Voorschoten, H. Nicolaas

Cultusobject: H. Nicolaas Open Street Maps
Datum: Onbekend (6 december)
Periode: Late (?) middeleeuwen - begin 18e eeuw (?)
Religieuze context: Christelijk
Locatie: St. Nicolaaskapel bij Voorschoten
Adres: -
Gemeente: Voorschoten
Provincie: Zuid-Holland
Bisdom: Rotterdam
Samenvatting: Een verslag uit 1656 meldt dat toentertijd katholieken nog op bedevaart naar een Nicolaasbeeld gingen. Dit beeld was geplaatst bij de overblijfselen van de Nicolaaskapel nabij Voorschoten. Over de verering van voor de 17e eeuw is niets bekend. De devotie is eind 17e eeuw of begin 18e eeuw gestopt.
Auteur: Jeroen van de Ven
Illustraties:
Topografie - In de middeleeuwen behoorden tot de parochie van de Laurentiuskerk onder meer Voorschoten, Veur, Leidschendam, Stompwijk en de buurten aan de Rijndijk bij de Haagse schouw. Het patronaatsrecht van deze kerk behoorde aan de heren van Wassenaar. De Laurentiuskerk bezat de volgende bijkapellen: de Mariakapel te ⟶ Wilsveen, de St. Agathakapel te ⟶ Veur en, tussen Voorschoten en Leiden, een kapel die was toegewijd aan Nicolaas.
- Over deze laatste kapel nabij Voorschoten is maar weinig bekend. In een stadsrekening van Leiden uit 1427 wordt, op de plaats waar de Nicolaaskapel waarschijnlijk heeft gestaan, een 'Sinter Claeshuusgen' genoemd. Van de kapel is bekend dat er in de 15e eeuw een kapelanie was gevestigd. De Nicolaaskapel is waarschijnlijk in het midden van de 17e eeuw afgebroken.
- De precieze locatie van de kapel kan het beste worden aangeduid als gelegen tussen Voorschoten en Leiden, ten noorden van de Laurentiuskerk op de plaats van de voormalige zilverfabriek (anno 1996 Mexx). In de buurt van de kapel heeft ook een Nicolaasbrug gelegen, en ligt thans nog het Nicolaaspad.
↑ top
Cultusobject - Zie voor Nicolaas ⟶ Schelluinen.
- Of in de Nicolaaskapel een (miraculeus?) beeld van Nicolaas heeft gestaan, is onbekend. Op een onbekend tijdstip in de tweede helft van de 17e eeuw is op de locatie van de toen reeds afgebroken Nicolaaskapel door katholieken weer een beeld van Nicolaas geplaatst. Wellicht was dit beeld identiek aan het cultusbeeld in de voormalige kapel.
↑ top
Verering - Volgens Van Heussen stond op de plek van de kapel aan het begin van de 18e eeuw nog een Nicolaasbeeld. Hij schrijft: 'De eerste kapel dewelke naast aan Leiden stond was ter eere van den H. Nicolaus gebouwt ter plaatse daar S. Niklaas beeld noch tegenwoordig ten toon staat'.
- De apostolisch vicaris Jacobus de la Torre noemt in 1656 de overblijfselen van de Nicolaaskapel en vermeldt nadrukkelijk dat in zijn tijd nog vele katholieken uit devotie naar de resten van deze kapel trekken: '[...] et in separato sacello, jam destructo, intra Voorschotam et Leidam, Sanctus Nicolaus episcopus ad cujus rudera, voti causa, adhuc confluunt catholici' ('en in een aparte kapel, die reeds vernield is, tussen Voorschoten en Leiden [werd] St. Nicolaas [vereerd]; naar de ruïne hiervan stromen, uit vroomheid, tot op heden katholieken toe').
- Verdere gegevens over het karakter van deze bedevaart ontbreken.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Leiden, gemeentearchief: archief stadsbestuur, stadsrekeningen, Homansrekening. Den Haag, Rijksarchief in Zuid-Holland: archief Staten van Holland voor 1572, inv.nr. 1464, vermelding kapel in 1561.
Tekstedities: J. de la Torre, 'Relatio seu descriptio', in: Archief voor de geschiedenis van het aartsbisdom Utrecht 11 (1883) p. 91.
Literatuur: H.F. van Heussen, Oudheden en gestichten van Rhynland, en wel voortnamentlijk van de stad Leiden etc. (Leiden: Chr. Vermey, 1719) p. 381; H.F. van Heussen, Kerkelyke historie en outheden der Zeven Provincien, dl. 3 (Leiden: D. Haak, S. Luchtmans en J.A. Langerak, 1726) p. 381; M. Brouërius van Nidek en I. le Long, Kabinet van Nederlandsche en Kleefsche outheden etc., dl. 3 (Amsterdam: A. Schoonenburg, 1732) p. 211-220, m.n. p. 216; H.F. van Heussen, Historia episcopatuum foederati Belgii etc., dl. 1 (Antwerpen: J.B. Verdussen, 1733) p. 490; R. Bakker, De Nederlandsche stad- en dorp-beschryver, dl. 7 (Amsterdam: H.A. Banse, 1799) p. 12, Voorschoten; A. Meerkamp van Embden, Stadsrekeningen van Leiden, 1390-1434, dl. 2 (Amsterdam: Historisch Genootschap, 1914) p. 257; S. Muller, Geschiedkundige atlas van Nederland. De kerkelijke indeeling omstreeks 1550, tevens kloosterkaart, dl. 1 Het bisdom Utrecht (Den Haag: Nijhoff, 1921) p. 278-279; K. Meisen, Nicolauskult und Nikolausbrauch im Abendlande. Ein kultgeographisch-volkskundliche Untersuchung (Düsseldorf: L. Schwann, 1931) p. 147, nr. 878, en kaart 2, nr. 878; C.P.M. Holtkamp, Register op de parochiën, altaren, vicariën en de bedienaars zooals die voorkomen in de middeleeuwsche rekeningen van den officiaal des aartsdiakens van den Utrechtschen dom, dl. 4 (Haarlem: St. Jacobs-Godshuis, 1932) p. 115-116; A.N. Duynisveld, 'Voorschoten', in: Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom van Haarlem 59 (1941) p. 372; H.J. Kok, Enige patrocinia in het middeleeuwse bisdom Utrecht (Assen: Van Gorcum, 1958) p. 161; Bibliotheca sanctorum, dl. 9 (Rome: Città Nuova, 1967) k. 923-948; J.C. van der Gouw ed., Voorschoten. Historische studiën ('s-Gravenhage: Kruseman, 1971) p. 47-51; C.A. Kalmeijer, 'De kapellen te Veur', in: Jaarboek Die Haghe 30 (1978) p. 154, 164, noot 21 en 166; C. Vellekoop, 'Sint Nicolaas', in: R.E.V. Stuip en C. Vellekoop ed., Andere structuren, andere heiligen. Het veranderende beeld van de heilige in de middeleeuwen (Utrecht: Hes, 1983) p. 133-162.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Voorschoten

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.