De Moer, H. Anna

Cultusobject: H. Anna Open Street Maps
Datum: 26 juni (zondag na)
Periode: 1895 - ca. 1955
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Joachim
Adres: Middelstraat 28, 5176 NJ De Moer
Gemeente: Loon op Zand
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: Nadat De Moer in 1894 een zelfstandige parochie was geworden, ontstond door toedoen van pastoor Kamp een verering van St. Anna die zich voornamelijk uitstrekte tot de omliggende dorpen en het nabije Tilburg. Na het overlijden van Kamp in 1939 nam de belangstelling allengs af. In de jaren vijftig kwamen de laatste bedevaartgangers.
Auteur: A.J. Brekelmans
Illustraties:
Topografie - De Moerse kerk ligt midden in het dorp aan het kruispunt van wegen die leiden naar Loon op Zand, Dongen en Kaatsheuvel. Bij de oprichting van de parochie in 1894 werd er een houten noodkerk geplaatst, overgenomen uit Dussen, waar een nieuwe kerk was gebouwd. In 1902 werd deze vervangen door de huidige neogotische kerk, ontworpen door C.F. van Hoof uit Tilburg. De kerk werd door pastoor Kamp op 2 februari 1902 ingewijd en op 6 juni 1903 geconsacreerd door W. van der Ven, bisschop van 's-Hertogenbosch. Achter de kerk ligt een eenvoudig kerkhof, waar ook de eerste pastoor, gestorven op 22 september 1939, is begraven.
- Naast de kerk staat een grote pastorie die in 1896 werd gebouwd. Belangrijk voor bedevaartgangers was ook het vlak bij de kerk gelegen café dat tegenwoordig 'Partycentrum 't Moaske' heet.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Anna ⟶ Aarle.
Joachim en Anna zijn volgens de legende de ouders van Maria en worden in de kunst vaak samen afgebeeld. Op de kerk van De Moer is deze combinatie in het bijzonder van toepassing: de kerk was immers gewijd aan St. Joachim terwijl de verering naar Anna uitging. St. Anna gold als de patrones van het katholieke gezin en werd in het bijzonder aangeroepen tegen kinderloosheid.
- In 1895 werd een reliek van St. Anna geschonken door Maria Klijsen uit Tilburg. Het is een ronde, verzilverde theca met een diameter van vier centimeter, voorzien van een handvat. Het bijbehorende certificaat dateert van 15 juli 1895; in een ander document, van 16 januari 1896, keurt de bisschop van 's-Hertogenbosch, W. van de Ven, de verering van deze reliek goed. Een tweede theca, met dezelfde vorm en afmetingen, bevat relieken van St. Anna en St. Joachim, authentiek verklaard door de Bossche bisschop op 4 augustus 1896. Het is een geschenk van de Damesvereniging van het H. Sacrament te Tilburg.
- Het cultusbeeld van St. Anna is 1,1 meter hoog en wit. Het werd, evenals een beeld van St. Joachim, in juli 1895 geschonken door de familie Elias uit Udenhout. Beide beelden zijn van steenkarton, een mengsel van klei en krijt, en werden geleverd door de firma Van Dun-Koch uit 's-Hertogenbosch. Het Annabeeld geeft de traditionele voorstelling van Anna met een boek waaruit Maria als jong meisje leest.
In de noodkerk stonden de beelden van Anna en Joachim op consoles ter rechter- en linkerzijde van het hoogaltaar. In 1906 kwam in de nieuwe kerk rechts van het hoogaltaar een Anna-altaar gereed waarop het Annabeeld werd geplaatst. Onder het altaarblad bevindt zich een reliëf in witte steenkarton met Anna en Joachim die het kind Maria aan de hogepriester van de tempel aanbieden.
- Anno 1998 staat nog een tweede Annabeeld tamelijk hoog tegen de rechter kerkmuur. Anna is hier samen met haar dochter Maria. Beiden staan; Anna draagt een gesloten boek onder haar arm.
↑ top
Verering St. Joachimmoer
- Het dorpje De Moer behoorde tot 1894 tot de parochie van Loon op Zand, St. Jan Onthoofding. In dat jaar bestond de Moerse bevolking uit 43 huishoudens met 170 communicanten. Hoewel gering in aantal, hebben de inwoners hardnekkige pogingen gedaan om een eigen parochie te krijgen, omdat ze de lange afstand naar Loon op Zand, een uur gaans, bezwaarlijk vonden. Ze gingen zelf op zoek naar een pastoor die ze tenslotte vonden in de persoon van A.H.F. Kamp, kapelaan in Lage Zwaluwe en zoon van de burgemeester van Waspik. Hij had een broer, Joachim geheten, die kapelaan was geweest van de St. Janskathedraal in 's-Hertogenbosch, en in 1892 op jonge leeftijd aan cholera was gestorven. Uit liefde voor hem, en tot zijn nagedachtenis, koos de pastoor St. Joachim als patroon van zijn pas opgerichte parochie. Tevens probeerde pastoor Kamp de naam van het dorpje te veranderen in St. Joachimmoer. Deze naam vond wel ingang, zelfs in gemeentelijke stukken, maar officieel is het De Moer gebleven.

Pastoor A.H.F. Kamp
- Met St. Joachim introduceerde de pastoor St. Anna als tweede heilige, die weldra door zijn toedoen ter plaatse een aanzienlijke verering genoot. Uit de dagboeken die pastoor Kamp tijdens zijn langdurig pastoraat (1894-1939) in De Moer heeft geschreven, blijkt een levendige Annaverering die van meet af aan bedevaartgangers aantrok uit de omliggende parochies. Volgens de dagboekaantekeningen kwamen al in 1895 vele vreemdelingen op zondag 28 juli naar de Moer om het zojuist geplaatste en versierde beeld te vereren. Over de viering van de feestdag in 1918 schrijft hij bijvoorbeeld:

'Vrijdag, 26 juli 1918, feestdag van St. Anna. Pater Prudentius van de orde der Capucijnen uit het klooster van Tilburg heeft met deze dagen biecht gehoord en gepredikt. Hij heeft zijne functies zeer goed gedaan. Op den dag zelf zijn er na den middag veel pelgrims geweest uit Tilburg. Op zondag 28 juli veel pelgrims in de eerste mis en zeer veel pelgrims van alle streken na den middag in het lof. Tengevolge van de rantsoenering van alle levensmiddelen [vanwege de Eerste Wereldoorlog] zijn er geen zelatricen dit jaar op het middagmaal geweest [...]'.

Uit zijn aantekeningen blijkt dat St. Anna zowel op haar eigenlijke feestdag als op de zondag daarna werd vereerd. De pastoor kreeg op deze drukke dagen assistentie van een pater, meestal afkomstig uit het capucijnenklooster te Tilburg. Veel pelgrims gingen bij de pater biechten voordat zij te communie gingen, hetgeen in die tijd de gewoonte was. In de archiefstukken is er nergens sprake van een processie, maar wel van druk bezochte missen en lof. Op het einde van deze kerkdiensten werd de reliek van St. Anna vereerd ofwel gekust.
- Op 15 december 1896 werd de broederschap van St. Anna en St. Joachim opgericht in De Moer, waaraan door paus Leo XIII een volle aflaat werd verbonden. De zelatricen, die jaarlijks op het middagmaal werden genodigd, haalden de contributie op bij de broederschapsleden in De Moer en omliggende plaatsen als Tilburg, Dongen, Kaatsheuvel, Loon op Zand, Waspik, Udenhout en Helvoirt. In 1934 schreef pastoor Kamp:

'Donderdag 26 juli, St. Anna, veel volk uit Tilburg, Heikant en Hasselt. Zondag 29 juli zijn er gedurende heel den dag zeer veel pelgrims geweest. Tijdens het lof was geheel de kerk bezet en de R.K. Jeugdvereniging uit Kaatsheuvel was ter bedevaart naar St. Anna gekomen om de genezing van kapelaan Emile Rietra van Kaatsheuvel die in Dussen te huis bij zijn ouders ziek ligt, af te smeeken.'

Zo duurde een levendige Annaverering voort tot aan de dood van pastoor Kamp in 1939.
- In de volgende jaren kwamen er, hoewel in geringere mate, nog steeds bedevaarten, maar omstreeks 1955 is de devotionele aandacht van buiten de parochie verdwenen.
↑ top
Materiële cultuur Devotioneel drukwerk
- Pater F., Minderbr.-Capucijn, Devotieboekje ter eere van den H. Joachim en de H. Anna (Tilburg: Druk J. Van Laarhoven; impr. 's-Hertogenbosch 1924) hierin een levensbeschrijving van Joachim en Anna, gebeden en liederen, niet specifiek gedrukt voor De Moer.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: De Moer, parochiearchief. 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: parochiedossier De Moer.
Literatuur: Jan Kalf, De katholieke kerken in Nederland (Amsterdam: Van Holkema & Warendorff, 1906) p. 411-412 en lichtdrukplaat O; 'Bedevaartplaatsen in ons Bisdom', in: Sint-Jansklokken 9 februari 1952, vermelding St. Joachimmoer; Gian Domenico Gordini, Antonietta Cardinali, 'Gioacchino, padre di Maria Vergine, santo', in: Bibliotheca sanctorum, dl. 6 (Rome: Città Nuova, 1965) k. 465-471; G. Kaster, 'Joachim, Vater der Gottesmutter Maria', in: Lexikon der christlichen Ikonographie, dl. 7 (Rome etc.: Herder, 1974) k. 60-66; Cultuurhistorische Inventarisatie Noord-Brabant, Gemeente Loon op Zand ('s-Hertogenbosch: Provincie Noord-Brabant, 1991) p. 15 en 65-66; Jan Kemmeren en Pastoor Gijzelaars, Moerse historie (De Moer december 1990; De Moer maart 1993).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier De Moer; mondelinge informatie van pastoor J.H. Gijzelaars o.c.d. en Piet en Anna Houtepen-van Wezel in 1997.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.