Zenderen, H. Albertus van Trapani

Cultusobject: H. Albertus van Trapani Open Street Maps
Datum: 7 augustus; gedurende het gehele jaar
Periode: 1855 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kerk van het carmelietenklooster O.L. Vrouw van de Berg Carmel
Adres: Hertmerweg 46, 7625 RH Zenderen
Gemeente: Borne
Provincie: Overijssel
Bisdom: Utrecht
Samenvatting:

De cultus rond het Albertuswater dateert al uit de 15e eeuw. Met de vestiging van de carmelieten in Zenderen in 1855 is daar ook een verering voor Albertus van Trapani ontstaan. In 1997 kwamen er af en toe nog mensen bij het klooster voor het gewijde Albertuswater.

Auteur: Jeroen van de Ven; bewerking Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie

- Op 28 november 1840 stond koning Willem II de verschillende Nederlandse orden en congregaties toe om weer novicen te werven en aan te nemen. Omdat hun klooster in Boxmeer vol raakte, werd door de carmelieten een nieuwe communiteit gesticht in het Twentse plaatsje Zenderen bij Borne. In 1855 kochten de Zenderense families Ter Bekke, Zegger en Annink in Zenderen het buitengoed Het Hulscher ten behoeve van de stichting van een nieuw klooster. In 1857 werd Bernardus van Cuijk aangesteld als eerste prior van het huis te Zenderen. Na 1857 werden vanuit het nieuwe carmelietenklooster verschillende staties bediend in de naaste omgeving.
- In het nieuwe carmelietenklooster werden ten behoeve van de religieuzen vervolgens een refter, een keuken, vijf cellen en een kapel gebouwd. De kapel, in 1855 gebouwd in de paardenstal van Het Hulscher, werd in 1862 verder vergroot. In 1871 werd het kloostergebouw uitgebreid met een nieuwe vleugel. In 1873 werd een actie gehouden voor de bouw van een nieuwe kerk bij het kloostergebouw. De bouw werd, naar een ontwerp van architect Alfred Tepe, in 1881 bij de firma Peters te Harlingen aanbesteed. De neogotische kerk werd 24 augustus 1882 gewijd door mgr. Kistemakers. Deze kerk heette in de volksmond 'de kapel'. Tegen de pilaren van deze kapel waren beelden van typische Carmelheiligen bevestigd: Albertus, Theresia, St. Jan van het Kruis, Maria Magdalena, Bartholomeus Fanti, Elias en Eliseus. In 2004 zijn kerk en klooster opgeknapt en zijn de genoemde heiligenbeelden na restauratie weer in de kerk teruggeplaatst
- Aan het klooster was een gymnasium verbonden: Sancti Alberti. De eerste rector werd pater Albertus Peulen.
- In 1931 werd Zenderen een zelfstandige parochie. De kerk (kapel) van het carmelietenklooster werd parochiekerk voor de katholieke gemeenschap van Zenderen. De oude parochiekerk van Zenderen, gesticht in 1798 door pastoor Henricus Cammerinck vanuit de statie Hertme-Zenderen, werd in 1948 afgebroken.
 

Cultusobject - De carmeliet Albertus van Trapani werd geboren te Trapani op Sicilië. Hij overleed in het Siciliaanse Messina op 7 augustus 1306 na een 'volmaakt' kloosterleven. Albertus werd eens zo door hevige koortsen overvallen dat men verwachtte dat hij spoedig zou sterven. Toen hij om water vroeg, weigerde men hem dit. Albertus bad vurig tot Maria en zag haar in een visioen. Maria zegende vervolgens zelf water en gaf het Albertus te drinken, die daarop terstond genas van zijn koortsaanvallen. Albertus nam vervolgens de gewoonte aan om water te wijden op voorspraak van Jezus en Maria en gaf dit gewijde water aan zieken te drinken. Velen zijn hierdoor genezen. Na zijn dood bleef men water wijden door aanraking van zijn relieken.
Albertus wordt iconografisch veelal afgebeeld met een lelie, een boek, een lamp en een crucifix waaraan een duivel is vastgeketend.
- Het carmelietenklooster bezit twee relieken. De een is voor de wijding van het Albertuswater (driemaal een kruisteken in het water). De reliek is daartoe gevat in een zilver busje met gaatjes op een staaf (ca. 10 cm). De ander betreft een botsplinter in een ronde theca (Ø 2 cm).
- Tot circa 1965 stond in de carmelietenkerk een beeld van Albertus van Trapani. Dit neogotische gipsen beeld van Albertus met kind op de arm is circa 1,5 meter hoog en heeft op de voet de tekst 'H. Albertus'. Het is samen met de andere heiligenbeelden uit de kerk op de zolder van het klooster geplaatst.
Verering

- Door toedoen van de kloosterhervormer Johannes Soreth (1420-1481) stond paus Calixtus III (1455-1458) in 1454 de verering van Albertus van Trapani in de carmelietenkloosters toe. Met een pauselijke bul van 31 mei 1476 liet paus Sixtus IV (1471-1484) de cultus rond Albertus officieel toe.
- Door heel Europa verspreidde men binnen de carmelietenkloosters relieken van Albertus van Trapani. Johannes Soreth hervormde onder meer het Gentse carmelietenklooster in 1466 en bezorgde alle carmelietenkloosters van de Nederlandse ordeprovincie een reliek van Albertus om er het Albertuswater mee te kunnen wijden. De genezende kracht van het Albertuswater raakte met name in de 16e eeuw alom bekend. Een wonderbaarlijke genezing te Luik op 6 januari 1648 en de bekendmaking die daaraan werd gegeven deden het vertrouwen in het Albertuswater verder toenemen. In vroeger tijden zou het Albertuswater ook zijn gebruikt als middel tegen betovering van vee of mensen (kinderen). Het Albertuswater werd in de 19e eeuw met name gebruikt tegen koorts, pest, cholera en barensnood. 
- Sinds de vestiging van de paters in 1855 kreeg het water een zekere faam in Twente. Ieder jaar kwamen mensen er op de feestdag van Albertus een aflaat verdienen en water halen. Het afkondigingsboek van de paters vermeldt voor 7 augustus 1891: 'Vrijdag Feestdag van den H. Albertus van onze Orde; in deze kapel te verdienen een volle aflaat onder de gewone voorwaarden. 7.30 uur de plechtige gezongen H.Mis en voor de Mis zal het water ter eere van den H. Albertus gezegend worden'.
- Gedurende het gehele jaar vragen mensen uit de regio bij het carmelietenklooster te Zenderen nog om het Albertuswater. Het zijn veelal ouderen, zowel mannen als vrouwen. Anno 1997 komt er gemiddeld een persoon per maand. Onder de aanvragers bevinden zich soms zigeuners. Het water wordt voor verschillende zaken aangewend, bijvoorbeeld bij psychische klachten, stress of het niet kunnen slapen. Kneuzingen werden verholpen door de plaats met in het water gedrenkte lappen te omzwachtelen. Boeren menen het Albertuswater ook tegen veeziekten te kunnen aanwenden. De flesjes en flessen die de bezoekers bij zich hebben, worden in de kleine gastenkamer vanuit een lampetkan afgevuld met gewijd water. De carmeliet W. Roorda, tevens pastoor van de Zenderense parochie H. Maria Onbevlekt Ontvangen, wijdt het water op verzoek met de staafreliekhouder onder het uitspreken van het Albertusgebed uit het Rituale Carmelitarum. De mensen die om het gewijde Albertuswater komen vragen, krijgen vervolgens een getypte litanie van Albertus mee.
- Aansluitend aan het levensverhaal van Albertus staat in de 20e-eeuwse, getypte litanie nog de volgende tekst:
'In ons land heeft men altijd in die plaatsen waar kloosters van paters karmelieten zijn, een groot vertrouwen in het gebruik van dit water gesteld. Het zgn. Albertus-water is dan ook het gehele jaar door bij de paters karmelieten te bekomen. Veler vertrouwen op de H. Albertus, vooral in ziekte en tegenspoed, is reeds zeer dikwijls door hem zichtbaar beloond geworden'.
 

Materiële cultuur - Litanieën: 1 litanie van Albertus, 8 p.: litanie, gebed, leven, en genezingen. Opschrift: 'Litanie van den heiligen Albertus, belijder van de orde van Carmelus, patroon tegen de koortsen, pest, cholera en andere ziekten. Wiens feestdag gevierd wordt op 7 augustus, in de kerk der ee. pp. carmelieten te Zenderen' (Almelo: J.T. Sommer, impr. 1866; 8 p.); 2 litanie van Albertus, 4 p.: litanie, levensverhaal. Opschrift: 'Litanie van de H. Albertus. Belijder van de orde der karmelieten' (carmelietenklooster: gestencild, ca. 1970).
- Biografie: Th. Hikspoors o.c.c., Levensschets van den H. Albertus van Sicilië belijder der Orde van Carmel (Nijmegen: A.T. van Hooijdonk, 1902).
Bronnen en literatuur Archivalia: Zenderen, kloosterarchief: liber memorialis, afkondigingsboek.
Tekstedities: Acta sanctorum Augusti VII (Parijs-Rome: V. Palmé, 1863) p. 215-239; Rituale Ordinis Fratrum Beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo etc. (Vaticaanstad: Typis Polyglottis, 1952) p. 907-910 (zegening van het Albertuswater op plaatsen waar Albertusrelieken worden bewaard; bij de zegening van het water wordt de reliek driemaal ondergedompeld).
Literatuur: Petrus Ribadineira en Heribertus Rosweyde, Generale legende der heylighen etc., dl. 2 (Antwerpen: H. Verdussen, 1686; 6e druk) p. 122-124; Bibliotheca hagiographica latina, dl. 1 (Brussel: Société des Bollandistes, 1898-99) p. 38; Adolph Franz, Die kirchlichen Benediktionen im Mittelalter, dl. 1 (Freiburg: Herder, 1909) p. 211-212; Dictionnaire d'histoire et de géographie ecclésiastique, dl. 1 (Parijs: Letouzey et Ané, 1912) k. 1558-1559; T. Brandsma, 'De H. Albertus van Sicilië', in: Carmelrozen 7 (1918) p. 92-94, met afbeelding; T. Brandsma, 'De H. Albertus van Sicilië', in: Carmelrozen 9 (1920) p. 87, met afbeelding; Handwörterbuch des Aberglaubens, dl. 1 (Berlijn-Leipzig: W. de Gruyter & Co., 1927) k. 241; Bloemen uit Carmels lusthof (Oldenzaal: Verhaag, 1936) p. 141-144; Alex. Zeegers, Carmel 100 jaar in Twente. 1855 - Zenderen - 1955 (Oldenzaal: Twentsche Courant, 1955); Lexikon für Theologie und Kirche, dl. 1 (Freiburg: Herder, 1957) k. 282-283; Bibliotheca sanctorum, dl. 1 (Rome: Città Nuova, 1961) p. 215-239; J. Smet en U. Dohhan, Die Karmeliten. Eine geschichte der Brüder U.L. Frau vom Berge Karmel. Von den Anfängen (ca. 1200) bis zum Konzil von Trient (Freiburg-Basel-Wenen: Herder, 1981) p. 51 en 194; D. Schlüter, 'Zegen en 'Albertuswater' als middel tegen heksen', in: Dagblad van het oosten, 10 april 1988; D. Schlüter, Betovering en vervolging. Over toverij in Oost-Nederland tussen de 16de en 20ste eeuw (Hengelo: Broekhuis, 1991) p. 130-132; G.J. Ribbert, De Karmel in Twente 1855-1995. 140 jaar zielzorg en middelbaar onderwijs (z.p.: stg. De Karmeliet/Twenthe Akademie, 1995) p. 93-115; Antoine Jacobs, Monasticon Carmelitanum Neerlandicum. Historisch repertorium van de kloosters van de Orde der Broeders en Zusters van O.L. Vrouw van de berg Karmel (13de eeuw - 1940) (Heerlen: LVD-U, 2011) 607.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Nijmegen Zenderen; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993).

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.