Luyksgestel, H. Donatus

Cultusobject: H. Donatus Open Street Maps
Datum: Tweede zondag in juli
Periode: 1910 - ca. 1925
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochieker van St. Martinus
Adres: Kerkstraat 96, 5575 AZ Luyksgestel
Gemeente: Bergeijk
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: Een kleine bedevaart ter ere van de heilige Donatus heeft tussen 1910 en ongeveer 1925 vereerders uit de regio naar Luyksgestel aangetrokken.
Auteur: Jan van den Dungen
Illustraties:
Topografie - Zie voor parochie en parochiekerk ⟶ Luyksgestel, O.L. Vrouw.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Donatus ⟶ Beers.
- De parochie bezit een relikwie die tot ca. 1925 op de feestdag van de H. Donatus werd geëerd. De reliek, een kleine botsplinter, is geplaatst in een ronde theca (ø 4 cm) met glasvenster, die weer is gevat in een zes-lobbige zilveren houder (ø ca. 7,5 cm) met handgreep.
- De kerk bezit een gipsen Donatusbeeld waarvan de maker onbekend is. In 1998 bleek het beeld beschadigd en droeg het geen bliksemschicht meer. Het beeld lag toen opgeslagen in de kelder van de pastorie.
↑ top
Verering - In de eerste helft van 1910 richtte pastoor Henricus Johannes Berkelmans tijdens zijn Luyksgestels pastoraat (1907-1917) een broederschap op ter ere van St. Donatus. Bisschop W. van de Ven van 's-Hertogenbosch (1892-1919) keurde op 15 augustus 1910 een gebed tot St. Donatus in geval van onweer goed waaraan vijftig dagen aflaat waren verbonden. In de eerste jaren van de broederschap werden in het ledenregister 218 leden ingeschreven.
- Vooral uit mondelinge bronnen is duidelijk geworden dat de Donatus-'beevert' zo'n vijftien jaar actief heeft bestaan. In de periode van 1910 tot circa 1925 werd Luyksgestel bezocht op de tweede zondag van juli door Donatusvereerders uit de regio.
- Het pastoraat van Berkelmans kenmerkte zich door een algehele structurering van het sociaal-culturele en religieuze leven in Luyksgestel. Behalve de broederschap zorgde hij voor de oprichting van een patronaatsgebouw, een toneelvereniging en een fanfare. Opvallend hierbij is dat de voor een fanfare ongebruikelijke naam 'Theodatus' gekozen is, die net zoals die van 'Donatus', (Gods-) geschenk of gave betekent.
- Na het vertrek van Pastoor P. van Dooren (begin 1926) zijn er geen sporen van een actieve Donatusverering meer te vinden en mogen we aannemen dat de bedevaart sindsdien is verlopen. Op 2 januari 1925 eindigde de serie geldbeleggingen door de 'Broederschap Sint Donatus te Luyksgestel' bij de H. Borromeusstichting in Helmond.
↑ top
Materiële cultuur - De kerk beschikt over een bordeauxrood knielkussen met daarop de tekst 'Donatuskussen'; het kussen wordt bewaard in een doos.

Devotioneel drukwerk
- 1 Twee inschrijvingsformulieren van de broederschap met op het voorblad een afbeelding van de H. Donatus en de tekst 'Broederschap ter eere van den H. Donatus, kerkelijk opgericht in de parochiekerk van Luijksgestel' (15,5 x 10 cm, Cuijk: N.V. van Lindert's Drukkerij, [circa 1910 en herdruk in 1920]; 4 p.) Coll. D. Gooren; 2 indertijd bestonden er ook ingelijste prenten van de H. Donatus, mogelijk door de broederschap beschikbaar gesteld.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Luyksgestel, parochiearchief: kas- en ledenboekje, aangelegd in 1913 met namen van leden van de broederschap en een overzicht van geldbeleggingen.
Literatuur: W.H.Th. Knippenberg, Devotionalia. Religieuze voorwerpen uit het katholieke leven, dl. 1 (2e dr., Eindhoven: Bura Boeken, 1985) p. 125-128, ingelijste Donatusprent; Herman Strijbos, Kerken van heren en boeren. Bouwhistorische verkenningen naar de middeleeuwse kerken in het kwartier Kempenland ('s-Hertogenbosch: Stichting Brabants Heem, 1995) p. 90-92, over de kerk.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Luyksgestel-Donatus; mondelinge informatie in 1998 van Piet Verspeek, mw. M. Borrenbergs-Scheerens, mw. Luus Martens en haar vader Frans Martens.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.