Vierlingsbeek, H. Lucia

Cultusobject: H. Lucia Open Street Maps
Datum: 13 december (+ octaaf)
Periode: 19e eeuw - begin 20e eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Laurentius
Adres: P. Jansenstraat 3, 5821 AZ Vierlingsbeek
Gemeente: Vierlingsbeek
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: In de 19e en begin 20e eeuw werd de kerk van Vierlingsbeek bezocht door vereerders van de heilige Lucia die haar om hulp vroegen bij koorts en 'rode loop'.
Auteur: Jeroen van de Ven
Illustraties:
Topografie - Vierlingsbeek is gelegen in het Land van Cuijk, op de linker Maasoever. Omstreeks 1500 werd hier, ter vervanging van een romaanse voorganger, een nieuwe gotische kerk gebouwd die was toegewijd aan Laurentius. Deze kerk ressorteerde onder het kapittel van St. Joris op de burcht te Grave.
- In het dorp stond tot in de 16e (?) eeuw een Luciakapel in de Grotestraat. Deze kapel werd na de komst van de reformatie verbouwd tot woning.
- Nadat de parochiekerk in 1648 in handen was gekomen van de protestanten, hebben de katholieken van Vierlingsbeek in 1656, net over de grens met Limburg in Smakt (gemeente Venray), op de zuidoever van de Loobeek, een kapel of schuurkerk gebouwd, toegewijd aan Lucia en Laurentius. Aan het begin van de 19e eeuw is dit gebouwtje weer afgebroken.
- In 1708 werd op de plaats van het huidige Vrijthof van Vierlingsbeek een nieuwe schuurkerk gebouwd. In 1800 kregen de katholieken de middeleeuwse parochiekerk terug in hun bezit. Er werden altaren in geplaatst die waren toegewijd aan Lucia, Laurentius en Maria.
- In 1944 werd de toren van de parochiekerk opgeblazen door de Duitsers. Na de oorlog werd de gehele kerk als verloren beschouwd en gesloopt. In 1952-1953 werd op dezelfde plaats een geheel nieuwe Laurentiuskerk (architect Jan Strik uit Venray) gebouwd.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Lucia ⟶ Ravenstein.
- Of er een beeld van Lucia in de middeleeuwse Luciakapel heeft gestaan, is niet bekend. De Lucia- en Laurentiusbeelden uit de middeleeuwse parochiekerk kregen een plaats in de Luciakapel bij Smakt. Deze beelden zijn na de afbraak van de kapel in de 19e eeuw in de Jozefkapel van ⟶ Smakt terecht gekomen.
- Of er in de 19e eeuw in de parochiekerk van Vierlingsbeek een Luciabeeld heeft gestaan, is niet bekend. Indien dit wel het geval was, is het in 1944 waarschijnlijk verloren gegaan.
- In de huidige Laurentiuskerk staat geen cultusbeeld van St. Lucia. Wel is in de oostgevel boven de ingang een levensgroot granieten beeld van Lucia, medepatrones van de kerk, geplaatst (samen met beelden van Laurentius en Antonius van Padua). Dit beeld werd in 1953 te 's-Hertogenbosch vervaardigd door de Bossche beeldhouwer Fr. van de Burcht.
↑ top
Verering - Over een eventuele cultus in de middeleeuwse Luciakapel te Vierlingsbeek is niets bekend.
- Een visitatieverslag van 25 oktober 1672 van Ladislaus de Gottignies (1669-73), bisschop van Roermond, geeft een eerste vermelding over de Luciakapel onder Smakt: 'capella S. Luciae. Non est rector. Habet 1 missa ipso die S. Luciae et est fundata ad 4 maldera siliginis; et est unita pastoratus' ('Kapel van de H. Lucia. Er is geen rector. Er moet een mis worden opgedragen op de feestdag van St. Lucia, waardoor bij de stichting 4 mud tarwe is bepaald, de bediening van de kapel komt toe aan de pastoor').
- Nadat de oude parochiekerk in 1800 weer in bezit van de katholieken was gekomen en de schuurkerk in Smakt was verlaten, werd de Luciadevotie in de parochiekerk van Vierlingsbeek hersteld, onder meer met de plaatsing van een Lucia-altaar. De gedrukte 19e-eeuwse aflaatbriefjes die aanwijzingen gaven over de te verdienen volle aflaat in de kerk, wijzen op een verering met een zeker bedevaartkarakter op en rond haar feestdag op 13 december. Net zoals in ⟶ Ravenstein, ⟶ Schaijk en ⟶ Steensel werd Lucia hier aangeroepen tegen de 'rode loop' en tegen 'hete koorts'. In 1876 spreekt Schutjes van een toen nog bestaande verering 'op eene bijzondere wijze' voor Lucia in de St. Laurentiuskerk.
- Over de omvang en de uitstraling van de verering is weinig bekend. Ouderen weten anno 1997 te vertellen dat er met zekerheid tot aan het begin van de 20e eeuw een verering voor Lucia is geweest, maar ook niet meer dan dat.

Devotioneel drukwerk
- In de 19e eeuw werden in Vierlingsbeek en omgeving briefjes (5,5 x 9,5 cm) verspreid met de tekst: 'Vollen aflaat. Den 13 December is het de Feestdag van de H. Lucia, bijzondere Patrones tegen de roode Loop, heete Koortsen en andere ziekten; op welken dag als ook onder de Octaaf in de Parochie Kerk te Vierlingsbeek, eens te verdienen Vollen Aflaat, welk ook kan toegevoegd worden aan de geloovige Zielen in het Vagevuur'.
↑ top
Materiële cultuur - Een verguld zilveren neogotische kelk (24,5 cm hoog) uit 1877 bevat op de voet een afbeelding van Lucia (samen met H. Hart, Christus, H. Hart van Maria, Antonius van Padua en Laurentius).


↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Vierlingsbeek, parochiearchief. 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: parochiedossier Vierlingsbeek, hs. pastoor W. Berends (1824-1859).
Literatuur: A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek, dl. 11 (Gorinchem: Noorduyn, 1848) p. 683-685; L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch, dl. 5 (Sint-Michielsgestel: Instituut voor Doofstommen, 1876) p. 816-821; J. Habets, Geschiedenis van het tegenwoordig Roermond en van de bisdommen, die het in deze gewesten zijn voorafgegaan, dl. 3 (Roermond: J.J. Romen, 1892) p. 159; Sint Jozef van Smakt. patroon van een zalige levensstaat (Smakt: carmelieten, 1953) p. 14-15, Luciakapel; W.H.Th. Knippenberg, Kultuurhistorische verkenningen in de Kempen III. Oude pelgrimages vanuit Noord-Brabant (Oisterwijk: Brabants Heem, 1968) p. 73; G. Verhoeven, Vierlingsbeek, Groeningen. Kerk en onderwijs (Boxmeer: Stichting 'de Oude Schoenendoos', 1984) passim; Cultuurhistorische inventarisatie Provincie Noord-Brabant. Gemeente Vierlingsbeek ('s-Hertogenbosch: Provincie Noord-Brabant, 1991) p. 10; R. van den Brand e.a., Grenzen verlegd. Een bijdrage tot de geschiedenis van Groeningen, Holthees, Maashees, Overloon, Vierlingsbeek en Vortum Mullem (Vierlingsbeek: Stichting 'De oude schoenendoos', [ca. 1990]); L.C.B.M. van Liebergen & W.P.C. Prins ed., Sanctus. Met heiligen het jaar rond (Uden: Museum voor Religieuze Kunst, 1997) p. 19-20.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Vierlingsbeek.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.