Lamswaarde, H. Cornelius

Cultusobject: H. Cornelius Open Street Maps
Datum: 16 september (zondag na)
Periode: 19e eeuw - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Cornelius
Adres: Jac. de Waalstraat 23, 4586 AD Lamswaarde
Gemeente: Hontenisse
Provincie: Zeeland
Bisdom: Breda
Samenvatting:

Cornelius wordt te Lamswaarde vereerd als parochiepatroon en als beschermheilige van kinderen. Hij wordt aangeroepen om genezing te verkrijgen van koorts, stuipen, kinkhoest, jicht, vallende ziekten en zenuwlijden. De bestaande verering werd bijzonder gestimuleerd door de oprichting van een broederschap in 1897, die ooit 4600 leden heeft geteld.
Auteur: Ottie Thiers
Illustraties:
Topografie - De oudste vermeldingen van Lamswaarde, behorend tot het Hulsterambacht, dateren uit de 13e eeuw (⟶ Lamswaarde, O.L. Vrouw). Het dorp is ontstaan rond een hofstede, gebouwd door monniken van de cisterciënzerabdij van Baudeloo te Klein-Sinaai (B). Zij legden zich toe op bedijking, ontginningen, landbouw en zielzorg. Bij de hofstede bouwden de monniken een kapel, waar O.L. Vrouw van Lamswaarde werd vereerd. Zowel de abdij te Klein-Sinaai als de kapel en hofstede van Lamswaarde werden in de reformatietijd verwoest. Dit betekende het einde van Oud-Lamswaarde.
- Voor de reformatie hadden de franciscanen een klooster te Hulst. Zij moesten uitwijken en bouwden een nieuw onderkomen te St. Niklaas (B). In 1647 vestigden zich twee paters uit dit klooster te De Klinge (B), van waaruit zij de zielzorg voor de katholieken van Hulst en Hulsterambacht op zich namen. Ondertussen was in de Oostvogelpolder een nieuw gehucht met de naam Lamswaarde ontstaan. Dit kreeg in 1686 een schuurkerk, waarvan de patroon niet bekend is, en enkele permanent gevestigde paters, waardoor het dorp een tijdlang het godsdienstig middelpunt voor de wijde omtrek was. Tegenwoordig staat Lamswaarde in de regio nog bekend als het 'Heilig Land', omdat de bevolking er vromer zou zijn dan elders.
- In de loop der jaren werd het gebied dat bediend werd vanuit Lamswaarde kleiner. Desalniettemin werd de oude schuurkerk in de 19e eeuw te klein. Aanvankelijk kon men nog geen nieuwe kerk bekostigen, maar werden aanzienlijke sommen besteed aan verbouwing, onderhoud en vergroting van de bestaande kerk, waarbij de inkomsten uit de Corneliusverering een niet te verwaarlozen bijdrage vormden. Gedurende deze periode verkreeg de parochie nog aflaten voor het H. Kruis en richtte pastoor Arnoldus Arts in 1847 een broederschap van de H. Coleta op en plaatste een beeld van haar in de kerk. Het relatief belang van deze vereringen is niet bekend.
- In 1871-1873, onder pastoor Ludovicus Laurent, werd de nieuwe kerk gebouwd die men in Lamswaarde al tientallen jaren wenste. De Corneliuskapel, die omstreeks 1950 is gerestaureerd, bevindt zich achter in de kerk, links van de hoofdingang.
↑ top
Cultusobject - Zie voor Cornelius ⟶ Honselersdijk.
- Een gepolychromeerd neogotisch houten beeld (ca. 1 m) van Cornelius staat in de kapel. Aan de linkerwand hangt een borduurwerk uit 1993 van de hand van een parochiaan, met een afbeelding die gemaakt is naar een bidprentje van de H. Cornelius; aan de rechterwand hangt een icoon van O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand, geschonken door mensen uit het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog; de lijst van de icoon werd in 1950 gegeven door 'de jongens' die behouden uit Indonesië terugkeerden.
- In de jaren 1900 en 1909 verkreeg de parochie - vermoedelijk extra - Corneliusrelieken; momenteel zijn er minimaal vier aanwezig. In de kapel staat permanent een vaste zuil die een reliek van Cornelius bevat. De parochie bezit nog een zilveren Corneliusbeeldje, dat met een reliek in een houten kastje staat. Vroeger bevond het zich in de kapel, tegenwoordig in de sacristie. Het is Cornelius als paus met tiara, in zijn rechterhand een hoorn, links een staf, hoogte ca. 20 cm., zilvermerkjes op de sokkel: zwaardje en C.VC 79.
↑ top
Verering - De feestdag van de parochiepatroon heeft een centrale betekenis in het dorp gehad. Oudere parochianen kunen zich herinneren dat in hun jeugd kinderen 'met Cornelis' nieuwe kleren kregen en naast de kerkelijke plechtigheden was er kermis en 'schieting'. In 1868 was de Corneliusverering in elk geval de belangrijkste devotie in Lamswaarde: alle zaterdagen kwam men uit naburige plaatsen om de reliek van Cornelius te eren en een penning te offeren.
- In 1897 werd pastoor J.B. de Kerf in de parochie geïnstalleerd. Op zijn initiatief werd op 14 augustus van hetzelfde jaar de broederschap ter ere van de kerkpatroon de H. Cornelius opgericht, hetgeen een forse stimulans betekende voor de bestaande verering. Niet lang daarna kreeg de kerk een nieuwe Corneliuskapel. De leden van de nieuwe broederschap woonden niet alleen in Lamswaarde, maar ook in een aantal dorpen in de omgeving, in België en aan de overkant van de Westerschelde. In 1925 werd het 4607e lid ingeschreven. Vooral in de naoorlogse registers van de broederschap komen steeds verdergelegen gebieden en plaatsnamen voor, o.a. de Noordoostpolder en Canada. Vermoedelijk waren deze leden oorspronkelijk afkomstig uit de regio. In de periode 1963-1981 waren er nog 1533 leden. De broederschap heeft tot 1981 gefunctioneerd met zelatrices; sindsdien deponeren er nog steeds leden hun jaarlijkse bijdrage in het offerblok. Bovengenoemde pastoor De Kerf richtte in 1900 ook een H. Hartbroederschap op, maar deze was kleiner dan de Corneliusbroederschap.
- Begin deze eeuw kwamen priesters uit omliggende plaatsen naar Lamswaarde, vermoedelijk met hun parochianen, om vrijwillig als acoliet dienst te doen, o.a. uit Hontenisse, Graauw en Hulst. Uit Graauw en Hontenisse togen afdelingen van de afdelingen van de aartsbroederschap van de H. Familie in processie ter bedevaart naar Lamswaarde. Op de Baudeloodijk verenigden zij zich, waarna ze door de afdeling Lamswaarde en de harmonie werden binnengehaald. Alleen al de processie uit Hontenisse telde (in 1916) 300 deelnemers: mannen en jongens. Tot wanneer deze gewoonte geduurd heeft is niet bekend. In deze periode wordt ook melding gemaakt van enkele genezingen van vallende ziekte, toegeschreven aan de tussenkomst van de heilige.
- In de jaren vijftig werden op 16 september en de zondag onder het octaaf plechtige missen en een lof gehouden, met aansluitend kinderzegening. Tegenwoordig is er op de zondag na 16 september een mis en een lof. In 1996 werd de mis bijgewoond door circa 140 kerkgangers, wat meer is dan op gewone zondagen. Aan het lof namen ongeveer 90 mensen deel. Nog steeds valt de aanwezigheid van kinderen op. Gedurende het lof vindt de (kinder)zegening plaats, de litanie voor de H. Cornelius wordt gebeden en aan het eind vindt de relikwieverering plaats. Het Corneliuslied wordt gezongen waarna men via een bezoek aan de kapel de kerk verlaat. Er zijn nog steeds medailles verkrijgbaar voor wie daarom vraagt.
↑ top
Materiële cultuur - Bedevaartmedaille, metaal, ovaal, 2,2 cm. Voorzijde een buste van H. Cornelius en profil, met tiara, zegenend, tekst: 'H. Cornelius, bid voor ons'. Achterzijde Maria op wolk, 'stralen' omlaagzendend, tekst: 'O Maria zonder zonde ontvangen bid voor ons die onze toevlucht tot u nemen'.

Devotioneel drukwerk
- Bedevaartboekjes e.d.: 1 Joannes F.J. Klep, R.K. priester, De H. Cornelius, patroon van de H. Cornelius-parochie te Roosendaal (bisdom Breda). In 't bijzonder aangeroepen voor alle gevallen van zenuwkwalen en zenuwlijden, alsmede bij vallende ziekte, stuipen en jicht (Roosendaal: J. v. Poll-Suykerbuyk, 1919; impr.: Breda, 11/8/1919. J. van Oers, vic. gen.; 76 p. 9,5 x 13,2 cm, groene kaft, zwarte druk; in parochie-archief Lamswaarde, met handgeschreven opdracht van de schrijver 'Aan mijn oudsten vriend, Oosterhout, 18 septb. 1919'); 2 Plechtig Lof b.g.v. het feest van de H. Cornelius, patroon van de parochie en bijzondere patroon tegen zenuwziekten. Lamswaarde, zondag na 16 september. Met afbeelding van voorzijde devotieprentje evulg. 1920, 15 x 21 cm, 8 p., buitenste vel soms rood, wordt jaarlijks gebruikt in de kerk, 1996; 3 St. Corneliusliederen, parochie Lamswaarde, met feestlied, smeeklied en loflied (z.p. z.j.; 10,5 x 18,5 cm, 4 p., blauwe letter); 4 [Pater A. Scheepers], St Corneliusboekje of beknopte schets van het leven, den marteldood en de vereering van den H. Cornelius, door een pater redemptorist (7e dr., 1e dr. 1888, Gulpen: Drukkerij-uitgeverij Fa. M. Alberts, 1937; impr. H. Beijersbergen S.J. Librorum Censor, Mosae-Trajecti, 5 junii 1923; impr. servatis de jure servandis, J. Kronenburg Sup. Prov. C.ss.R, Amstelod., die 8 Junii 1923; 64p, 8,5 x 13,5 cm) in parochiearchief Lamswaarde.
- Devotieprentjes e.d.: 1 Paus martelaar, bijzondere patroon tegen zenuwzieken(!) en in banderol Hl. Cornelius bid voor ons, met afbeelding van de heilige als paus met tiara, staf in linker- en hoorn in rechterhand, op de achtergrond de kerk van Lamswaarde, met voorbijtrekkende processie. zwart/wit met goud, 8 x 12,2 cm, 4 p., achterzijde: evulgetur M.W.A. Wijtenburg l.c.a.h. dep., Roterodami, 13 Augusti 1920, aan de binnenzijde een 'litanie ter eere van den H. Cornelius' en een gebed; wordt in 1996 nog in de kerk verspreid; 2 litanie zonder afbeelding, 7,6 x 12,2, 4 p., voorzijde Litanie van den Heiligen Paus en Martelaar Cornelius, bijz. Patroon tegen stuipen, jicht en vallende ziekten, Patroon van de parochie van Den Hout (Oosterhout), waarbij de plaatsnaam is doorgestreept en met de hand vervangen door Lamswaarde. De litanie beslaat de binnenzijde en een deel van de achterzijde (vervolgens een gebed en impr. Bredae, 8 Septembris 1931. J.M. van Oers, Vic.- Gen. Electrische drukkerij, Eduard van Wees, Breda).

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Breda, archief bisdom Breda: parochiedossier Lamswaarde, oprichting broederschap 14-8-1897. Lamswaarde, parochiearchief: reliekcertificaten uit 1900 en 1909; broederschapsregisters 1897-1925, 1925-1947, 1949-1962, 1963-1981; inschrijvingsbewijs broederschap met reglement, 1898 en 1924; parochiekasboeken va. 1940; devotioneel drukwerk; er bevindt zich een kluis in de pastorie waarvan de sleutel zoek is. Mogelijk bevat deze nog veel archiefmateriaal. Adriaanse had in 1909 veel meer dan het huidige archiefmateriaal tot zijn beschikking
Literatuur: Joannes Baptista Krüger, Kerkelijke geschiedenis van het bisdom Breda: etc. 4 dln. (Bergen op Zoom: Juten, 1872-1878) dl.4, p. 512, korte vermelding dat in de kerk de H. Cornelius als beschermheilige wordt vereerd; [J. Adriaanse], Van schuurkerk tot parochiekerk. Bijzonderheden betreffende de kerkelijke geschiedenis van Lamswaarde gedurende de twee laatste eeuwen. Gedenkboekje, uitgegeven ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan der parochie, 1809-12 februari-1909 (Lamswaarde: J.J.B. van den Berg, 1909) p. 83, 129, korte vermeldingen van jaarlijks vele offeranden t.e.v. Cornelius (begin 19e eeuw) en broederschapsoprichting in 1897; 'Kroniek der H. Familie', in: Heilige familie, zondagsblad voor 't katholiek huisgezin 52 (1916) nr. 41, 8 okt., beschrijving van processies naar Lamswaarde; Alb. van Rooijen, Vereering van den H. Cornelius (Bijzonderen patroon tegen zenuwziekte) in Nederlandsche kerken en kapellen (Leiden: Uitgeversvennootschap 'Futura', [1918]; evulg. M.W.A. Wijtenburg l.c.a.h.d., Warmond, 24-8-1918) beschrijving Corneliusverering per plaats, Lamswaarde p. 34-36, mede op gezag van informatie uit de plaatsen zelf, vermeldt deze processies en genezingen; Corn. J. Knipscheer, Herinnering aan het eeuwfeest van de kerkinwijding te Lamswaarde, 1873-1973 ([Lamswaarde] 1973; 12 p.) uittreksel van Adriaanse met aanvulling tot 1973, slechts de vermelding van de aanwezigheid van een Corneliuskapel in de kerk.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Lamswaarde-Cornelius

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.