Cadier en Keer, O.L. Vrouw van Lourdes

Cultusobject: O.L. Vrouw van Lourdes Open Street Maps
Datum: Mei; gehele jaar
Periode: 1892 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Missiehuis O.L. Vrouw van Lourdes (Sociëteit van de Afrikaanse Missiën)
Adres: Rijksweg 15, 6267 AC Cadier en Keer
Gemeente:
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

De stichter van het Missiehuis te Cadier en Keer, Gaston Desribes s.m.a. - afkomstig uit het bisdom Tarbes/Lourdes - kende persoonlijk de familie Soubirous en had Bernadette te Nevers bezocht. Hij kreeg de opdracht om in Nederland een misssiehuis te stichten. Via de toenmalige Maastrichtse deken F.X. Rutten verwierf hij in 1892 het 'Bakkerbusch' op de Keerderberg. Het woord van Bernadette indachtig, bouwde pater Desribes eerst een Lourdesgrot om zo, op Maria's voorspraak, de bouw van het missiehuis te beginnen. De grot groeide uit tot een regionaal filiaal-cultusoord van Lourdes. Tegenwoordig betreft het voornamelijk een lokale verering.

Auteur: Lambertus Moonen
Illustraties:
Topografie

- Voor een kaartje zie ⟶ Cadier en Keer, Bron.
- Het missiehuis ligt tussen Maastricht en Cadier en Keer, ten westen van het dorp, op de helling van de Heerderberg. Uit de aanleg van de Lourdesgrot blijkt dat er gerekend is op de komst van grote groepen pelgrims. Vanaf de poort aan de Rijksweg, indertijd ook een Lourdesgrot vormend, leidt een weg van 100 meter de Keerderberg op, waarlangs op de westelijke helling zich de grot bevindt. Deze is naar 'grootte, front, geheel het inwendige, ja ook de preekstoel, het staketsel enz.' - aldus een oude beschrijving - naar het voorbeeld van die te Lourdes gebouwd. De rozenstruik onder het Mariabeeld is afkomstig van de plant onder het beeld te Lourdes zelf. Vóór de grot is een groot plein.
- In januari 1893 werd het nieuwe missiehuis, toen 'Collège Apostolique de Notre Dame de Lourdes' geheten, betrokken. Al spoedig werd in de tuin een kruisweg opgericht, bestaande uit 14 zeshoekige, van kantelen voorziene kapelletjes van mergelsteen. Na toestemming van de Roermondse bisschop Boermans zegende pastoor-deken W. Notermans van Wijck-Maastricht op 16 april 1895 de kruisweg in. Het eerste kapelletje ligt achter de toegangspoort aan de Rijksweg, de laatste twee terzijde van de calvarieberg boven op de berg in de richting van het missiehuis. De Lourdesgrot bevindt zich na het zevende kapelletje, dus precies in het midden van deze pelgrimsweg. Links van de grot staat een tamelijk grote kapel van acht meter lang, gewijd aan O.L. Vrouw van Smarten (pietà), waar o.a. pater Desribes en pastoor Waelbers begraven werden. Tegenover de ingang van deze kapel is een nis in de zijkant van de grot, waarin zich vroeger een voorstelling van het H. Graf bevond. Gestorven leden van de Sociëteit zijn begraven achter de Lourdesgrot, daarna heeft de kapel O.L. Vrouw van Smarten als grafkapel gediend en sinds de jaren zestig is de calvarieberg een kerkhof, waar nu ook pater Desribes zijn rustplaats heeft. De hoogreliëf-afbeeldingen van de kruisweg zijn afkomstig uit het Franse atelier 'Union artistique de Vaucouleurs (Meuse)'.
- De calvarieberg ligt rechts op enige afstand van de Lourdesgrot. Op het hoogste punt staat de levensgrote calvariegroep in een grootse entourage. Het terrein rondom de beeldengroep was vroeger afgebakend door muurtjes, met daarop allerlei siervazen. Het kruis stond op een wereldbol. De calvarieberg moet vlak na 1895 tot stand zijn gekomen. Tegenover het zesde kapelletje van de kruisweg staat een beeld van de grote missionaris de H. Franciscus Xaverius. Bij de ingang aan de Rijksweg lag indertijd de 'Herberg O.L. Vrouw van Lourdes'. 
- In de vroegere kapel van het missiehuis stond centraal boven in het koor een beeld van O.L. Vrouw van Lourdes. Een ander beeld stond buiten in de gevel. Naar de plannen van architect Swinkels uit Maastricht werd na de brand van medio maart 1954 een nieuw missiehuis gebouwd. De nieuwe kapel heeft één zijbeuk, die aan O.L. Vrouw is gewijd. H. Jonas maakte in 1957 voor deze ruimte glas-in-loodramen met de volgende voorstellingen: boom van Jesse, de vijf blijde geheimen, O.L. Vrouw met kind. In 1966 werd aldaar een nieuw Lourdesbeeld geplaatst, vervaardigd door Dries Engelen uit Maastricht.
- In 1995 zijn park, kruisweg en O.L. Vrouw van Smartenkapel (of 'kerkhofkapel') op de rijksmonumentenlijst (nrs. 491711, 491714, 491720, 491726) geplaatst. In 2012 is besloten het Missiehuis gedeeltelijk te slopen en te vervangen door een nieuw te bouwen verzorgingshuis; de laatste paters konden de zorg voor het complex niet meer bolwerken.
- Aan de oostkant van Cadier en Keer staat in de Keunestraat sinds 1950 een Fatimakapel, tegenwoordig ook een plaats van Mariaverering voor vele dorpsbewoners.
 

Cultusobject

- In 1858 verscheen Maria meermalen aan de jeugdige Bernadette Soubirous in het Franse Lourdes. Maria bevestigde tijdens een van haar verschijningen haar onbevlekte ontvangenis (d.w.z. dat zij geboren is zonder de smet van de erfzonde), die in 1854 tot kerkelijk dogma was verheven. Na de inwilliging van Maria's verzoek aan Bernadette om een kapel voor haar te stichten, kwam een bedevaart naar Lourdes op gang die al spoedig werd gestimuleerd door wonderbaarlijke genezingen met bronwater. Dankzij de verschijningen, gebedsverhoringen en genezingen groeide Lourdes uit tot de beroemdste Mariabedevaartplaats ter wereld. Een reis daarheen was, zeker in die tijd, lang niet voor iedereen weggelegd. Nadat de paus zelf een replica van de grot in de tuin van het Vaticaan had laten bouwen, en nadat in 1875 in de Lourdesgrot van Oostakker bij Gent (B) een genezingswonder had plaatsgevonden, verrezen over de gehele wereld Lourdesgrotten en -kerken. 
- De heilige Bernadette Soubirous (vgl. ⟶ Spoordonk) werd geboren op 7 januari 1844 in het Zuid-Franse dorpje Lourdes. Van 11 februari tot 16 juli 1857 verscheen O.L. Vrouw in de grot 'Massabielle' aan de rivier de Gave in Lourdes achttien keer aan Bernadette, maar pas bij de laatste verschijning maakte Maria zich aan haar bekend. Op 7 juli 1866 trad Bernadette in in het St. Gildardklooster te Nevers. Vanaf 29 juli van dat jaar heette zij zuster Marie-Bernard. Op 16 april 1879 overleed Bernadette op de leeftijd van 35 jaar in het ziekenzaaltje van het H. Kruis en op 30 mei werd de overledene bijgezet in de grafkelder van de Jozefkapel op het kloosterterrein. Op 14 juni 1925 werd Bernadette door Paus Pius XI zalig verklaard. Op 18 juli 1925 werd haar lichaam in een schrijn geplaatst en overgebracht naar de kapel van het St. Gildardklooster. Op 8 december 1933, feestdag van de Onbevlekte Ontvangenis, werd ze heilig verklaard.
- De beelden van O.L. Vrouw van Lourdes en Bernadette waren geschonken door de toenmalige pastoor A. Waelbers van Cadier en Keer, op voorwaarde dat de parochianen steeds vrije toegang tot de grot zouden hebben. De vrije toegang leidde er ook toe dat het Mariabeeld begin 2012 werd gestolen. Het werd later beschadigd teruggevonden, maar werd rond 1 januari 2013 opnieuw gestolen. De materiële waarde ervan werd op 1500 euro geschat.
- Het Mariabeeld is vervaardigd in het atelier Raffl (Parijs), naar het voorbeeld van het Mariabeeld van de parochiekerk te Lourdes.
 

Verering

- Op 1 mei 1892 had de plechtige overbrenging van het Mariabeeld vanuit de parochiekerk van Cadier en Keer naar de grot plaats. Het beeld stond bij die gelegenheid op een praalwagen getrokken door acht paarden. Tachtig ruiters vormden een erewacht. Wel 15.000 gelovigen zouden bij deze overbrenging aanwezig zijn geweest. De gevonden gegevens tonen aan dat er vanaf het begin regelmatig een toeloop was vanuit de hele regio. De grootse opbouw en de ligging van het bedevaartpark droegen daartoe bij, alsmede het feit dat de stichter van het missiehuis Bernadette nog persoonlijk gekend had. Bovendien raakte de grot vanaf 1893 bekend door de uitgave van het maandblad Uit Lourdes en Afrika onder redactie van de Maastrichtse kapelaan F. Sarton, al zagen de Franse paters door diens benoeming in 1895 tot pastoor van Oirsbeek zich genoopt die uitgave te staken.
- Waarschijnlijk al in 1892, maar zeker vanaf 1894 werd bij de grot op elke zondag in de meimaand door pastoor Waelbers 's ochtends om 6.00 uur een mis opgedragen met predikatie en iedere avond was er dan een Maria-oefening. Naderhand trok jaarlijks tot 1968 op 15 augustus een processie vanuit Cadier en Keer naar de Lourdesgrot. De parochie bleef door de jaren heen nauw betrokken bij de Lourdesdevotie. Het vereerde Mariabeeld in de parochiekerk is sinds 1892 dat van O.L. Vrouw van Lourdes; een beeld van Bernadette als non kreeg na haar heiligverklaring (1933) aldaar eveneens een plaats.
- Bij gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de grot in 1942 bood de parochie een glas-in-loodraam aan met de uitbeelding van de stichting van de Lourdesgrot (niet gesigneerd); dit raam overleefde de brand van 1954. Boven is links en rechts een engel afgebeeld, die een banderol met de woorden van Bernadette tot Gaston Desribes dragen: 'Zie uw volk komt' en 'Uw Congregatie zal groeien en bloeien onder bescherming van O.L. Vrouw van Lourdes'. Onder de linker engel is een processie in aantocht te zien, onder de rechter het bezoek van de stichter Desribes aan Bernadette en daaronder Lourdeswater drinkende pelgrims. Centraal is O.L. Vrouw afgebeeld met Bernadette in de linkerhoek.
- Tot het einde van de jaren vijftig was er jaarlijks een bidtocht vanuit Maastricht. De eerste maal, in 1893, zouden meer dan 1000 bedevaartgangers uit de Mathiasparochie eraan hebben deelgenomen onder leiding van kapelaan F. Sarton. Vaak werd een Maastrichtse bidtocht voor een bepaald doel gehouden. Zo trok op 14 juli 1920 vanaf de Maastrichtse Scharnerweg een bidprocessie met als intentie de oplossing van het drankmisbruik. Daar het in de oorlog niet geoorloofd was om processies te houden, trokken op 29 september 1940 enige honderden mensen, in kleine groepjes, ook van buiten Maastricht, op naar de Keerderberg, in een gebedstocht voor vrede, maar ook uit dankbaarheid dat Maastricht en omgeving gespaard waren gebleven van verwoesting. Die keer was pater H. Rothoff s.m.a., een Bernadette-vereerder, de predikant. In 1947 werd een bidtocht gehouden bij gelegenheid van het Maria-Congres, waarbij ruim 500 gelovigen aanwezig waren ondanks ongunstige weersomstandigheden. Kapelaan E. Tilmans, de voorzitter van het uitvoerende comité van het internationale Maria-Congres, hield toen de predikatie. Na de oorlog organiseerde de toenmalige Katholieke Arbeiders Beweging jaarlijks een ziekenbedevaart naar Cadier en Keer. Tegenwoordig komen enkel Vrouwengilden uit de naburige plaatsen één keer per jaar naar de Lourdesgrot ter bedevaart. Door het drukke verkeer op de Rijksweg is het onmogelijk om nog in processie naar de grot op te trekken. Vanaf omstreeks 1950 houdt men in de meimaand een gebedsweek ter ere van O.L. Vrouw van Lourdes.
- Gedurende de Lourdesgebedsweek, meestal de laatste week in mei, is er ook een openlucht eucharistieviering bij de grot. In de kapel van het missiehuis is er iedere avond om 19.00 uur een viering. Het aantal deelnemende gelovigen schommelt rond de honderd.
 

Materiële cultuur

- Dankplaquettes: In de grot zijn 34 votiefstenen aangebracht. De oudste luidt: 'Reconnaissance à Notre Dame de Lourdes. Février 1894. A. W.', ongetwijfeld van pastoor A. Waelbers. De laatst gedateerde votiefsteen is uit 1977, aangebracht door een familie uit het naburige Bemelen: 'Dank aan O.L. Vr. van Lourdes. Fam. A. Bemelen 1977'. Alle genoemde plaatsnamen liggen in de regio Maastricht, waaruit blijkt dat de verering rondom deze Lourdesgrot een regionale betekenis heeft gehad.
- Diversen: vroeger was het mogelijk bij de grot devotionalia te kopen, vooral Lourdeswater.

Devotioneel drukwerk 
- Diversen: de jaarlijkse Lourdesnoveen en de 'gebedsweek' worden aangekondigd via een folder. Ook door posters (63 x 43,5 cm.) wordt deze noveen in Zuid-Limburg bekend gemaakt. De Maria-afbeelding van de poster wordt als kleurenprentje door het missiehuis uitgegeven (12,3 x 7,3 cm; ca. 1990?), een voorstelling van een van de genoemde kunstenaars, en eenmaal ook een foto van het eigen Lourdesbeeld in de grot; daarnaast is een ansichtkaart van de grot verkrijgbaar.
- Periodiek: in 1923 werd het tijdschrift Stemmen uit Lourdes opgericht, waarvan tot 1973 zowel de redactie als de administratie in handen was van de Sociëteit van de Afrikaanse Missiën. Door de uitgave van dit tijdschrift wilde men voldoen aan een plicht van dankbaarheid jegens de stichter van het huis, Gaston Desribes, om de godsvrucht tot O.L. Vrouw van Lourdes te verspreiden. Tegenwoordig wordt dit tijdschrift uitgegeven onder de naam Lourdes en is het de spreekbuis van de Nationale Bedevaart, de Limburgse Bedevaart en het Comité Lourdesbedevaart van het Nederlands Katholiek Vakverbond, kortom van de Nederlandse instellingen voor de georganiseerde Lourdesbedevaarten.
 

Bronnen en literatuur

Archivalia: Cadier en Keer, archief Missiehuis: bij een brand in 1954 is het toenmalige archief verbrand.
Literatuur: G.v.R., 'Lourdes en Nederland, De Grot van Keer', in: Stemmen uit Lourdes 1 (1923) p. 154-157; 'Pater Desribes †', in: Stemmen uit Lourdes 11 (1933) p. 23-26; C. Beurskens, 'Exegese van een Maria-Beeld', in: Stemmen uit Lourdes 44 (1966) p. 46-49; S. Overhof ed., 150 Jaar Cadier en Keer, een blik in verleden en heden (Heerlen: Offsetdrukkerij Limburgs Dagblad, 1978) p. 1-87; J. van Brakel, 100 Jaar S.M.A. in Nederland (Cadier en Keer: drukkerscollektief Geulle, 1992) p. 1-122; Jubileumnummer Lourdes 70 (maart 1993) p. 1-7; Lambertus Moonen, De Lourdesgrot te Sint Pieter. Aanzet tot een nieuwe Mariadevotie in Limburg (onuitgegeven manuscript, 1995) p. 23-24; W. Meulenkamp & P. De Nijs, Buiten de kerk. Processieparken, Lourdesgrotten en Calvariebergen in Nederland en België (Nieuwengein: Aspekt, 1998) p. 89-91; 'Nederland Lourdesland: Cadier en Keer', in: Lourdes maart/april 1998, p. 19; 'De oudste Lourdesgrot van Nederland in Cadier en Keer wordt gerestaureerd', in: Onze krant - Contactblad van de Sociëteit voor Afrikaanse Missiën 35 (september 1998) p. 8; Lambert Bijnens en Lambertus Moonen, Lourdesgrotten en kapellen uit de beide Limburgen en omstreken (Dorne: Bijnens, eigen beheer, 2022) p. 148.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Cadier en Keer-O.L. Vrouw van Lourdes; Collectie 'O.L. Vrouw Cadier en Keer' van A.J. Bomans, opgenomen in BiN-dossier (acquisitie 2012).

 

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.