gerardus Majella Terhole ([Hontenisse]: Parochie H. Gerardus Majella, 1996) parochiegeschiedenis, voornamelijk aan de hand van het boekje uit 1971.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Terhole; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 23 (1959): abusievelijke vermelding van Terhole met een Corneliusverering door invuller uit Axel.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.