Meerlo, H. Jan (Johannes) de Doper

Cultusobject: H. Jan (Johannes) de Doper Open Street Maps
Datum: 24 juni (+ octaaf); 29 augustus
Periode: Ca. 1828 - ca. 1965
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Johannes de Doper
Adres: Hoofdstraat 19, 5864 BC Meerlo
Gemeente: Meerlo-Wanssum
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: In 1828-1829 werd de reeds bestaande verering van St. Jan te Meerlo gestimuleerd door de oprichting van een broederschap en de verwerving van een reliek en aflaten. Sindsdien groeide de devotie uit tot een beperkte regionale bedevaart, waarbij vereerders St. Jan de Doper om voorspraak vroegen bij ziekten, in het bijzonder bij kwalen aan het hoofd. In de loop van de 20e eeuw is de bedevaart tot een lokale verering teruggelopen.
Auteur: Jeroen de Jong
Illustraties:
Topografie - De parochiekerk van Meerlo ligt in het centrum van het dorp, aan de doorgaande verkeersweg, tegenover het gemeentehuis. Waarschijnlijk was reeds het eerste kerkgebouwtje, waarover Meerlo al in de 15e eeuw beschikte, aan Johannes de Doper toegewijd. In 1886 kreeg de gemeente Meerlo een wapen met daarin afgebeeld St. Jan de Doper met lam.
- In 1934 werd de kerk onherstelbaar beschadigd door blikseminslag; een jaar later was een nieuwe kerk gebouwd, terwijl de toren kon worden gerestaureerd. In november 1944 werd de kerk opgeblazen. Tussen 1946 en 1954 werd de kerk gerestaureerd en werd een nieuwe toren gebouwd. In 1934 werd een nieuwe St. Jansklok in de gerestaureerde oude toren opgehangen, met het opschrift: 'Ioannes Baptista dicor viva voce annuntians gloriam Christi Salvatoris' ('Johannes de Doper heet ik, met levendige stem verkondigend de glorie van Christus de verlosser').
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Jan ⟶ Eijgelshoven.
- In april 1829 werd in Rome een reliek ('ex cranio') van St. Jan besteld, die op 9 september 1829 in Meerlo arriveerde. Deze is gevat in een ovaal-zilveren theca (9 x 13 cm) die vervaardigd is in dezelfde periode.
- De kerk is in het bezit van een reliëf van gepolychromeerd albast (40,3 cm hoog) uit de 15e eeuw, afkomstig uit een retabel en vervaardigd in Nottingham (GB). Het stelt Johannes de Doper voor, staande en enigszins naar links gewend, met in de linkerhand een boek met liggend lam. De rechterhand wijst naar het lam.
- De kerk beschikt verder over een gepolychromeerd houten beeld (122 cm hoog) uit het begin van de 20e eeuw. De heilige is uitgebeeld in een kemelharen kleed met daarover een bruine mantel.
↑ top
Verering - Een verering van de patroonheilige St. Jan bestond, gezien de overgeleverde materiële cultuur, al in de 15e eeuw in Meerlo. Een St. Jansschutterij bestond met zekerheid al in de 17e eeuw. Van bedevaarten voor deze heilige lijkt echter pas sinds de 19e eeuw sprake. Nadat op 14 september 1828 een St. Jansbroederschap door paus Leo XII was opgericht, gaf vicaris-generaal J.A. Barrett van Luik op 3 oktober 1828 zijn goedkeuring hieraan. Hetzelfde gold voor de volle aflaat die respectievelijk op 16 november en 5 december 1828 werd bekrachtigd. In 1829 werd bovendien een reliek uit Rome verworven. In het eerste decennium werden jaarlijks circa 100 mannen en vrouwen uit Meerlo en de wijde omgeving (onder meer: Wanssum, Swolgen, Oirlo, Horst, Wychen, Oostrum, Boxmeer, Boekel, Venray, Afferden, Geijsteren, Blitterswijck, Heythuysen) lid van de broederschap. Sinds de jaren veertig van de 19e eeuw groeide het ledental jaarlijks met zo'n tien tot twintig personen (doorlopend tot 1959; in totaal zo'n 2400 inschrijvingen).
- Dat de heilige in de 19e eeuw ook daadwerkelijk werd aangeroepen als geneesheilige blijkt uit een litanie van 1882 waarin staat vermeld dat hij in het bijzonder werd vereerd bij 'hoofdkwalen, hagelslagen en vallende ziekten'. Zijn feestdag, 24 juni, werd gevierd met octaaf. Bedevaartgangers die de heilige speciaal voor hoofdkwalen wilden aanroepen, werd met name aanbevolen op 29 augustus, St. Jans Onthoofding, de kerk te bezoeken. Op beide dagen werden de reliek en de 'aloude beeltenis', het albasten reliëf uit de 15e eeuw, van de heilige ter verering uitgesteld. Bedevaartgangers konden een volle aflaat te verdienen.
- In de jaren vijftig van de 20e eeuw werden op 24 juni nog diverse extra missen voor vereerders gehouden. In 1959 werden evenwel de laatste leden ingeschreven in de broederschap en was de viering op 29 augustus reeds afgeschaft. Vervolgens verviel in 1963 de octaafviering. In 1964 werd voor het laatst de reliek ter verering uitgesteld en in 1966 werd het St. Jansfeest niet meer gevierd; St. Jan wordt nog slechts gememoreerd op zijn feestdagen.
↑ top
Materiële cultuur - Schilderij: olieverfdoek met de doop van Jezus in de Jordaan uit het midden van de 17e eeuw (2,74 x 2 m), toegeschreven aan Peter van Roggen (†1655), werkzaam in Geijsteren.
- Muurschilderingen: begin 16e-eeuwse fresco's van een zegenende Jezus, de madonna en Sint Jan de Doper zijn in 1935 verloren gegaan.
- Tabernakel: op de deur van het tabernakel zijn in reliëf Christus en Johannes de Doper weergegeven, vervaardigd door R. van Dawen in 1934 (58 x 40 cm).

Devotioneel drukwerk
- Litanieën: 1 'De H. Joannes de Dooper. Patroon der Parochiale Kerk van Meerloo. Litanie' (Venlo: Uyttenbroeck 1882; impr. Haarlem, J.A. van den Akker, 15 juni 1882; 4 p.; 11,7 x 7,4 cm; collectie D. Gooren); 2 Litanieën ter ere van den H. paus en martelaar Cornelius en St. Johannes den Dooper Patronen in vallende ziekten, stuipen, hoofdkwalen, hagelslag. Van den H. Goar patroon tegen koude koortsen en van den H. Antonius, abt beschermer in besmettelijke ziekten bij menschen en vee (Venlo: Drukkerij H. Lebesque, z.j.; impr. 1864 / 1910; 12 x 9 cm).
- Lied: 'Loflief en Smeekzang aan den H. Joannes den Dooper Patroon der parochiale kerk te Meerloo' (Venlo: Uyttenbroeck, 1891; impr. Hageveld, A.J. Brouwer, 17 september 1891; 4 p.; 11 x 7 cm; collectie D. Gooren).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Meerlo-Wanssum, gemeentearchief: parochiearchief H. Joannes de Doper. Roermond, bisdomarchief: 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van de parochie van de H. Johannes de Doper te Meerlo (1983)'.
Literatuur: J.M.H. Eversen & J.L Meulleners, 'De Limburgsche gemeentewapens, vergeleken met de oude plaatselijke zegels en beschouwd in het licht der locale geschiedenis, in: Publications S.H.A. Limbourg 35 (1899) p. 296-297; M.J. Janssen, 'De muurschilderingen in de kerk te Meerloo (Limb.)', in: De Maasgouw 27 (1905) p. 70-71; J. Kalf, De katholieke kerken in Nederland (Amsterdam: Van Holkema & Warendorf, 1906) p. 540 en plaat U; 'Lijst van pastoors te Meerlo', in: De Maasgouw 31 (1909) p. 73-77; M.J. Janssen, 'De Sint Jans-schutterij te Meerloo (Limb.)', in: De Maasgouw 38 (1918) p. 75-79; M.J. Janssen, 'Aanteekeningen over den schilder Meester Peter Roggen te Geijsteren in het midden der 17e eeuw', in: De Maasgouw 39 (1919) p. 58; Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst, Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1926) p. 311-314; J.A. Jolles, 'De schuttersgilden en schutterijen van Limburg. Overzicht van hetgeen nog bestaat', in: Publications S.H.A. Limbourg 72 (1936) p. 134-135; Nieuwe Venloosche Courant, 11 september 1934; J.H.A. Mialaret, Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Geïllustreerde beschrijving. Deel V Provincie Limburg, Noord-Limburg (Den Haag: Algemeene landsdrukkerij, 1937) p. 125-129, afb. 251; A. van Rijswijck, De verwoeste kerken van Limburg (Roermond/Maaseik: Romen, 1946) p. 72-73; Bulletin van den Nederlandschen Oudheidkundige Bond (1947) p. 87.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Meerlo-Jan de Doper; Utrecht, Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland: parochiedossier St. Joannes de Doper te Meerlo

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.