Breugel, H. Genoveva van Parijs

Cultusobject: H. Genoveva van Parijs Open Street Maps
Datum: Onbekend (3 januari ?)
Periode: 15e/16e eeuw (?) - 17e eeuw (?)
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Genovevaput; parochiekerk van St. Genoveva
Adres: St. Genovevastraat 16, 5694 AG Breugel
Gemeente: Son en Breugel
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: Volgens de overlevering zou Genoveva in de omgeving van Breugel hebben gewoond en er water uit een poel hebben gedronken. Aan het water van dit Genovevaputje werd door gelovigen een geneeskrachtige werking toegekend. Bedevaartgangers kwamen naar de put om er water scheppen, met name tegen allerlei oogkwalen.
Auteur: Jeroen van de Ven
Illustraties:
Topografie - Het dorp Breugel is gelegen aan de rivier de Dommel enkele kilometers ten noorden van Eindhoven.
- De gotische parochiekerk van Breugel, met een voorganger uit de 14e eeuw, is toegewijd aan St. Genoveva en dateert uit de tweede helft van de 15e eeuw. Voor de jaren 1510-1524 en 1562-1566 wordt er in de kerk een altaar vermeld dat toegewijd was aan Maria en Genoveva. Het patronaatsrecht van de kerk berustte in de late middeleeuwen bij het kapittel van Sint-Oedenrode. Na 1648 werd de Genovevakerk overgedragen aan de protestanten. Op 1 april 1799 kwam de kerk weer in handen van de katholieken.
- In het koor van de kerk zijn drie gebrandschilderde ramen te zien waarop het leven van Genoveva is afgebeeld. De ramen zijn in 1893 vervaardigd door het Antwerpse atelier Stalins en Janssens naar een ontwerp van L.C. Hezenmans. Op het onderste deel van het raam ter linkerzijde zien we hoe Genoveva water haalt voor haar blinde moeder Gerontia, hoe zij desgevraagd een kruisteken maakt over het water en hoe Gerontia, nadat zij haar ogen met water heeft bevochtigd, weer ziende wordt. Nadat de ramen in 1960 waren dichtgemetseld, zijn ze in 1978 bij de verbouwing van de kerk (o.m. de aanbouw van twee transepten) weer tevoorschijn gekomen.
- Voor de kerk is in 1895 een Genoveva-altaar vervaardigd door de gebr. De Kort uit Vught eveneens naar een ontwerp van Hezenmans. Alleen een reliëf voorstellende Genoveva met een brandende kaars tegenover satan is van dit altaar in de kerk overgebleven.
↑ top
Cultusobject - St. Genoveva († ca. 500), patrones van Parijs, werd in Nanterre geboren. De heilige wilde haar leven aan God en de mensen wijden en trok na de dood van haar ouders naar Parijs. Tijdens een hongersnood voorzag zij de inwoners van Parijs van voedsel. Iconografisch wordt Genoveva meestal met een brandende kaars in de hand afgebeeld, die volgens haar 'vita' zou zijn uitgeblazen door de duivel toen zij 's nachts in een kerk ging bidden.
- De verering te Breugel richtte zich onder meer op een waterput. Deze is waarschijnlijk in de 17e eeuw gedempt. De precieze locatie is niet meer bekend.
- De kerk beschikt over een reliek van Genoveva. Dit (bot-?) partikel, voorzien van de tekst 'Genovefae', zit in een 19e-eeuwse theca (Ø 2 cm) die, gelegd in watten, in een grotere zilveren theca is geplaatst (Ø 8,5 cm)
- Op een sokkel met console, links van het altaar, staat een eikenhouten beeld van ca. 1,5 meter hoog, gemaakt door de gebroeders De Kort te Vught in 1895, naar ontwerp van L.C. Hezenmans. Genoveva is staande afgebeeld met een brandende toren aan de voet.
↑ top
Verering - Volgens de overlevering heeft Genoveva korte tijd in de buurt van Breugel gewoond en er water gedronken uit een kleine poel die in de volksmond later Genovevaput werd genoemd. Aan het water in deze Genovevaput werd door vereerders een heilzame werking toegedicht. Het zou vele wonderbaarlijke genezingen hebben bewerkstelligd. Bij de Genovevaput is op een niet nader bepaald tijdstip een heiligenhuisje opgericht in de vorm van een klein kastje dat wellicht in een boom hing. Mogelijk stond in dit heiligenkastje een beeld van Genoveva. Het is onbekend of de put ook vereerders van buiten de parochie aantrok. Gramaye (1610) vermeldt dat Breugel bekend stond om de 'verdiensten' (wonderen) van St. Genoveva. Mogelijk dankt de Breugelse straat 'Het Kèske' aan dit heiligenhuisje haar naam. De Genovevaput is waarschijnlijk in de 17e eeuw gedempt. De gegevens over de Genovevaput zijn af-komstig uit aantekeningen van de 19e-eeuwse Breugelse pastoor J. Verhoeven.
- In Breugel bestaat nog altijd een lokale verering voor St. Genoveva in de aan haar gewijde parochiekerk. Sinds 1996 worden in de parochiekerk noveenkaarsen te koop aangeboden met een afbeelding van het schilderij van Hogerwaard (zie hieronder) van de heilige. De gekochte noveenkaarsen worden door de vereerders aangestoken en op een tafeltje geplaatst bij het houten beeld van Genoveva. Op 3 januari, de feestdag van Genoveva, staat tijdens de mis Genoveva centraal in de liturgie. Een tafel waar noveenkaarsen kunnen worden aangestoken, staat onder bij haar beeld. Ook gedurende het jaar worden er daar voor de heilige kaarsen opgestoken.
- In Breugel zijn de Sint Genovevastraat en de ponyclub St. Genoveva naar de heilige vernoemd.
↑ top
Materiële cultuur - 1 in de pastorie hangt een schilderij (ca. 1 x 1,5 m) van Fr. Hogerwaard uit 1913 waarop St. Genoveva is afgebeeld als patrones van Parijs (de stad en de Seine zijn op de achtergrond zichtbaar). Zij wordt staande afgebeeld met twee sleutels en een tak in de rechterhand, een toorts in de linkerhand en de rechtervoet op de wereldbol; 2 in het rechtertransept hangen vier eikenhouten panelen met uitbeeldingen van scènes uit het leven van Genoveva, vervaardigd door J. Custers te Eindhoven. Ze zijn afkomstig van de voormalige preekstoel uit 1910; 3 bij de tochtdeuren van de kerk is een ijzeren offerblok ter ere van Genoveva opgehangen; 4 noveenkaarsen met afbeelding van de heilige, voor het eerst in 1996 aangemaakt; 5 brochure in fotokopie met een levensbeschrijving en afbeeldingen van de heilige en beschrijvingen van de Genovevaramen en -panelen in de kerk (Breugel: parochie, 1998; 8 p.).

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Breugel, parochiearchief St. Genoveva: inv.nrs. 1396, 1405 en 1436. Den Bosch, bisdomarchief: archief Diocesane Commissie Kerkelijk Kunstbezit, parochie Breughel. Tongerlo, abdijarchief: oud A V 69, nieuwe sectie II, inv.nr. 69; oud A VI 19, nieuwe sectie II, inv.nr. 50.
Tekstedities: Acta sanctorum, Januarii tomus primus (Brussel: A. Greuse, 1863) p. 137-153; G. Bannenberg e.a., De oude dekenaten Cuyk, Woensel en Hilvarenbeek in 15de- en 16de-eeuwse registers van het aartsdiakonaat Kempenland, 2 dln. (Nijmegen: Gebr. Janssen, 1968-1970) dl. 1, p. 154, dl. 2, p. 288.
Literatuur: J.B. Gramaye, Taxandria in qua antiquitates etc. (Brussel: Rutger Velpius, 1610) p. 79; J.A. Coppens, Nieuwe beschryving van het bisdom van 's-Hertogenbosch: naar aanleiding van het 'Katholyk meijerijsch memorieboek' van A. van Gils, dl. 3 ('s-Hertogenbosch: J.F. Demelinne, 1843) p. 63-65; P.J. Vermeeren ed., Het leven der heilige Genoveva (Breda 1869); L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch, dl. 3 (Sint-Michielsgestel: Instituut voor Doofstommen, 1872) p. 366-369; J. Hillegeer, Het leven van de H. Genoveva, maagd (Gent: Vander Schelden, 1873); Jan Kalf, De katholieke kerken in Nederland (Amsterdam: Van Holkema & Warendorff, 1906) p. 402; Vincent Cleerdin, 'De H. Genoveva', in: J. Huyben e.a. ed., met de heiligen het jaar rond, dl. 1 (Bussum: Paul Brand, 1948) p. 39-41; Bibliotheca sanctorum, dl. 6 (Rome: Città Nuova, 1965) k. 157-164; D. Gooren, 'Sint Genoveva', in: Brabants heem 19 (1967) p. 140-141; W.H.Th. Knippenberg, Kultuurhistorische verkenningen in de Kempen III. Oude pelgrimages vanuit Noord-Brabant (Oisterwijk: Stichting Brabants Heem, 1968) p. 62-63; D. Gooren, 'Sint Genoveva', in: Heemschild 13 (1979) p. 50-52; Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant. Gemeente Son en Breugel ('s-Hertogenbosch 1983) p. 18; De Sint Genovevakerk van Breugel (z.p.: Heemkundekring Son en Breugel, 1993) p. 13 en 26; Herman Strijbos, Kerken van heren en boeren. Bouwhistorisch verkenningen naar de middeleeuwse kerken in het kwartier Kempenland ('s-Hertogenbosch: Stichting Brabants Heem, 1995) p. 49-56.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Breugel.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.