Lomm, H. Antonius Abt

Cultusobject: H. Antonius Abt Open Street Maps
Datum: 17 januari (+ octaaf)
Periode: 18e eeuw (?) - ca. 1944
Religieuze context: Christelijk
Locatie: St. Antoniuskapel en parochiekerk van St. Antoniuskerk
Adres: Antoniusplein 18, 5943 AJ Lomm
Gemeente: Arcen en Velden
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: De verering van Antonius Abt in de Antoniuskapel te Lomm bestond met zekerheid al in de 18e eeuw. Lomm, als bedevaartplaats bekend sinds het einde van de 19e eeuw, trok groepsbedevaarten uit de omgeving en het Duitse grensgebied. De bedevaart liep in de jaren twintig en dertig van de 20e eeuw langzaam terug. Met de verwoesting van de kapel in de Tweede Wereldoorlog kwam er definitief een einde aan de bedevaart.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - De Antoniuskapel ressorteerde onder de parochie Arcen, waarvan de pastoor tiendheffer was van Lomm. De kapel had in 1669 een eigen rector, die eenmaal per week een mis opdroeg. In 1725 bestond de verplichting elke zondag een mis te lezen. Om de bevolking van Lomm tegemoet te komen lazen de kapelaans van Arcen sedert 1889 gedurende de wintermaanden 's zondags een mis. Er was geen residerende rector meer. In 1920 werd te Lomm het 'St. Antoniusfonds' gesticht, dat tot doel had gelden in te zamelen voor het bouwen van een rectoraatswoning en voor het levensonderhoud van de toekomstige rector. De rectoraatswoning was in 1922 klaar en werd betrokken door emeritus-pastoor H. Bartels, die de facto als rector ging fungeren. De eerste officiële rector werd in 1929 H. van Houdt. In 1936 werd een nieuwe parochiekerk gebouwd, omdat de kapel allengs te klein werd. Op 4 september 1938 werd Lomm een zelfstandige parochie.
- De kapel lag in de kern van het dorpje Lomm. Het koor stamde mogelijk uit de 16e eeuw. Het eenbeukige schip dateerde van 1671. De bakstenen kapel was 18,3 m lang en circa 5,8 m breed. Oorspronkelijk had zij een vlakke houten zoldering. Architect Caspar Franssen uit Tegelen restaureerde haar omstreeks 1881 onder toezicht van architect Pierre Cuypers. Schip en koor werden toen voorzien van gewelven uit drijfsteen op mergelribben. Na 1936 werd de kapel gebruikt als gemeenschapszaal, jeugdherberg en toneelzaal. Tijdens de oorlogsjaren was de kapel het verblijf van de fraters van het klooster St. Paul te Arcen, die uit hun behuizing verdreven waren. In 1944 raakte het dak van de kapel zwaar beschadigd. Storm en een brand lieten de kapel tot een ruïne verworden. In 1959 werd zij gesloopt. De bakstenen werden gebruikt voor de restauratie van de kapel van Sambeek (Noord-Brabant).
- De nieuwe parochiekerk, die evenals de kapel gewijd is aan Antonius Abt, werd op 17 januari 1937 in gebruik genomen. Deze bakstenen kruisbasiliek in traditionalistische stijl is ontworpen door de Venlose architect Frans Stoks. Het Antoniusbeeld staat er op een console aan de linkerkant van het priesterkoor.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Antonius Abt ⟶ Altweert.
- De koperen reliekhouder (43 cm hoog) stamt uit het eerste kwart van de 20e eeuw en heeft de vorm van een monstrans. Deze monstrans heeft een zeshoekige voet, die overgaat in een gedraaide schacht. Daarop staat een in fleurons eindigend kruis. In het hart van het kruis bevindt zich de ronde theca met een botreliek van Antonius. Het bijschrift bij het botpartikel luidt: 'S. Antonii Abb.' Het kruis is versierd met acht rode, blauwe en witte glasstenen.
- Het 95 cm hoge houten Antoniusbeeld stamt uit de 18e eeuw. Het stond in de oude kapel in een nis bij de zij-ingang. In de nieuwe kerk staat het beeld naast het priesterkoor.
- In de parochiekerk staat een 107 cm hoog ongepolychromeerd stenen Antoniusbeeld dat omstreeks 1960 gemaakt is door Wim van Hoorn. Antonius staat met in zijn rechterhand een bel en in zijn linkerhand een taustaf. Aan zijn voeten staat een varken dat naar hem opkijkt.
↑ top
Verering - De ouderdom van de Antoniusverering is niet bekend. De kapel was in elk geval in de 17e eeuw aan Antonius Abt en Johannes toegewijd en het beeld stamt uit de 18e eeuw. Dit zijn de oudste gegevens over Antoniusverering, maar wanneer de bedevaart zelf is ontstaan is daarmee nog niet duidelijk. In de moederkerk van Arcen bestond in 1669 een broederschap van Antonius en Sebastianus en het is goed mogelijk dat deze ook in verband stond met de verering in de kapel.
- Paus Leo XIII verleende op 7 maart 1901 een volle aflaat aan iedereen die na gebiecht en gecommuniceerd te hebben op 17 januari of tijdens het octaaf de Antoniuskapel te Lomm bezocht en daar bad voor de voortplanting des geloofs. De Limburger Koerier van 23 januari 1917 schrijft dat 'vanouds' elk jaar honderden pelgrims uit Duitsland naar Lomm komen om Antonius te vereren. Aangezien echter de grenzen gedurende de Eerste Wereldoorlog gesloten waren, konden de Duitsers die jaren niet meer komen. Toch was het aantal pelgrims, dat alleen uit Limburg kwam, in 1917 'buiten verwachting groot'.
- In de jaren twintig werd het Antoniusfeest nog gevierd. Op 17 januari waren het toen vooral de parochianen van Lomm die ter kerke togen. Een franciscaan hield dan een predikatie. Na afloop van de mis werd de relikwie vereerd en het Antoniusbrood gezegend. Het brood werd mee naar huis genomen en daar genuttigd door de mensen en het vee. Op de tweede dag van het octaaf kwam telkens een processiebedevaart uit Velden; uit Lottum kwam eveneens een processie.
- In de jaren vijftig van de 20e eeuw geven de corres-pondenten van de volkskundevragenlijst van 1959 een divers beeld. Enerzijds wordt melding gemaakt van massaal kerkbezoek en bedevaart, anderzijds wordt het bedevaartkarakter ontkend. Relikwieverering was nog in zwang, ook werd er nog brood en water - Antoniuswater - gezegend. De indruk dringt zich op dat de verering vooral plaatselijk van aard was.
- In 1999 was er geen bijzondere devotie meer tot Antonius Abt.
↑ top
Materiële cultuur Litanie: Litanie ter eere van den H. Antonius, Abt (Venlo: Handelsdrukkerij fa. H. Koops & Co.; imprim. Ruraemundae, 11 januari 1929, Jos. Keulers, libr. cens.; formaat 13 x 16,5 cm).

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Maastricht, Rijksarchief in Limburg: collectie Goossens. Roermond, bisdomarchief: 'Inventarislijst van het kerkelijk kunstbezit van de parochie H. Antonius Abt te Lomm' (Roermond 1976).
Literatuur: Jos. Habets, Geschiedenis van het tegenwoordig bisdom Roermond, dl. 3 (Roermond: J.J. Romen, 1892) p. 171-173; Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII. De provincie Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1926) p. 8-9; J.H.A. Mialaret, De Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel V. De provincie Limburg. Tweede stuk: Noord-Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1937) p. 12-13; Maurits de Meyer ed.,Volkskunde-atlas voor Nederland en Vlaams-België, Commentaar bij de kaarten 21-29.Volksgeneeskunde (Antwerpen/Utrecht: Standaard Wetenschappelijke Uitgeverij, 1968) p. 85; J.G. Keltjens, Arcen en Velden in oude ansichten (Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1971) p. 22-23; Antoine Jacobs, Caspar Franssen (1860-1932) architect te Roermond (Sittard, scriptie Hogeschool Katholieke Leergangen, 1990) p. 10; Jeu Hegger, Lomm van gehucht tot dorp (Lomm: Stichting Heemkunde Lomm & Jeu Hegger, 1994); G. Stappers, Poesie in twee talen. Een fleurig boeketje gedichtjes en rijmelarijtjes in 't Nederlands en in Venloos/Aarses (Venlo: G. Stappers, eigen beheer, 1995) p. 10-11.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Lomm; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 23 (1959) L 0250: L 0250, 250, 268; mondelinge informatie in 1998 van L.A.M. Arts, pastoor van Herkenbosch.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.