Eijgelshoven, H. Jan de Doper

Cultusobject: H. Jan de Doper Open Street Maps
Datum: 29 augustus (+ octaaf)
Periode: 19e eeuw (?) - ca. 1970
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van de HH. Johannes de Doper en Pastoor van Ars
Adres: Veldhofstraat 19, 6471 CA Eijgelshoven
Gemeente: Kerkrade
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: De verering van de H. Johannes de Doper te Eijgelshoven dateert waarschijnlijk al uit de middeleeuwen. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw is een bedevaartkarakter vast te stellen. Tot in de jaren vijftig van de 20e eeuw bleef het bedevaartkarakter behouden om in de loop van de jaren zestig en zeventig sterk terug te lopen.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - Eijgelshoven is een wijk aan de noordkant van Kerkrade. De oudste vermelding van de parochie H. Johannes de Doper stamt uit 1371. De op een kerkheuvel midden in het dorp gelegen St. Janskerk heeft een toren die gedateerd wordt in de 11e eeuw. In het eerste kwart van de 16e eeuw zijn een gotisch koor en schip gebouwd. Tot 1920 bleef deze kerk als parochiekerk in gebruik.
- In 1920 was intussen een nieuwe Johannes de Doperkerk gereed gekomen. Deze kruiskerk is een ontwerp van de architecten A.J.N. Boosten en J. Ritzen en ligt op een kleine honderd meter van de oude kerk. De kerk is opgetrokken uit kolenzandsteen, Beiers graniet en Sibberblok. De brede middenbeuk wordt geflankeerd door vier kleinere kapellen.
↑ top
Cultusobject - Volgens het Nieuwe Testament was Jan de Doper voorloper en verwant van Christus. Omstreeks 27 na Christus begon hij met preken over de komst van de verlosser en het dopen van bekeerlingen in de rivier de Jordaan. Jan werd onthoofd op bevel van koning Herodes, waarna zijn hoofd op een schaal werd getoond aan Herodes' dochter, die om de executie had gevraagd. St. Jan was uiterst populair als heilige gedurende de middeleeuwen. Hij wordt meestal afgebeeld als profeet of doper, gekleed in een dierenhuid.
- De parochie bezit een 15e-eeuwse, eikenhouten reliekbuste van St. Jan met een vierpas op de borst waar eertijds een reliek in opgeborgen was. Dit beeld staat thans in de oude St. Janskerk.
- In de nieuwe St. Janskerk bevinden zich nog twee relieken van St. Jan de Doper. Een groot fragment is vervat in de theca van een geelkoperen Johannes in disco ('op de schaal'). Het reliekhoofd is van gegoten messing en is 16e-eeuws. Het hoofd ligt op een gedreven messing schaal die eind 17e, begin 18e-eeuws is.
- Een kleine reliek bevindt zich in een 19e-eeuwse, witmetalen reliekhouder in de vorm van een stralenmonstrans. De voet van de reliekhouder is 20e-eeuws.
- In de nieuwe kerk hangt een 19e-eeuws, neogotisch, gepolychromeerd houten reliëf dat de onthoofding van Johannes voorstelt. Het staat gedurende de octaafweek ter verering in het koor.
↑ top
Verering - De verering voor St. Jan de Doper in Eijgelshoven dateert waarschijnlijk al uit de middeleeuwen. Het bezit van een 15e-eeuwse reliekbuste en een 16e-eeuwse S. Giovanni in Disco wijzen daar op. Of de cultus toen ook een bedevaartkarakter bezat, kan niet worden vastgesteld. De verering is gedurende het Ancien Régime blijkbaar blijven bestaan, aangezien in februari 1783 de patriarch van Constantinopel, F.A. Marcucci voor de parochie een certificaat van echtheid van een schedelreliek van Johannes afgaf. Apos-to-lisch vicaris van Limburg, J.A. Paredis, keurde op 1 mei 1844 goed dat deze reliek openbaar werd vereerd.
- Een eerste schriftelijke vermelding van het plaatselijke feest van Johannes Onthoofding staat in de Limburger Koerier van 1871. Het programma voor 1877 behelsde een eerste mis met uitstelling van het H. Sacrament om 6.00 uur, waarna nog diverse missen volgden totdat om 10.00 uur een hoogmis met feestpredikatie volgde. 's Middags waren om 15.30 uur vespers en de dag werd om 18.00 uur besloten met completen.
- De burgemeester van Eijgelshoven zond in 1877 een rapport over de processies in zijn dorp naar de officier van justitie. Daarin schrijft hij dat elk jaar gedurende het octaaf van Johannes Onthoofding de pelgrims 'vele uren gaanst' of met paard en wagen naar Eijgelshoven kwamen. De pelgrims kwamen in het begin van de 20e eeuw 'in stoeten' naar Eijgelshoven. Zij waren onder meer afkomstig uit Kerkrade, Chêvremont, Nieuwenhagen en Schaesberg. Vanwege de ingebruikname van de nieuwe St. Janskerk in 1920 werd de viering van het St. Jansfeest voortaan in die kerk gehouden.
- Tot in de jaren vijftig bleef de aantrekkingskracht van Eijgelshoven als bedevaartoord bewaard. Het Limburgsch Dagblad wijdde er in 1953 een artikel aan. Gedurende het octaaf trokken honderden pelgrims 'van dichtbij en ver' naar Eijgelshoven om St. Jan te vereren of genezing te vinden. Dagelijks werden vier missen opgedragen en na elke mis was er gelegenheid om de relikwieën te vereren. Op het Johannesaltaar vooraan in de kerk stond hiertoe de geelkoperen Johannes in disco. Voor de Tweede Wereldoorlog bestond nog het gebruik, dat de bedevaartgangers na de hoogmis in processie rond de kerk trokken, alvorens de reliek te vereren. Bij slecht weer hield men processie in de kerk.
- In 1996 werd het feest van Johannes' Onthoofding gevierd op de zondag die het dichtst bij 29 augustus lag. Op die zondag (1 september) werd eerst om 9.30 uur een mis gedaan in de oude kerk en daarna om 11.00 uur een hoogmis in de nieuwe kerk. In de nieuwe kerk was voor het hoofdaltaar de Johannes in disco geplaatst op een klein altaartje, dat versierd was met bloemen en kaarsen. Het reliëf met Johannes' onthoofding stond toen ook op het koor. Ofschoon er niet of nauwelijks vereerders van buiten Eijgelshoven kwamen, was het wel beduidend drukker dan op gewone zondagen. Na afloop kregen de circa 220 gelovigen de gelegenheid de reliek te kussen, hetgeen door ongeveer driekwart van de aanwezigen werd gedaan. De witmetalen reliekhouder stond tijdens het octaaf in de dagkapel. Na de avond- of ochtendmis konden de gelovigen ook de reliek vereren. Buiten het octaaf zo'n twee a driemaal per jaar, zo deelde de koster mee, vragen mensen die last hebben van migraine of zij de reliek mogen kussen.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Kerkrade, gemeentearchief: parochiearchief H. Johannes de Doper Eijgelshoven. Heerlen, gemeente-archief: Limburger Koerier en Limburgs Dagblad. Roermond, bisdomarchief: 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van de parochie Johannes de Doper te Eygelshoven', Roermond, 1976.
Literatuur: [St. Jansfeest], in: Limburger Koerier, 26 augustus 1871; [St. Jansfeest], in: Limburger Koerier 25 augustus 1877; F.C.Van Beukering, 'Drie nieuwe kerkontwerpen', in: Het Gildeboek 4 (1921) p. 25-36; J.M. van de Venne & J.H. Martin, Eijgelshoven gedurende acht eeuwen 1131-1931. Gedenkboek uitgegeven door het gemeentebestuur bij de viering van het achthonderdjarig bestaan van Eijgelshoven (Eijgelshoven: Gemeentebestuur, 1931) p. 140-144; [St. Jansfeest], in: Limburgsch Dagblad 26 augustus 1953; W. Marres & J.J.F.W. van Agt, De Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst. V. De provincie Limburg. Derde stuk, eerste aflevering. Zuid-Limburg uitgezonderd Maastricht (Den Haag: Staatsuitgeverij, 1962) p. 136-141; Maurits de Meyer, Volkskunde-atlas voor Nederland en Vlaams-België, Commentaar bij de kaarten 21-29. Volksgeneeskunde (Antwerpen/Utrecht: Standaard, 1968) p. 36.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Eijgelshoven; mondelinge informatie in 1996 van koster F.J. Jongen.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.