Langeweg, H. Donatus

Cultusobject: H. Donatus Open Street Maps
Datum: Tweede zondag van juli (+ octaaf)
Periode: 1887 - ca. 1950
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van het H. Hart
Adres: Kloosterlaan 10, 4772 RA Langeweg
Gemeente: Moerdijk
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting: In 1874 vestigden de capucijnen zich te Slikgat, dat in 1910 de naam Langeweg kreeg. De paters moedigden onder meer de verering van Donatus aan, beschermer tegen onweer. Zij richtten een broederschap op die tot in de jaren zeventig heeft voortbestaan en in de gehele bestaansperiode bijna 13.000 leden heeft geteld, afkomstig uit Langeweg en de wijde omgeving. Tot de Tweede Wereldoorlog, misschien nog even daarna, kan van een Donatusbedevaartplaats gesproken worden. Tegenwoordig steekt nog een klein aantal gelovigen kaarsen op bij het beeld van deze heilige.
Auteur: Ottie Thiers
Illustraties:
Topografie - Het dorpje Langeweg, dat slechts een paar straten telt, ligt aan 'de Lange Weg', een oude verbindingsweg tussen Zevenbergen en Terheijden uit de tijd van de eerste, middeleeuwse landontginningen. De weg die het dorp in leidt voert de bezoeker tussen twee uitspanningen door rechtstreeks naar de kerkdeur. Halverwege staat als hommage aan de paters op een sokkel 'de Capucijn'.
- Het oorspronkelijke eenschepige kloosterkerkje (gebouwd in 1875) was 11 meter breed en ruim 30 meter lang. Het gebouw was van binnen witgekalkt en ingericht met druk besneden donker eiken kerkmeubilair, grote, kleurrijke schilderstukken en tal van heiligenbeelden. Het beeld van de H. Donatus stond vanaf circa 1915 tot 1944 in het priesterkoor, links van het hoofdaltaar. In 1944 raakte het kerkje zodanig beschadigd dat het na de oorlog gesloopt moest worden.
- In 1951 is een nieuwe kerk gebouwd, naar een ontwerp van architect Schellekens uit Dongen. De heiligenbeelden staan tegen de zijmuren. De H. Donatus is op circa 5 meter hoogte bevestigd tegen de muur, tussen de tweede en derde biechtstoel. In een vitrine achterin de kerk geeft een schaalmodel een indruk van het oude kerkgebouw met klooster.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Donatus ⟶ Beers.
- In het verleden zal er een Donatusreliek zijn geweest, maar deze kon in 1997 niet meer worden achterhaald.
- Het neogotische eikenhouten beeld van de H. Donatus is onbeschilderd en circa 1 meter hoog. Het is afkomstig uit het atelier van de Bossche beeldhouwer H. van der Geld.
↑ top
Verering - In 1874 stichtten de capucijnen van Meerseldreef (B) een klooster te Slikgat. In augustus 1887 openden zij er ook een kleinseminarie. In 1910 namen de paters het initiatief om tot wijziging van de dorpsnaam te komen. De aanwezigheid van de paters maakte het dorp tot godsdienstig middelpunt voor de wijde omgeving.
- Lange tijd waren de paters officieel niet belast met de gewone zielzorg, want Langeweg viel parochieel onder Zevenbergen, Terheijden en Zevenbergschen Hoek. Gaandeweg echter namen zij steeds meer zielzorgtaken op zich. Uiteindelijk werd Langeweg in 1960 een rectoraat en in 1978 een zelfstandige parochie. In 1994 is de laatste pater vertrokken.
- De capucijnen startten tal van devoties, die het dorp het karakter van een bedevaartoord gaven. Op de vijf Mariafeesten van het jaar kon een volle aflaat verdiend worden. Hetzelfde gold voor het Portiunculafeest, genoemd naar het kapelletje van St. Franciscus vlakbij Assisi, waarvoor in 1877 en 1878 zelfs tal van gelovigen helemaal uit Meerseldreef kwamen, waar deze devotie door het tijdelijk vertrek van de paters was weggevallen. Daarnaast vormde ook de verering voor de volksheilige Donatus, beschermer tegen onweer, een reden om vanuit de omgeving Langeweg te bezoeken.
- Op 10 april 1887 werd, op verzoek van de paters, de broederschap van de H. Donatus te Langeweg opgericht door de bisschop van Breda. Aanleiding tot de oprichting vormden 'herhaalde ongelukken die in de laatste jaren in de nabijheid van ons klooster door onweder zijn veroorzaakt', zo schreef Ambrosius, pater gardiaan, aan de bisschop. Pater Ambrosius was geboren in ⟶ Ledeacker, een plaats die sinds 1861 eveneens een Donatusverering kende. Op 18 mei verleende paus Leo XIII een volle aflaat. De opening van het kleinseminarie en de eerste viering van het Donatusfeest vielen beide in de zomer van 1887. Van 1887 tot 1973 zijn 12.614 namen in het register ingeschreven. Het dorp zelf telde gedurende de gehele periode nooit meer dan circa 1000 inwoners. De eerste jaren groeide de broederschap het snelst. Tot begin jaren dertig kwamen er per jaar nog een paar honderd leden bij, in dalende lijn. Midden jaren dertig volgden er nog enkele tientallen per jaar, daarna was het aantal nieuwe inschrijvingen zeer gering, uitgezonderd een opleving in de jaren 1952 en 1953. De cultus en de broederschap waren toen echter al een lokale aangelegenheid geworden.
- Jaarlijks werd het feest van Donatus gevierd op de tweede zondag in juli met octaaf. De hele week kon men zich bij het klooster laten opnemen in de broederschap. Nogal wat vereerders hadden thuis een gipsen Donatusbeeld staan, en op enkele boerderijen staat nog steeds zijn beeld in een nis boven de mendeuren. Tegenwoordig wordt de mis op de tweede zondag in juli nog gelezen ter ere van deze heilige; de kaarsenbak staat rond die tijd vol. Ook de rest van het jaar worden kaarsen opgestoken bij zijn beeld.
- Vanaf 1902 was een broederschapsprentje beschikbaar; waarschijnlijk werden ook ringen, medailles en rozenkransen aangeboden. In de tekst van het prentje wordt namelijk aangeraden deze voorwerpen, nadat ze aan de reliek waren aangestreken, ter bescherming bij zich te dragen.
↑ top
Materiële cultuur Devotioneel drukwerk
- 1 Broederschapsprentje: op de voorzijde een gravure met een standbeeld van de H. Donatus als romeins veldheer, wijzend naar boven; op de achtergrond een onbekende plaats, waarboven een onweer woedt; onderschrift 'H. Donatus bid voor ons'. Aan de binnenzijde staat informatie over de verering, een reglement, een litanie en een gebed. Op de achterzijde staat het bewijs van inschrijving (Breda: Electr. drukkerij Eduard van Wees: z.j.; gezien en goedgekeurd 7 juni 1887, P. Leijten, Episc. Bred., 7,4 x 12,1 cm, 8 p.), coll. D. Gooren; 2 Het leven van den H. Donatus, martelaar, patroon tegen alle schadelijk onweder (5e dr., Grave: Firma A.F.G. van Dieren, 1884; goedkeuring Reek, 19 jan. 1838, A.E. Borret, vicaris apostolicus van Ravenstein en Megen en voor de herdr. 's-Bosch 28 mei 1884, A. Godschalk, bisschop van 's-Hertogenbosch) p. 18-19, met de daar genoemde bedevaartplaats 'Lagewier' wordt waarschijnlijk Langeweg bedoeld; 3 P.F. Florentinus, Handboekje voor de vereerders van den Heiligen Donatus, patroon tegen onweder.... (Helmond: NV Boekdrukkerij Helmond, 1914) uitgebreide geschiedenis, w.o. vermelding broederschap te Langeweg p. 14, verder gebeden etc.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: 's-Hertogenbosch, archief provincialaat capucijnen: gedeponeerde kloosterarchieven, kloosterkroniek Langeweg, p. 75-76, april en juli 1878 over aflaat en broederschap; conventualia nr. III, stukken uit 1887, nr. 45, 47 en 48; afleesboeken Langeweg. Breda, bisdomarchief: parochiedossier Langeweg, brieven van pater Ambrosius, 14 en 18 april 1887.
Literatuur: Borneo-almanak (Tilburg: Ordo Fratrum Minorum Capuccinorum, Capucijnenklooster, 1911-1953) 18 (1928) p. 72, annonce Donatusbroederschap in Langeweg; P. Hildebrand, De Capucijnen in de Nederlanden en het prinsbisdom Luik, dl. 9 (Antwerpen: Archief der Capucijnen, 1955) p. 740-750 over de verbreiding van de verering van de H. Donatus; D. Gooren, 'Sint Donatus en zijn verering in Nederland', in: Brabants heem 23 (1971) p. 10; Albert Delahaye, De lange weg van paterskerk tot rektoraat. Herdenking van het honderdjarig bestaan van de Capucijnenkerk van Langeweg, 1874-1974 (Zevenbergen: Archivariaat Nassau-Brabant, 1974) p. 26, broederschap en aflaat, p. 45, 61 en 62, oude foto's van kerk en klooster; J. van Opdorp,'Een dorp uit oude doosjes', in: Oud Nieuws 25 (1988) p. 34-39; Nely Trompers-Wevers e.a., De termijn is om. 1874-1994. Na 120 jaar Capucijnen te Langeweg. Gedenkboek bij gelegenheid van het afscheid van pater Antonius Schuurmans als laatste Capucijnenpastor te Langeweg (Langeweg: Bestuur H. Hart-parochie, 1994) p. 11, 19, 21, Donatusverering.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Langeweg; Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum: beeldplaat afb. interieur oude kerk, nr. 1A11700; aantekeningen en mededelingen van J. van Opdorp uit Langeweg in 1997.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.