Roosteren, H. Gerlach (Gerlac[h]us) van Houthem

Cultusobject: H. Gerlach (Gerlac[h]us) van Houthem Open Street Maps
Datum: Pinkstermaandag
Periode: 1873 - ca. 1965
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Jacobus de Meerdere
Adres: Schettereind 6, 6116 BW Roosteren
Gemeente: Susteren
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: Vanaf 1873 trok de agrarische bevolking uit Roosteren en de omliggende dorpen naar de parochiekerk van Roosteren om er Gerlach van Houthem te vereren tegen besmettelijke veeziekten. Tegen het einde van de jaren zestig van de 20e eeuw was de verering sterk achteruit gegaan en kwamen er nauwelijks nog pelgrims.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - Aan de Maasheuvelweg in de kern van Roosteren stond tot 1837 een middeleeuwse kerk. Na de sloop van het kerkje in dat jaar werd naar de plannen van de Maastrichtse architect Jean Dumoulin in 1842-1843 een classicistische, driebeukige parochiekerk gebouwd. In de jaren dertig van de 20e eeuw is de kerk uitgebreid met twee zijkoortjes en een nieuwe sacristie.
- Het Gerlachbeeld stond in 1998 op een tafeltje in de linkerzijbeuk bij de overgang van deze zijbeuk naar het linker zijkoor
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Gerlachus -> Banholt en ⟶ Houthem-Sint Gerlach.
- De kerk bezit een witmetalen reliekhouder (48 cm hoog) in de vorm van een monstrans, die dateert uit 1874. Onder de voet van de houder staat de inscriptie 'Martens a Bree' en het jaartal 1874. In de ronde theca bevindt zich een botreliek van Gerlach.
- Het gepolychromeerd lindehouten Gerlachusbeeld (135 cm hoog) stamt uit 1873 en is vervaardigd door de Roermondse beeldhouwer Joseph Thissen. Het beeld toont Gerlach als kluizenaar. Hij draagt een licht onderkleed met scapulier waarop een aan een ketting hangend patriarchaal kruis. Daarover draagt hij een donkere bovenmantel met pelegrine. In zijn linkerhand houdt hij een boek en in zijn rechterhand een staf en een drinkfles. Op het voetstuk staat: 'S. Gerlacus'.
- Omstreeks 1926 stonden er in vier nissen op het koor nog beelden van Gerlach, Aloysius, Lucia en Barbara uit het tweede kwart van de 19e eeuw. De beelden zijn na de Tweede Wereldoorlog verdwenen.
↑ top
Verering - In 1872 brak in Roosteren een besmettelijke veeziekte uit. Daarom introduceerde pastoor A.L.H. Wolters (1868-1892) de verering tot St. Gerlach (ter plaatse Gerlakus genoemd), de beschermheilige van het vee. De pastoor wist een relikwie te verwerven en hij gaf de Roermondse beeldhouwer Thissen de opdracht om een nieuw cultusbeeld van Gerlachus te vervaardigen. Volgens de overlevering schonk de welgestelde boer Matthieu Nieskens ('Ties d'n Halfe') dit beeld.
- Gerlachus werd in Roosteren gevierd op Tweede Pinksterdag (Pinkstermaandag). Een Gerlachusmis werd gesticht door de plaatselijke collectieve Veeverzekering. Voor de mis werden water en zand gezegend, dat in grote kuipen gereed stond en dat na de mis mee naar huis werd genomen. Het water werd bij een besmettelijke ziekte in het drinkwater van het vee gedaan en het zand werd in de stallen gestrooid. Er was die dag alleen maar een hoogmis die druk werd bezocht. Er waren dan zo'n 250 mensen in de kerk, die daarmee meer dan vol was. De bedevaartgangers, vrijwel zonder uitzondering landbouwers, kwamen uit de omliggende dorpen zoals Born, Buchten, Dieteren, Grevenbicht, Holtum, Ohé en Laak en Susteren. Tijdens de mis stond het Gerlachusbeeld op een tafeltje ter linkerzijde van het hoogaltaar. Het was versierd met bloemen en kaarsen. Tijdens de mis werd gepreekt over Gerlach. Na afloop van de mis was er gelegenheid de reliek te vereren. Dit gebruik moet echter al rond 1950 teloor zijn gegaan.
- Tegen het einde van de jaren zestig ging de verering verder achteruit en verminderde het aantal bedevaartgangers sterk. In 1987 werd de Gerlachusmis door nog slechts enkele boeren van buiten het dorp bijgewoond. In 1998 werd nog altijd een mis gelezen 'ter ere van de H. Gerlachus, ter bescherming van het vee en de gewassen op het veld'. Bedevaartgangers waren er niet meer.


↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Roosteren, parochiearchief. Roermond, bisdomarchief: 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van de parochie H. Jacobus de Meerdere te Roosteren' (Roermond, 1983).
Literatuur: Voorlopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII. De provincie Limburg. Tweede stuk Meerlo-Zwalmen (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1926) p. 403; Maurits de Meyer, Volkskunde-atlas voor Nederland en Vlaams-België, Commentaar bij de kaarten 21-29. Volksgeneeskunde (Antwerpen/Utrecht: Standaard, 1968) p. 60; R. Janssen, Kerkhistorische memorabilia en accidentalia uit Roosteren, in: Maaslandse Sprokkelingen, nova series 2 (1979) nr. 7; A. Claassen e.a., Roosteren, wie het reilde en zeilde (Roosteren: Gemeentebestuur, 1980) p. 112; J. Gerits, 'Sint-Gerlach van Houthem, beschermheilige tegen ziekten van mens en dier', in: Ons Heem, 41 (1987) p. 92.
Overige bronnen: Nijmegen KDC BiN-dossier Roosteren; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993); mondelinge informatie in 1988 van amateur-historicus P.A.H.M. Peeters te Hoensbroek en in 1998 van pastoor C.A.G. Corstjens en van E. van Dijck, G. van Dijck-Vanneer en J. Maassen.

↑ top
Laatste mutatie 28-10-2022
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.