Laar, H. Gertrudis van Nijvel

Cultusobject: H. Gertrudis van Nijvel Open Street Maps
Datum: 17 maart
Periode: 17e eeuw - eerste helft 20e eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: St. Sebastiaankapel in de parochie van de H.H. Hiëronymus en Antonius
Adres: St. Sebastiaankapelstraat zonder nr., 6003 NS Laar
Gemeente: Weert
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: In een van de talrijke kapellen rondom de stad Weert, de St. Sebastiaankapel in het gehucht Laar, werd mogelijk al in de 17e eeuw St. Gertrudis vereerd. Bedevaartgangers uit de directe omgeving, mogelijk ook uit verder weg gelegen streken, zochten de kapel op vanwege St. Gertrudis' bijzondere voorspraak tegen ratten- en muizenplagen. Nog in de eerste helft van de 20e eeuw kwamen boeren hier gezegend 'moezewater', afkomstig uit de poel naast de kapel, halen om in hun stallen en huizen te sprenkelen. Sindsdien is de bedevaart verdwenen.
Auteur: Arnoud-Jan Bijsterveld
Illustraties:
Topografie - De stad Weert maakte deel uit van het graafschap Horn, dat sinds de 16e eeuw meestentijds behoorde tot de Spaanse Nederlanden. In de omgeving van de stad bevinden zich verscheidene oude kapellen.
- In het noordoosten van de gemeente Weert staat in het gehucht Laar een kapel die is toegewijd aan St. Sebastiaan. Zij staat, omgeven door linden, bij een wegkruising nabij de grens met de gemeente Nederweert. De kapel ligt ten opzichte van de weg en het omliggende akkerland iets hoger. Het gebouw, met in de zijgevel houten steunbalken, dateert grotendeels uit de 17e en 18e eeuw, maar er zijn nog resten aanwezig van een 16e-eeuws constructie. Goedenisboeken van de schepenbank Weert maakten in 1523 gewag van de Laarderkapel. Tot 1940 was de Laarderkapel een devotiekapel van de buurt. In dat jaar werd de grondslag gelegd voor een eigen parochie, met als gevolg dat er elke zondag een eucharistieviering in de kapel plaatsvond. Al gauw werd de kapel te klein en werd er aan de oostzijde een uitbouw tegenaan geplaatst. Toen Nederweert in 1944 enige tijd in de frontlijn lag, woonden veel Nederweertenaren in de kapel van Laar de mis bij. Blijkens een foto uit dat jaar stonden toen minimaal de volgende heiligenbeelden in de kapel: St. Marcoen, St. Jozef van ⟶ Smakt, St. Fabianus, O.L. Vrouw, een schilderij en een beeld van St. Sebastiaan en een beeld van St. Gertrudis.
- De nieuwe parochiekerk uit 1948 werd gewijd aan St. Hieronymus en St. Antonius, twee van de negentien martelaren van Gorcum, afkomstig uit het franciscanenklooster op de Biest in ⟶ Weert.
- Met hand- en spandiensten en met financiële hulp van Rijk, provincie en gemeente hebben de buurtbewoners in 1967 de kapel geheel gerestaureerd en in de oorspronkelijke toestand teruggebracht. In 1976 kreeg het interieur een opknapbeurt, waarbij de barok-uitmonstering (onder meer het plafond) werd verwijderd. Tot het interieur behoren verscheidene kostbare beelden, die anno 1998 in het Museum Jacob van Horne in Weert staan. De kapel is via de koster te bezoeken.
- Naast de kapel lag eertijds een poel of brandkuil, waaruit het 'moezewater' werd gehaald. Thans is die poel vrijwel geheel gedempt.
↑ top
Cultusobject - Voor St. Gertrudis zie ⟶ Jabeek.
- De kapel is gewijd aan St. Sebastiaan, maar daarnaast werden er ook ⟶ St. Marcoen en St. Gertrudis vereerd. Van alle drie deze heiligen stond een 17e- of 18e-eeuws houten beeld in de kapel. Sedert 1998 maken de drie beelden deel uit van de collectie van Museum Jacob van Horne in Weert. In 1955 hield Gertrudis een beker in haar linker- en een abdissenstaf met erlangs opklimmende muizen in haar rechterhand. Deze twee ornamenten ontbraken in 1998. Gertrudis is staande afgebeeld als abdis in een zwart en wit habijt. Zij draagt een groot borstkruis.
- In de kapel staat een 18e-eeuws schilderij van St. Gertrudis. Zij is afgebeeld als abdis in een wit en zwart habijt met een gebedenboekje in de linkerhand en een abdissenstaf in haar rechterhand, waartegen een rat omhoogklimt. Een andere rat zit op de vloer. Onder de krul van de staf is een vaantje bevestigd. Rond haar hoofd is een aureool van schichten zichtbaar. Gertrudis staat voor een tafeltje of altaartje met daarop een crucifix. Op de achtergrond is het kapelletje van Laar afgebeeld. Het schilderij is in 1998 gerestaureerd in het restauratie-atelier te Rolduc. In 1999 hing het aan de linkerwand van de kapel, vlak bij de ingang.
↑ top
Verering - Al in 1467 wordt in Weert een Gertrudisbroederschap genoemd en in een beneficieregister van de parochiekerk uit 1485 wordt een altaar vermeld dat is gewijd aan O.L. Vrouw en St. Gertrudis.
- In het verleden is er sprake geweest van een bedevaart naar zowel St. Marcoen als St. Gertrudis in de kapel. Daarnaast werd de kapel gebruikt in de kruisdagen voor Hemelvaart en werd er bij sterfgevallen de rozenkrans gebeden.
- 'In vroeger jaren' werd St. Gertrudis in de kapel op Laar door de boeren aangeroepen als patrones tegen ratten, muizen en ander ongedierte. De financiële gegevens in het 'Kapelboek', een kasboek dat loopt van 1731 tot 1941, geven duidelijk aan dat de opbrengst van de collecte op 17 maart duidelijk hoger lag dan op gewone zondagen. Helaas biedt het kapelboek geen concrete gegevens omtrent de bedevaart als zodanig of aantallen bedevaartgangers. 'Van heinde en verre', aldus het Kanton Weert in 1955, kwam men vroeger te Laar met flessen en kruiken 'muizewater' halen, dat op haar feestdag (17 maart) volgens een speciaal formulier was gezegend (⟶ Maarheeze). Vanwege de Gertrudisverering werd de kapel ook de Sintergeerte- of 'de moezekapel' genoemd. Het Gertrudiswater was afkomstig uit de poel naast de kapel. Met het water, waaraan soms een vleugje keukenzout werd toegevoegd, werden de stallen met een palmtakje besprenkeld. Uit de streek tussen Budel en Someren, kwamen vereerders te voet naar de kapel. Nog omstreeks 1930 werd vanuit Gemert water gehaald. In het nieuwsblad Kanton Weert van 24 maart 1924 wordt medegedeeld dat er op 17 maart drie missen in de Sebastianuskapel werden opgedragen. De mis van 8.00 uur werd opgedragen voor de overledenen van de Coöperatieve Maalvereeniging van Laar, die onder bescherming van Gertrudis stond.
- Anno 1998 is er geen bedevaart meer naar St. Gertrudis op Laar. Thans wordt in de kapel in de zomermaanden (tussen mei en augustus) eenmaal in de week de mis opgedragen. De carnavalsvereniging op Laar draagt anno 1998 de naam 'De Moezevangers', hetgeen nog verwijst naar de Gertrudisverering.
↑ top
Bronnen en literatuur

Archivalia: Laar,parochiearchief: 'Kapelboek'.
Literatuur: Jos. Habets, Geschiedenis van het tegenwoordige bisdom Roermond en van de bisdommen die het in deze gewesten zijn voorafgegaan, dl. 1. (Roermond: J.J. Romen, 1875) p. 367; A.J. Mertens, 'Kruisen en kapellen in het Weerterland', in: Het Kanton Weert, 29-4-1955; Matthias Zender, Räume und Schichten mittelalterlicher Heiligenverehrung in ihrer Bedeutung für die Volkskunde. Die Heiligen des mittleren Maaslandes und der Rheinlande in Kultgeschichte und Kultverbreitung (Düsseldorf: Rheinland Verlag, 1959) p. 128 nr. 469 (Laar), p. 142 nr. 920 (Weert); M. de Meyer, 'De HH Servatius, Lambertus, Gertrudis en Remigius en hunne verering in onze gewesten', in: Volkskunde 61 (1960) p. 77-82; Bert Adriaens e.a., Wieërter almenak 1977. 'Portret van Wieërt'. Deil 1: Kapellen (Weert: Vastenaovundjvereiniging "De Rogstaekers", [1976]); Paul le Blanc e.a. ed., Catalogus Museum Jacob van Horne Weert. Een handleiding tot het bezichtigen van de collectie (Weert: Gemeente Weert, 1986) p. 98; L.H. Raemaekers & H.J.H. Teunissen, Laar. Namen en bijnamen. Rosveld en Kampershoek (Weert: Stichting Boshover Namen en Bijnamen Weert, 1993) p. 184, 246-248; T. Aben-Timmermans en J. Brouns ed., Laar, van naober tot kerkdorp (Weert-Laar: Dorpsraad Laar, 1994) p. 308-333.
- Laar komt niet voor in Mireille Madou, De heilige Gertrudis van Nijvel. I. Bijdrage tot een iconografische studie : II. Inventaris van de Gertrudis voorstellingen (Brussel: Paleis der Academiën, 1975).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Laar-Gertrudis van Nijvel; mondelinge informatie in 1998 van pastoor J. Koolen o.f.m.

 

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.