Spoordonk, H. Bernadette Soubirous

Cultusobject: H. Bernadette Soubirous Open Street Maps
Datum: Zondag voor en zondag na 16 april
Periode: 1948 - ca. 1965
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Bernadette
Adres: Bernadettestraat 2-4, 5688 KN Spoordonk
Gemeente: Oirschot
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: Om de kosten van de kerkbouw op te vangen werd in 1948 door pastoor J. van Gestel in Spoordonk een bedevaartweek ter ere van Bernadette Soubirous ingesteld. Op de zondag voor en de zondag na 16 april werden bedevaartmissen en een lof met kinderzegening gehouden. Op die tweede zondag vond na het lof ook een kinderhulde plaats. Na de dood van pastoor Van Gestel in 1956 liep de belangstelling sterk terug. In 2019 werd de kerk gesloten.
Auteur: Jeroen van de Ven
Illustraties:
Topografie - Spoordonk groeide in de loop van de 20e eeuw uit van een buurtschap tot een klein kerkdorp. Nadat in het eerste kwart van de 20e eeuw al meerdere malen een poging was ondernomen om in Spoordonk een parochie op te richten, werd op 20 september 1934 door bisschop A.F. Diepen van 's-Hertogenbosch de parochie van de H. Bernadette gesticht (de derde in Nederland). Als bouwpastoor in de nieuwe parochie werd J. van Gestel (1936-56) aangesteld.
- De driebeukige parochiekerk van Spoordonk werd gebouwd in 1935-1936 naar een ontwerp van architect A.J.M. Rats uit Blerick. Een groot aandeel in de bouwwerkzaamheden werd geleverd door boeren uit de omgeving; meer dan 10.000 karren zand werden door hen verkruid. De bakstenen parochiekerk met torenachtige ingangspartij heeft een schip met smalle processiegangen van vijf traveeën, en een iets hoger koor. Het kerkgebouw bevat allerlei vormcitaten uit de Brabantse laatgotiek die zijn gecombineerd met stijlelementen uit de school van A. Kropholler. Op 28 september 1936 werd de kerk gewijd door bisschop Diepen.
- Boven de ingang van de kerk prijkt een meer dan levensgroot wit natuurstenen beeld van Bernadette. Zij is afgebeeld als herderin met gevouwen handen en een rozenkrans. In de kerk zijn omstreeks 1949 acht in vier vlakken verdeelde ramen aangebracht met gecombineerde voorstellingen uit de bijbel en het leven van Bernadette. De acht ramen werden vervaardigd door de firma Rutgens uit Roermond en stellen het volgende voor: de Goede Herder, Bernadette als herderin; uitdrijving van Adam en Eva uit het paradijs, verschijning van O.L. Vrouw in Lourdes; Mozes slaat water uit de rots, Bernadette doet in Lourdes een bron ontspringen; engel bij de vijver van Bethesda, genezing van een kind in de Lourdesbron; Jozef (de zoon van Jacob) legt dromen uit aan de farao, Bernadette beschuldigd van onware visioenen voor de kerkelijke rechtbank van Lourdes; verheerlijking van Jozef als onderkoning van Egypte, verheerlijking van Bernadette terwijl zij met de bisschop optrekt naar de kerk van Lourdes; kruisdood van Jezus, Maria, Moeder der Smarten, smartvol ziekbed van Bernadette; Maria Ten Hemelopneming, glorie van Bernadette in de hemel. De ramen waren een geschenk van een Spoordonkse familie en van de parochianen van Spoordonk.
- Tot circa 1989 was er een devotiekapel ter ere van Bernadette rechts van de hoofdingang (nu archief- en administratieruimte). In dat jaar is een kleine kapelachtige ruimte nabij de sacristie (rechterzijde van de kerk), waar eerst de biechtstoel was geplaatst, voor Bernadette ingericht.
- Op zaterdag 8 juni 2019, na ruim 82 jaar, vond de allerlaatste viering plaats in de H. Bernadettekerk en werd deze gesloten.
↑ top
Cultusobject - Bernadette Soubirous werd geboren op 7 januari 1844 in het Zuid-Franse dorpje Lourdes. Van 11 februari tot 16 juli 1857 verscheen O.L. Vrouw in een grot aan de rivier de Gave in Lourdes achttien keer aan Bernadette, maar pas bij de laatste verschijning maakte Maria zich aan haar bekend. Op 7 juli 1866 trad Bernadette in in het St. Gildardklooster te Nevers. Vanaf 29 juli van dat jaar heette zij zuster Marie-Bernard. Op 16 april 1879 overleed Bernadette op de leeftijd van 35 jaar in een ziekenzaaltje van het H. Kruis en op 30 mei werd de overledene bijgezet in een grafkelder van de Jozefkapel op het kloosterterrein. Op 14 juni 1925 werd Bernadette door paus Pius XI zalig verklaard. Op 18 juli 1925 werd haar lichaam in een schrijn geplaatst en overgebracht naar de kapel van het St. Gildardklooster. Op 8 december 1933, feestdag van de Onbevlekte Ontvangenis, werd ze heilig verklaard.
Bernadette Soubirous wordt in Spoordonk aangeroepen tegen TBC en astma, ziektes waaraan Bernadette heeft geleden.
- In de pastorie van Spoordonk hangt een stofreliek van Bernadette. De min of meer vierkante theca meet circa 3,5 centimeter in het vierkant, de rand is van filigraanwerk. Een reliekpartikel bevindt zich achter een glaasje in het hart van een bloemenrand. Op de reliek is een plaatje bevestigd met de tekst 'S.M. Bern. Soub.'.
- In de kerk van Spoordonk staat een hardstenen beeld van Bernadette (ruim 1 m hoog). Het is omstreeks 1940 vervaardigd door het atelier Van Eck in Eindhoven en toont Bernadette op haar knieën. De metalen ring (aureool) boven het hoofd is verdwenen. Het beeld stond tot circa 1989 in de Bernadettekapel, nadien in de nieuwe devotieruimte. Tijdens de Spoordonkse bedevaartweek in de late jaren vijftig en in de jaren zestig van de 20e eeuw werd het beeld in het priesterkoor geplaatst en gehuld in een blauwe mantel. Rond het beeld was bij die gelegenheid een houten ereboog met lampjes aangebracht.
↑ top
Verering - Op 27 september 1936, de dag voor de wijding van de nieuwe parochiekerk, werd bisschop Diepen van 's-Hertogenbosch in Spoordonk feestelijk ingehaald. Bij die gelegenheid werd ook een optocht door het dorp gehouden waarin praalwagens meereden met voorstellingen van de ⟶ kapel van de H. Eik te Oirschot en van Bernadette Soubirous. Tijdens de meimaand van 1937 bezochten veel pelgrims die naar de kapel van de H. Eik waren geweest, ook de Bernadettekerk van Spoordonk. Zij staken er kaarsjes op bij het beeld van O.L. Vrouw en het Bernadettebeeld achter in de kerk.
- Na de Tweede Wereldoorlog heeft bouwpastoor J. van Gestel (1936-1956) geprobeerd om van Spoordonk een bedevaartplaats van Bernadette maken. De parochie verkeerde in financiële problemen en een bedevaart kon de geldzorgen misschien verlichten. In 1948 werd in Spoordonk de eerste bedevaartweek gehouden. Voorafgaand werd een triduum gehouden waarin de parochianen van Spoordonk op de feest-week werden voorbereid. Het triduum werd verzorgd door capucijnen. Op de zondag voor en op die na 16 april werden drie missen gehouden. Alle eucharistievieringen werden druk bezocht (ca. 250-300 deelnemers). De kerk zat dan helemaal vol met bedevaartgangers uit de omtrek (Oirschot, Oost-, West- en Middelbeers, Vessem, Wintelre). Na alle diensten werd door de pastoor de Bernadettereliek aan de pelgrims aangeboden ter verering. Om 15.00 uur was er een lof. Op de tweede zondag was er na het lof een kinderhulde. Aan het einde van het lof kwamen leerkrachten van de school met de kinderen binnen. De kinderen legden bloemen neer bij het beeld van Bernadette. Op de beide zondagen was er voor de pelgrims een mogelijkheid om buiten bij een kraampje voor de kerk devotionalia (Bernadettemedailles, tegeltjes met een afbeelding van Bernadette en de parochiekerk) te kopen die men in de kerk kon laten wijden.
- Een aantekening van pastoor Van Gestel in het Liber memorialis geeft een indruk van de plechtigheden tijdens de eerste bedevaartweek van 1948:

'De beeltenis van Bernadette en de kerk was luisterrijk versierd. Het beeld stond in het priesterkoor. Als voorbereiding van de parochianen op deze feestweek werd er een driedaagse voorbereiding gegeven. De bedevaart zelf verliep uitstekend, op beide zondagen was de kerk stampvol, ook zeer velen van buiten Spoordonk, zelfs uit Alphen aan de Rijn. Er werden ook beeldjes, prentjes en novenen van Bernadette verkocht; deze gingen vlot van de hand. De opbrengst van de eerste bedevaart kon juist de grote onkosten dekken: deze bedroeg 835 gulden'.

Ofschoon de bedevaartweek in 1949 en 1950 al beter werd bezocht, bleven financiële problemen pastoor Van Gestel achtervolgen. In 1950 schrijft hij over de inkomsten van Bernadettebedevaart: 'Te dure beeldjes gekocht, en dus strop'. Hij vervolgt: 'Voor de verkoop in de kramen moet men vele maar goedkope spullen verkopen. Het volgend jaar één of twee kerkramen met het leven van Bernadette in de kerk doen aanbrengen; dit zou meer luister bijzetten aan de bedevaart. Of, als er tenminste geld is, een Lourdesgrot doen bouwen'. De kerkramen zijn rond 1949 in de kerk aangebracht maar de genoemde Lourdesgrot is uiteindelijk nooit gebouwd.
- Aan de Bernadetteverering na 1950 is in weinig publicaties aandacht besteed: slechts een feestboekje ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de kerk in 1986 en enkele opmerkingen in het Bossche bisdomblad, de Sint-Jansklokken van 4 april 1958, kunnen hier worden genoemd. In het bisdomblad wordt met enig optimisme verondersteld dat de bedevaart zich waarschijnlijk, mede dankzij het 25-jarig jubileum van de heiligverklaring, verder zal ontwikkelen.
- Pastoor J. van Gestel werd na zijn dood in 1956 opgevolgd door zijn broer H.J. van Gestel. De bedevaart begon slijtage te vertonen. Een gehele bedevaartweek werd waarschijnlijk in 1958 voor het laatst gehouden. Maar de viering op de feestdag of de zondag erna met de kinderzegening (met name bij TBC en astma) na het lof werden nog tot in de jaren zestig gehouden. Onder de derde pastoor, H.J.M. Gedden (1971-1981), verdween de Bernadettedevotie vrijwel geheel uit het pastorale aanbod. In 1997 werd rond 16 april niettemin nog steeds enige aandacht besteed aan Bernadette. Tijdens de mis werd er het Spoordonkse Bernadettelied gezongen. Verder wordt er door de parochianen ter ere van Bernadette nog wel eens een mis besteld uit dankbaarheid. Gedurende het jaar wordt na een overlijden tijdens de avondwake steeds een houten kruisje met de naam van de overledene opgehangen bij het Bernadettebeeld. Lichtjes worden er nog iedere zondag in ruime mate bij opgestoken.
- Reminiscenties aan de Bernadetteverering zijn in Spoordonk nog de Bernadettestraat en Bernadetteschool (oude kleuterschool). Veel meisjes die in Spoordonk tijdens de jaren vijftig en zestig van de 20e eeuw werden geboren, zijn vernoemd naar Bernadette. Op de vierde zondag in april wordt in Spoordonk ieder jaar door de vier Oirschotse gilden het Bernadetteschild verschoten. Het schild is rechthoekig en bevat een afbeelding van Bernadette en de Spoordonkse kerk.

Bernadettebroederschap
- Op 30 maart 1953 werd in Spoordonk een Bernadettebroederschap opgericht. Het doel van de broederschap was het bevorderen van de verering van Bernadette Soubirous, het bedanken van O.L. Vrouw voor haar verschijningen aan Bernadette en de gunsten en genezingen die zij in Lourdes heeft bewerkstelligd, en het vragen van voorspraak aan Bernadette. De leden van de Bernadettebroederschap werden verzocht iedere dag na het rozenhoedje een weesgegroet en een 'H. Bernadette-bid-voor-ons' te bidden. De broederschap is waarschijnlijk omstreeks 1960 alweer opgehouden te bestaan.
↑ top
Materiële cultuur - Tegeltjes: 1 met afbeelding van Bernadette, zwart gedrukt op wit fond (15 x 15 cm, ca. 1955?); 2 met afbeelding van de kerk van Spoordonk, zwart gedrukt op wit fond (15 x 15 cm, ca. 1955?)
- Medaille: in Frankrijk werd een metalen medaille met ophangoog (Ø 1,7 cm) ingekocht met op de voorzijde een afbeelding van de heilige en de tekst 'Sainte Bernadette Soubirous P.P.N.' en op de achterzijde een afbeelding van de verschijning voor de grot te Lourdes.

Devotioneel drukwerk
- Boekjes: 1 J. van Gestel, Devotieboekje ter ere van de H. Bernadette (Oirschot: H. De Croon-Van Heerbeek, 1949; 12,5 x 10 cm; 50 p. impr. F. Hendrikx Den Bosch 11 april 1949) met levensschets, noveen, op p. 2 de foto van het beeld en op p. 6 korte passage over Spoordonk; 2 Broederschap van de Heilige Bernadette Soubirous. Wettig opgericht in de parochiekerk van de H. Bernadette Soubirous te Spoordonk (Oirschot [ca. 1953]), inschrijfformulier met statuten.
- Ansichtkaarten: 1 kaart met foto van het kerkinterieur en het opschrift 'Kerk v. d. H. Bernadette, Spoordonk, Oirschot. Interieur' (ca. 1950); 2 kaart met vooraanzicht van de kerk met pastorie en het opschrift 'Kerk v. d. H. Bernadette, Spoordonk, Oirschot. Architect A.J. Rats, Blerick' (ca. 1950); 3 kaart met zijaanzicht van de kerk en het opschrift 'Kerk v. d. H. Bernadette, Spoordonk, Oirschot. Architect A. J. Rats, Blerick' (ca. 1950).
- Lied: los gedrukte versie van 'Te Lourdes op de bergen' (19 x 11 cm; ca. 1950) bestemd voor de Bernadettevieringen.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Spoordonk, parochiearchief H. Bernadette. 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: Diocesane Commissie Kerkelijk Kunstbezit, dossier Spoordonk, nr. 357.
Literatuur: 'Onze kerkpatronen. H. Bernadette Soubirous', in: Sint-Jansklokken 25 (10 april 1948) p. 8-9; 'Sint Bernadette in Spoordonk', in: Sint-Jansklokken 35 (4 juni 1958) p. 3; 'Bernadette', in: Bibliotheca sanctorum, dl. 9 (Rome: Città Nuova, 1966) k. 1036-1041; Parochie H. Bernadette 50 jaar (z.p.: parochiebestuur, 1987) p. 2-5, 8, 17-18; Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant. Gemeente Oirschot ('s-Hertogenbosch: Provincie Noord-Brabant, 1988) p. 11, 16 en 19, foto's 9-12.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Spoordonk; mondelinge bronnen in 1997: J. van Esch, H. van den Hout en M. van den Hout uit Spoordonk.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.