Wijchen, H. Donatus

Cultusobject: H. Donatus Open Street Maps
Datum: Tweede zondag van juli
Periode: 1896 - 1936
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Antonius Abt
Adres: Oosterweg 4, 6602 HD Wijchen
Gemeente: Wychen
Provincie: Gelderland
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: Nadat in twee achtereenvolgende jaren respectievelijk de pastorie en de kerktoren van Wijchen door de bliksem waren getroffen, werd in 1896 door de plaatselijke pastoor een Donatusbroederschap opgericht. Sindsdien werden jaarlijks in juli de plaatselijke Donatusrelieken bezocht en hebben duizenden zich in de broederschap ingeschreven.
Auteur: Charles Caspers
Illustraties:
Topografie - De kerk van Antonius Abt is een waterstaatskerk, in 1853 als neoclassisistische driebeukige hallenkerk gebouwd op het oude kerkhof. Op de plaats van de oude, uit de middeleeuwen daterende kerk werd de pastorie gebouwd. Deze oude kerk was na de reformatie in handen gekomen van de protestanten, na de komst van de Fransen teruggeven aan de katholieken, maar in 1853 te klein geworden voor de katholieke gemeenschap. Ofschoon het kerkinterieur na 1960 is versoberd, heeft het in de loop van de tijd geen ingrijpende veranderingen ondergaan, zodat de kerk nog een 19e-eeuwse sfeer uitstraalt. Opvallend zijn het grote orgel boven de hoofdingang (die onder de toren doorgaat), de entourage van het altaar (met sculptuur van de kruisafname en veel houtwerk dat geverfd is als rood marmer), de eikenhouten preekstoel, een levensgroot eikenhouten beeld dat een kind met diens engelbewaarder voorstelt en een vijftal heiligenbeelden (Lucia, Barbara, Rochus, Anna, Blasius, Bonaventura en Antonius Abt) bevestigd op de pilaren langs het middenpad. Links en rechts van de altaarruimte bevinden zich twee ruimtes waarin vroeger zijaltaren stonden.
- Onder de kerktoren, voor de hoofdingang en bereikbaar via een aparte buitendeur, bevindt zich een 'stiltecentrum'. Hierin is een genadebeeld van Maria opgesteld. Dit beeld is in bezit van de plaatselijke Kevelaerbroederschap en wordt jaarlijks door de broederschap meegenomen naar het Duitse bedevaartoord.
↑ top
Cultusobject - Zie voor Donatus ⟶ Altforst.
- In het kerkinterieur bevindt zich niets meer dat herinnert aan de Donatusverering. Weliswaar beschikt de kerk over een verzameling van een vijftigtal relikwieën (gerangschikt in de vorm van een kruis in een met rood fluweel bekleed en met een glasplaat afgedekt tablet), maar geen van deze is afkomstig van Donatus. Mogelijk heeft de kerk wel over een Donatusbeeld en Donatusrelieken beschikt, maar de huidige verblijfplaats hiervan is niet bekend.
↑ top
Verering - Op 21 juni 1896 keurde de Bossche bisschop, W. van de Ven, de statuten goed van een broederschap ter ere van de H. Donatus, gevestigd in de kerk van Antonius Abt. Deze broederschap was ontstaan op initiatief van de Wijchense pastoor, C.J. van Zuylen, als een 'acte van dankbaarheid', nadat in twee opeenvolgende jaren respectievelijk de pastorie en de kerktoren getroffen waren door de bliksem. Beide inslagen veroorzaakten grote materiële schade, maar geen persoonlijk letsel en geen brand.
- Dat er na de oprichting van de broederschap een bedevaart op gang kwam, kan worden afgeleid uit het voorwoord van de edities uit 1898 en 1901 van een boekje over Donatus, dat in 1758 voor het eerst in het Frans is uitgegeven te Luik door een 'Doctor van de Sorbonne' en in de jaren daarna ettelijke Nederlandstalige uitgaven, zowel in België als Nederland, kende. In dit voorwoord, verzorgd door 'Emmanuel' (Gomarus Emmanuel Mes) wordt vermeld dat te Wijchen '[...] jaarlijks op den 2en zondag van Juli, onder een grooten toeloop van geloovigen, diens feestdag gevierd wordt, waar zijn heilige overblijfselen met ijver en eerbied bezocht worden, en duizenden zich in het Broederschap van den H. Donatus laten inschrijven'.
- Aan de beide genoemde edities zijn de statuten van de Wijchense broederschap toegevoegd. In deze statuten, een zestal, wordt onder meer vermeld dat de broederschap open staat voor eenieder, en dat het lidmaatschap een jaarlijkse contributie impliceert van 10 cent per lid.
- Naast deze gegevens is slechts weinig bekend over de bedevaart naar Donatus en de organisatie daarvan. In het parochiearchief bevinden zich geen ledenlijsten, wel enkele nota's uit de jaren dertig, de laatste uit 1936. In 1935, werd nog ƒ183,75 opgehaald aan contributiegelden - hetgeen zou kunnen duiden op meer dan 1800 broederschapleden - in andere jaren echter minder.
- De geringe hoeveelheid gegevens duidt er waarschijnlijk op dat de bedevaart nauwelijks een organisatiegraad heeft gehad (vergelijk ⟶ Vragender) en qua niveau ver achterbleef bij bijvoorbeeld de Donatusbedevaart in ⟶ Altforst. Oudere inwoners van Wijchen herinneren zich dat voor de Tweede Wereldoorlog het Donatusfeest met bijzondere luister gevierd werd, maar zonder processie.
- De 'grooten toeloop van geloovigen', waarvan 'Emmanuel' Mes gewag maakte, heeft dan eerder te maken met het gevoel van overdrijven waarom deze man enigszins bekend stond. G.M. Mes was schoolmeester te Wijchen en werd, in dezelfde functie, overgeplaatst naar het nabije Alverna, waar zich na de oprichting in 1889 van een franciscanenklooster een dorpsgemeenschap had gevestigd. Naast zijn schoolmeesterschap hield Mes zich - meer als compilator dan als een originele geest - bezig als schrijver en uitgever (boeken en devotieprentjes, zie bijvoorbeeld het verhaal dat Mes maakte over St. Walrick te ⟶ Overasselt). Daarnaast beheerde hij een boekbinderij. Statutair werkte hij onder de naam van zijn echtgenote 'Erven Kooymans-Mes'. Onder deze naam richtte hij in 1908 te Alverna een fabriek op voor schoolmeubelen.
↑ top
Materiële cultuur Devotioneel drukwerk
- 1 Devotieprent, losse gravure (18 x 12 cm), voorstellende Donatus als Romeins soldaat. Donatus zit geknield met zijn blik naar de hemel geheven; zijn gelaat is omgeven met een stralenkrans. In zijn rechterhand houdt hij een ganzenveer, voor hem ligt zijn zwaard. Op de achtergrond een rivier en een kerkgebouw (Münstereifel) waar de bliksem inslaat. Onder de prent: 'Sint Donatus, Martelaar, Bid voor ons'. In kleinere letters: (links) 'Erven Kooijmans-Mes, Wijchen', en (rechts) 'Franz Rangette & Söhne, Düsseldorf'. Deze prent werd ingeplakt tegenover de titelpagina van de editie van het Donatusboekje van 1898 (zie hierachter); 2 broederschapboekje: Sint Donatus, martelaar en patroon tegen alle schadelijk onweer als: donder, bliksem, hagel, regen, droogte, stormwinden, enz. Getrokken uit een fransch boekje, opgesteld door een Doctor van de Sorbonne, en gedrukt te Luik in het jaar des Heeren 1758. Herzien en vermeerderd met gebeden en litanie door Emmanuel (Wijchen: Erven Kooymans-Mes, 1898; 64 p.; Drukkerij Desclée, De Brouwer en Cie, Brugge), 'Goedkeuring' 19 januari 1898 te Reek door A.E. Borret, 'Vicarius Apostolijk over de districten van Ravenstein en Megen' (p. 4), 'Voorwoord' (p. 5-9), een bijbelpassage (Job 36,2-5, p. 10), biografie in 5 hoofdstukjes (p. 11-47), een 6e hoofdstukje over de verheffing van de relieken van Donatus (p. 48-56), statuten van de broederschap te Wijchen (p. 57-58, registratienummer: 1775), litanie (p. 59-62), gebed (p. 62); de herdruk van 1901 draagt dezelfde titel, maar op p. 4 is het jaar van de goedkeuring gecorrigeerd van 1898 tot 1838, op dezelfde pagina is toegevoegd: 'Imprimatur: Brugis, 8 Maii 1898. P.H. Lahousse, Can., lib. cens.', vanaf p. 5 identiek aan de editie van 1898 (⟶ Altforst).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Wijchen, parochiearchief van St. Antonius Abt, inv. nr. 198.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Wijchen.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.