Rijckholt, O.L. Vrouw van de Rozenkrans

Cultusobject: O.L. Vrouw van de Rozenkrans Open Street Maps
Datum: 4 oktober
Periode: Ca.1900 - ca. 1965
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvangen
Adres: Rijksweg 186, 6247 AN Rijckholt
Gemeente: Eijsden
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: In de kloosterkerk van de dominicanen werd vanaf circa 1900, naast Vincentius Ferrer, ook O.L. Vrouw van de Rozenkrans bijzonder vereerd. De eerste zondag in oktober was 'rozenkrans-zondag'. Het was dan altijd erg druk in Rijckholt. Op de tweede zondag van oktober kwam steevast de processie uit de Maastrichtse Matthiasparochie. Eind jaren vijftig, begin jaren zestig namen de verering en het bedevaartkarakter sterk af om vervolgens vrijwel geheel te verdwijnen.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - Zie ⟶ Rijckholt, Vincentius Ferrer.
↑ top
Cultusobject - In 1475 richtte prior Jacob Sprenger o.p. in Keulen de eerste Rozenkransbroederschap op. De rozenkransdevotie stond vanaf die tijd onder bescherming van de dominicanen, die haar ook verder verspreidden. Volgens een legende die in die tijd ontstond, zou Dominicus van Maria een rozenkrans ontvangen hebben. De verering tot O.L. Vrouw van de Rozenkrans kreeg een grote stimulans door de overwinning op de Turken in de Slag van Lepanto, op 7 oktober 1571, die toegeschreven werd aan het rozenkransgebed. Paus Pius V stond toen een plaatselijke viering toe op die datum. Na de overwinning op de Turken in de slag van Peterwardein (Servië) in 1761 stelde paus Clemens XI het feest van O.L. Vrouw van de Rozenkrans in voor de hele Kerk. In de iconografie wordt O.L. Vrouw van de Rozenkrans veelal voorgesteld in gezelschap van Dominicus en/of Catharina van Siena, die geknield voor haar zittend uit haar handen de rozenkrans ontvangen.
- In de kerk van Rijckholt stond een gepolychromeerd beeld van O.L. Vrouw met op haar arm het Jezuskind. Maria overhandigt de rozenkrans aan de voor haar knielende Dominicus. Het beeld stond indertijd voor het jubé dat de afscheiding vormde tussen het koor, waar de dominicanen hun koorgebed hielden, en het schip, dat gereserveerd was voor de parochianen. Het jubé bestond uit drie spitsbogen, waarvan de middelste en breedste boog de doorgang tussen koor en schip vormde. De beeldengroep stond in de rechter spitsboog. Onder het beeld stond het Maria-altaar. In de linkerboog stond het beeld van Sint-Jozef met het Jezuskind. Begin jaren vijftig zijn bij een verbouwing het jubé, de altaren en de beelden verdwenen. In 1998 stonden weliswaar twee Mariabeelden met een rozenkrans in de kerk, maar geen van beide beelden houdt verband met de toenmalige cultus.
↑ top
Verering Ontstaan
- De devotie tot O.L. Vrouw van de Rozenkrans werd in Rijckholt geïntroduceerd door de Franse dominicanen, die zich daar in 1882 hadden gevestigd. Of direct in 1882 ook een bedevaart op gang kwam, is onbekend. De kloosterkroniek meldt op 4 oktober 1903 dat het feest van de Rozenkrans een bewijs had geleverd van de godsdienstzin van de Limburgse bevolking. Mogelijk waren er toen reeds bedevaartgangers. De kroniek meldt in 1909: '13-9-1909 a eu lieu le premier grand pelgrinage annuel des Maestrichtois au sanctuaire de N.D. du Rosaire de Ryckholt'. Er kwamen meer dan 300 pelgrims, mannen, vrouwen en kinderen, die liederen zongen en de rozenkrans baden. De Maastrichtse bedevaartgangers schonken een kroon voor het Mariabeeld. Om 13.30 vertrok men weer naar Maastricht. Op 9 oktober 1909 deed de Limburger Koerier verslag van het Rozenkransfeest te Rijckholt zoals dat op 4 oktober gevierd was. Het beeld van O.L. Vrouw van de Rozenkrans stond 'in een zee van licht'. De kerk was versierd met bloemen. 'Van heinde en ver stroomden reeds vroeg in den morgen de pelgrims toe en honderden naderden gedurende de H. Missen tot de Tafels des Heeren'. De gehele dag omringde een grote, biddende menigte het Mariabeeld om de Portiuncula-aflaat te verdienen. 's Middags tijdens de vespers was de kerk overvol. Na de vespers trokken de aanwezigen de rozenkrans biddend in plechtige processie door de kloostergangen en -tuin. Een versierd Mariabeeld (staakmadonna) werd daarbij rondgedragen. Na de processie hield een dominicaan een feestpreek, waarin hij opriep vertrouwen te hebben in Maria en het rozenkransgebed. De plechtigheden werden besloten met een lof en de zegen met het Allerheiligste. In 1910 meldde de kloosterkroniek dat zo'n 300 Maastrichtse pelgrims Rijckholt bezochten, zowel voor O.L. Vrouw als voor Vincentius Ferrer.

Broederschap
- Sedert de 18e eeuw bestond in de Matthiasparochie te Maastricht een broederschap van O.L. Vrouw van de Rozenkrans. De Maastrichtse leden van deze broederschap gingen waarschijnlijk min of meer op eigen gelegenheid naar Rijckholt. In de bestuursvergadering van de broederschap op 8 oktober 1911 kwam het verzoek binnen of de broederschap de organisatie van de processie naar Rijckholt op zich wilde nemen. Het bestuur ging hiermee akkoord. Een vlugschrift uit 1918 geeft de dagorde van de processie naar Rijckholt uitgebreid weer. De Rozenkransbroederschap wordt in dit vlugschrift de 'Broederschap van Ryckholt' genoemd. Dit zal wel niet de officiële benaming zijn geweest, maar wel de algemeen gangbare. De pelgrims vertrokken op zondag 22 september om 7.30 uur vanuit de Matthiaskerk te Maastricht. Via Heer en Gronsveld trok men rozenkransbiddend en Marialitanieën zingend naar Rijckholt. Daar woonde men om 10.00 uur de hoogmis bij, die opgedragen werd voor de broederschapsleden. Om 13.00 uur was er lof met preek, waarna men in processie weer terugkeerde naar Maastricht. Na aankomst in de Matthiaskerk werd de zegen gegeven met het Allerheiligste. Ter afsluiting werd het lied 'Sterre der Zee' gezongen. In de jaren dertig was het programma vrijwel gelijk aan dat van 1918. Volgens zegslieden verzamelde men zich aan de Matthiaskerk te Maastricht, waarna men via de Markt, Servaasbrug, Maaspuntweg, Heugem en Gronsveld te voet naar Rijckholt trok. Voorop liep de vaandeldrager Jacques Vermeulen, die, omdat hij beweerde 'Slevrouw' (Maria) gezien te hebben de 'heilige drekman' genoemd werd. Vermeulen was van beroep vuilnisman. Onderweg sloten zich steeds meer mensen aan. Aan de grens van Rijckholt werd de processie, die dan tot zo'n 200 à 300 personen was aangegroeid opgewacht door de paters die de bedevaartgangers naar de kerk leidden. In 1940 verbood de Duitse overheid de processie. Pas op 14 oktober 1945 werd weer een bedevaart georganiseerd. In 1952 ging de processie van Maastricht naar Rijckholt nog altijd te voet, maar in 1962 bleken de deelnemers met een buslijndienst naar Maastricht terug te keren. Begin jaren zeventig telde de processie nog maar zo'n 25 personen. Na het overlijden van de organisator, de heer Schijns, stopte de bedevaart vanuit de Matthiasparochie.
- De berichten over de O.L. Vrouweverering zijn niet bijzonder talrijk. Het Limburgsch Dagblad van 16 februari 1932 schreef dat er te Rijckholt twee speciale devoties waren: O.L. Vrouw en Vincentius Ferrer. Waarschijnlijk vereerden veel bedevaartgangers zowel Vincentius als Maria, zoals de Maastrichtse pelgrims dat al in 1910 deden. De eerste zondag van oktober was vooral bestemd voor de mensen van Rijckholt en omgeving. Op de tweede zondag kwam tot in de jaren vijftig steevast de Maastrichtse processie te voet naar Rijckholt. De dominicanen haalden de bedevaartgangers op aan de grens van Rijckholt. De heren Goessens, Purnot en Schreurs herinnerden zich dat in de jaren veertig en vijftig het op de eerste en tweede zondag van oktober erg druk was. Volgens Goessens bezochten in de oktobermaand zo'n 2000 mensen de kerk. De meesten kwamen op eigen gelegenheid, met uitzondering van de Maastrichtse pelgrims. De kerk zat dan stampvol. Mensen uit de wijde omtrek van Rijckholt bezochten dan Rijckholt om te biechten en Maria te vereren en ook de Portiuncula-aflaat te verdienen. De al in 1910 beschreven processie door de kloostertuin bleef gehandhaafd. Omstreeks 1965 begon de interesse voor de devotie van O.L. Vrouw van de Rozenkrans te verflauwen en ging het bedevaartkarakter verloren.
- Op 4 augustus 1958 vierden de dominicanen het 75-jarig jubileum van hun vestiging in Rijckholt. Het geschenk zou een devotiekapel zijn, die halverwege Gronsveld en Rijckholt op enige honderden meters van de parochiekerk aan de Voerenweg gebouwd zou worden. De kapel zou worden toegewijd aan O.L. Vrouw van de Rozenkrans. Architect Jacques Grubben uit Blerick ontwierp het gebouwtje. Schilder/ beeldhouwer Jacques Maris vervaardigde het Mariabeeld. De kapel werd op 14 augustus 1960 ingezegend. Opmerkelijk genoeg werd de kapel echter niet aan O.L. Vrouw van de Rozenkrans, maar aan O.L. Vrouw, onze Toevlucht, toegewijd. De reden hiervoor is niet bekend. De kapel wordt door veel inwoners van Rijckholt en Gronsveld nog regelmatig bezocht. Jaarlijks trekt nog een processie van de parochie naar deze veldkapel.
- In 1998 was er geen sprake meer van bedevaartgangers die speciaal naar Rijckholt komen voor O.L. Vrouw.
↑ top
Materiële cultuur - Programma: 'Bedevaart naar Ryckholt op zondag 22 September 1918', tweezijdig bedrukt programmablaadje met de dagorde en een overzicht van de gebeden en gezangen (10,2 x 14 cm; Maastricht: druk. Nic. H. Kersemeekers, 1918).

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Maastricht, Rijksarchief in Limburg: collectie Goossens, inv.nr. 155. Maastricht, gemeentearchief: parochiearchief H. Matthias Maastricht, inv. nr. 186, parochiearchief H. Servatius, De Sint Servatiusklok. Kerkelijk weekblad voor Maastricht, De groete klok. Katholiek weekblad voor groot Maastricht. Gronsveld, fotocollectie Leon Olislagers. Cadier en Keer, collectie J.H.M.G. Purnot: 'Kroniek van de Dominicanen van Rijckholt' (kopie).
Literatuur: Th. Pleunis & J. Purnot, '100 Jaar Dominikanenklooster', in: Grueles 3 (1983) p. 142-149; Léon Olislagers, ''t Kepelke van Riékelt aon de Voérenwëg', in: Grueles 14 (1994) p. 152-155; E. Wilkens, 'Rosenkranz', in: Lexikon der christlichen Ikonographie, dl. 3 (Rome etc.: Herder, 1994) k. 568-572.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Rijckholt-O.L. Vrouw van de Rozenkrans; mondelinge informatie in 1998 van N.J. Bartels (Maastricht), J.J. Goessens, oud-koster (Rijckholt); C.F.M Krekelberg (Maastricht), J.H.M.G. Purnot, amateur-historicus (Cadier en Keer) en L. Schreurs (Margraten), mw. A.M. Willems (Maastricht).

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.