Ransdaal, H. Egidius

Cultusobject: H. Egidius Open Street Maps
Datum: 1 september (+ octaaf)
Periode: 1938 - ca. 1970
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Theresia van het Kind Jezus
Adres: Ransdalerstraat 74, 6312 AJ Ransdaal
Gemeente: Voerendaal
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: Vanaf 1938 kwamen jaarlijks enige honderden pelgrims uit Zuid-Limburg naar Ransdaal om Egidius aan te roepen tegen zenuwziekten. Moeders kwamen er speciaal met hun kinderen. In de loop van de jaren zeventig is de bedevaart teruggelopen tot een lokale verering.
Auteur: Antonie Jacobs
Illustraties:
Topografie - Het straatdorp Ransdaal ligt tussen de dorpen Klimmen, Wylre en Schin op Geul. Tot 1978 maakte Randsdaal ook deel uit van deze drie gemeenten, sindsdien behoort het in zijn geheel tot Voerendaal.
- Ransdaal beschikte aanvankelijk niet over een eigen kerk. Het grootste deel van het dorp behoorde namelijk tot de parochie Klimmen. Voor jonge kinderen en ouderen werd de weg naar Klimmen bezwaarlijk bevonden. Daarom deden in 1930 enige inwoners van Ransdaal bij bisschop Schrijnen een aanvraag om een eigen kerk te mogen bouwen. Emeritus-pastoor J.J. Laeven uit St. Pietersvoeren (B) werd vervolgens tot bouwpastoor benoemd en in 1932 werd een aanvang gemaakt met de bouw van de kerk. De parochie werd in 1933 formeel opgericht.
- De Theresiakerk is een ontwerp van de Heerlense architect ir. F.P.J. Peutz. Hij ontwierp in 1932 in de kern van het dorp, enige meters boven het straatniveau, een eenbeukige kerk met fronttoren, die opgetrokken werd uit streekeigen craubergersteen voor de buitenmuren en mergel voor het binnenwerk.
- De dagkapel van de kerk is gemaakt in een ruimte schuin achter het koor. Daarin is op een houten console het cultusbeeld van Egidius opgesteld.
- Te Ransdaal lag vanouds een hoeve genaamd 'I gen Gillishäöf' ('In de Gilleshof'). Dit zou weliswaar kunnen wijzen op een Sint Egidiusverering, maar waarschijnlijker is dat de benaming afgeleid is van de familienaam Gillis of Gillissen.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Egidius ⟶ Eijsden.
- De kerk beschikt over een witmetalen reliekhouder (27,8 cm hoog; vgl. ⟶ Kessel) uit het tweede kwart van de 20e eeuw. In de ronde theca (ø 4,8 cm), die omgeven is door een stralenmandorla, bevindt zich een botpartikel van Egidius met het bijschrift: 'S. Aegidii Ab.' De authenticiteitsverklaring van het botreliek is gedateerd op 5 december 1938.
- Het cultusbeeld is een gepolychromeerd gipsen beeld (120 cm hoog; begin 20e eeuw) uit Luik. Egidius is uitgebeeld als een jongeman en draagt een benedictijnerhabijt. In zijn rechterhand houdt hij een abtsstaf, terwijl een hinde links van hem staat. Egidius' linkerhand rust op haar nek.
- Een tweede beeld werd in 1986 door J.P. Scheien vervaardigd uit ongeverfd eikenhout. In het voetstuk staat 'H. Egidius'. Egidius heeft in zijn rechterhand een staf. Zijn linkerhand rust op de kop van de hinde. Dit beeld staat in de kerk, tegen de rechter zijmuur.
↑ top
Verering - De Egidiusverering in de kerk van Ransdaal werd in 1938 ingevoerd door pastoor K.H.W.F. Kremer (1938-1952). In de advent van dat jaar werd de eerste mis ter ere van Egidius opgedragen tot afwering van stuipen en kinderverlamming. Pastoor Kremer maakte bekend dat er een offerblok voor missen tot Egidius was geplaatst. Als er voldoende offers kwamen, zou elke woensdag om 19.00 uur een mis gezongen worden met 's middags om 14.00 uur de kinderzegen, die op aanvraag ook op andere dagen en uren gegeven kon worden. Begin 1939 schafte Kremer bij de firma Togneri & Fils in Luik een Egidiusbeeld aan en liet 500 prentjes drukken. Een ingeplakt artikel (juni 1939) in het memorieboek meldt: 'Als men in Ransdaal komt, vergete men niet de heerlijke Theresiakerk te bezoeken, waar een bloeiende devotie bestaat tot St. Egidius, in den volksmond St. Gillis genoemd'. Of de verering vanaf het begin pelgrims heeft getrokken is niet bekend. Gedurende het octaaf in 1943 bezochten veel moeders met hun kinderen de missen om de kinderzegen te ontvangen. De redemptorist Hendricksen uit Wittem hield op zondagen in het octaaf de feestpreek. Op 1 september 1944 vond het octaaf geen doorgang vanwege de oorlogsomstandigheden. Na de Tweede Wereldoorlog werden in augustus 1945, 1946 en 1947 advertenties geplaatst in de Gazet van Limburg en De Geulbode om de lezers te attenderen op het aanstaande Sint-Gillisoctaaf. Pastoor Kremer schreef op 31 augustus 1947 in het memorieboek: '31 aug. begint 't octaaf van St. Egidius, er is nogal een groote toeloop van mensen. Veel zenuwlijders komen met groot vertrouwen hier naar St. Egidius, den groten wonderdoener. Moeders ook van alle omliggende dorpen komen met hun kleine kinderen om ze te laten zegenen'. In 1948 noteerde Kremer dat er 'honderden' mensen kwamen. Zijn opvolger, pastoor Loo, stimuleerde de Egidiusdevotie eveneens. Gedurende het octaaf van 1953 waren er dagelijks twee missen met op de zondagen en op 1 september om 15.00 uur lof. Na alle missen was er ziekenzegening, de mogelijkheid om de reliek te vereren en er was Eligiuswater verkrijgbaar. De bezoekers moesten daartoe zelf de flessen meebrengen. Pelgrims kwamen uit geheel Zuid-Limburg tot de omgeving van Sittard toe. Volgens een zegsman, toen woonachtig in Beek, werd zijn moeder door de redemptoristen van Wittem geattendeerd op de Egidiusdevotie te Ransdaal. Hij kon zich herinneren dat hij vervolgens diverse malen in Ransdaal is geweest. In 1963 werd het octaaf gevierd met reliekverering en kinderzegening. In het kerkportaal stond Egidiuswater. Begin jaren zeventig is de bedevaart verlopen tot een lokale verering.
- Onder het pastoraat van V. Keulaerds (1974-1987) werd op de eerste zondag van september en de zondag in het octaaf tussen 15.00 en 16.00 uur nog voor de parochianen de kinderzegen gegeven. Het gebed op het prentje werd gebeden, waarna de zegening met wijwater en de reliekverering volgden. Onder pastoor F.F.H. Wiertz (1987-1998), die meer waarde hechtte aan de Theresiaverering, werd de Egidiusverering wel eens achterwege gelaten. Het leverde geen protest op en daarom liet Wiertz het hierbij. Wel werd er nog op de zondag naastbij 1 september een speciale mis gelezen ter ere van Egidius en werd zijn reliek vereerd. Het aantal aanwezigen was in die jaren nog hooguit tien.
↑ top
Materiële cultuur - Medaille: het memorieboek maakt in 1944 melding van metalen Egidiusmedailles. Vanwege de oorlog zijn die niet meer verkrijgbaar.

Devotioneel drukwerk
- Prentje: 1 z/w-prentje (Ligugé (Fr): abdij St. Martin, 7 x 11 cm) met een voorstelling van Egidius staande in een bos met door een pijl gewonde hinde links van hem, in zijn rechterhand houdt hij een abtsstaf; onder de prent staat: 'Saint Gilles'. Op de achterzijde staat: 'St Ægidius te Ransdaal' met een korte verklaring, dat Egidius wordt aangeroepen bij zenuwziekten, kinderziekten en 'nachtelijke angsten'. Op de achterzijde staat tevens een kort gebed; 2 in 1944 werden prentjes gedrukt met een foto van het Egidiusbeeld van Ransdaal op de voorzijde. Op de achterzijde stonden gebeden voor de vrede en tot Egidius.
- Affiche: in de jaren veertig tekende Piet Thissen (br. Carolus o.praem.) een plakkaat met programma van het octaaf om aan de kerkdeur te hangen.
- Noveenboekje: F.W.C.H. Kremer, Noveen ter ere van 'Sint Ægidius' te Ransdaal ([Ransdaal, ca. 1944]; 45 p.) het noveenboekje omvat een levensbeschrijving van Egidius, een gebed tot hem en het lied 'St. Gielis, Abt' naar een tekst van Stalpaert van der Wiele en op muziek gezet door Clemens van den Berg, o. Praem.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Ransdaal, parochiearchief. Roermond, bisdomarchief, 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit H. Theresia van het Kindje Jezus te Ransdaal' (Roermond 1983).
Literatuur: B.J. Koldewey, 'De St. Theresiakerk te Ransdaal', in: R.K. Bouwblad 4 (1933) nr. 19; 'Ransdaals parochiekerk bestaat 'n kwart eeuw', in: Het Land van Valkenburg, 24 mei 1957; Emile Brouwers, Duizend jaar Klimmen 968-1968 (Klimmen 1968) p. 129-130; Leon Pluymaekers, Ransdaal: drie heren, een gemeenschap. Parochie Kleine H. Theresia 1932-1982 (Ransdaal: Kerkbestuur Parochie Kleine H. Theresia, 1982) p. 44. Parochieblad Van der Lübesch tot der Moeesch (1963).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Ransdaal; mondelinge informatie in 1998 van em. pastoor Vitalis Keulaerds ofm en em. pastoor F.F.H. Wiertz, archivaris van het gemeentearchief Maastricht Jo Luyten.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.