Boshoven, H. Oda

Cultusobject: H. Oda Open Street Maps
Datum: 28 november; gehele jaar
Periode: 19e eeuw - ca. 1940
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kapel van de HH. Oda en Apollonia in de buurtschap Boshoven onder Weert
Adres: Schansbeemdweg 11, 6002 AE Weert
Gemeente: Weert
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: Een verering voor de H. Oda bestond al in de 15e eeuw in Boshoven. In de 19e eeuw werd de kapel bezocht door gelovigen uit Weert en omgeving ter genezing van oogkwalen. De bedevaart had toen voornamelijk een individueel karakter.
Auteur: Cor Tubée & John van Cauteren
Illustraties:
Topografie - Zie ⟶ Boshoven, Apollonia.
↑ top
Cultusobject - St. Oda zou volgens haar levensbeschrijving uit de 12e en 13e eeuw een blinde Schotse prinses zijn geweest, die haar leven aan Christus had gewijd en de gelofte had gedaan maagd te blijven. Haar vader stuurde haar naar het graf van St. Lambertus, die niet lang voordien vermoord was en wiens stoffelijke resten naar Luik waren overgebracht, om genezing van haar blindheid te vinden. Oda wordt hier geïdentificeerd met de Oda wier genezing van blindheid bij het graf van St. Lambertus te Luik ⟶ St. Pieter, Lambertus) wordt beschreven in diens 'vita' uit de 8e eeuw. Na haar genezing en terugkeer naar Schotland zou de prinses, om aan uithuwelijking door haar vader te ontsnappen en om haar maagdelijkheid te redden, naar het vasteland zijn gevlucht. Ze maakte talrijke omzwervingen en een pelgrimage naar Rome en de berg Gargano (St. Michaël; It). Ook verbleef ze een tijdlang te Boshoven, maar haar verblijfplaats daar werd verraden door een ekster; om deze reden wordt zij steeds afgebeeld met een ekster op haar hand. Na haar vertrek uit Weert zou zij naar Sint-Oedenrode (⟶ Sint-Oedenrode) zijn gegaan, waar ze in de wildernis ging wonen en na een kluizenaarsleven overleed. Volgens de schrijver van de vita werd Oda geboren voor 680 en stierf zij 33 jaar later, in het jaar 713. Volgens een latere traditie overleed zij op 36-jarige leeftijd in 726. Een nog latere, in de 16e eeuw geattesteerde traditie vermeldt dat zij, voorafgaande aan haar verblijf in Sint-Oedenrode, in Venray en Weert verbleef. Uit deze laatste plaats zou zij verdreven zijn door het voortdurende gekras van eksters in het bos waar zij woonde. De ekster is een vast onderdeel van St. Oda's iconografie.
- St. Oda werd aangeroepen in allerlei nood, maar speciaal tegen oogkwalen en ziekten aan het hoofd. Dit houdt verband met het feit dat zij zelf bij het graf van St. Lambertus te Luik van blindheid zou zijn genezen.
- Het oudste cultusbeeld van de kapel is het eikenhouten beeld van Oda uit het begin van de 16e eeuw (101 cm hoog). Het beeld is wellicht gesneden door een lokale beeldhouwer. Qua stijl is het een eenvoudige navolging van de beelden uit het atelier van de 'meester van Elsloo' (Jan en Goert van Oel) uit Roermond. De heilige is gekleed in een lang hemd met daarover een ruime mantel. Aan haar voeten draagt ze spitse schoenen. Met de linkerhand houdt ze een opengeslagen boek vast, met de rechter een tak waarop een ekster zit. Het deel van de tak met de ekster is waarschijnlijk in de 18e eeuw vervaardigd.
- Toen de kapel in de 18e eeuw een nieuw altaar kreeg, werd daarin ook een gepolychromeerd houten beeld van Oda opgenomen. Het beeld stond in een nis links van het altaar, boven de doorgang naar de sacristieruimte, die achter het altaar lag (in de rechternis kwam een Apolloniabeeld). Oda vertrapt een kroon onder haar voeten en houdt in haar handen een opengeslagen boek en een scepter. Het beeld is later monochroom bruin overgeschilderd. Waarschijnlijk had het vooral een decoratieve functie.
- De beelden van St. Oda zijn in 1980 overgebracht naar het Gemeentemuseum van Weert en in de kapel vervangen door afgietsels. Deze staan links en rechts tegen de wanden van het schip. Boven en onder de beelden zijn de volgende teksten aangebracht waarin chronogrammen zijn verwerkt: 'besoeCkt Dese pLaetse VVant de heYLIge oDa heeft aLhier geVVoont' (=1773); en: 'De heYLIge oDa is bIJ goD een krachtIg VoorspraeCkeresse voor qUaeY ooge' (=1671).
↑ top
Verering - De H. Oda werd vroeger, vooral op haar feestdag 28 november, door gelovigen uit Weert en naaste omgeving aangeroepen tegen oogziekten. Op die dag werden er missen gelezen in de kapel, totdat in de jaren dertig van de 20e eeuw de aan Oda toegewijde parochiekerk in gebruik werd genomen. Door dankbare gelovigen werden zilveren ex-voto's geschonken, waarvan er twaalf naast het cultusbeeld aan de muur hingen. Enkele dateren uit de 19e eeuw. Veel ex-voto's hebben de vorm van een oog.
- Sinds de heropening van de kapel na de restauratie in 1985 wordt jaarlijks in de kapel een viertal missen opgedragen, onder andere op de feestdag van de H. Oda. Ook worden bewoners van de buurtschap Boshoven door het stichtingsbestuur in de gelegenheid gesteld in de kapel het kerkelijk huwelijk te laten voltrekken. De kapel is iedere zaterdag en op zon- en feestdagen geopend en nog steeds worden geldelijke offers aan Oda gebracht.
↑ top
Materiële cultuur - Ex-voto's: 21 zilveren votiefgeschenken uit het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw, die gezien het veelvuldig voorkomen van ogen vrijwel allemaal aan Oda werden opgedragen, zijn naast de nissen van de twee altaarbeelden gehangen. Negen hiervan zijn hartvorming en gelet op hun vorm afkomstig uit het atelier van Henri Esser te Weert, zes zijn ovaal en vijf rechthoekig, één heeft de vorm van een paar ogen.



↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Weert, gemeentearchief: oud-rechterlijk archief van Weert 1400-1796, inv.nr. 4703; parochiearchief St. Martinus Weert, inv.nr. 11; aanwinsten documentatie nr. 245, aantekeningen van Bert Adriaens inzake kapellen in Weert.
Literatuur: H. Welters, Limburgsche legenden, sagen, sprookjes en volksverhalen, dl. 1 (Venlo: Wed. H.H. Uyttenbroeck, 1875) p. 85; Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII. De provincie Limburg. Tweede stuk (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1926) p. 540-541; J.R.W. Sinninghe, Limburgsch Sagenboek (Zutphen: Thieme, 1938) p. 169-170; A.J. Mertens, 'Kruisen en kapellen in het Weerterland', in: Het Kanton Weert, 29-4-1955; Bert Adriaens e.a., Wieërter almenak 1977. Portret van Wieert. Deil I : Kapellen (Weert: Vastenaovundjvereiniging 'De Rogstaekers', 1976); Jan Henkens, St. Oda-Weert. Drie gehuchten, één parochie (Weert, 1983) p. 54-55; Catalogus Museum Jacob van Horne Weert (Weert: Gemeente Weert, 1986) p. 95 en 99; L.H. Raemaekers & H.J.H. Teunissen, Hushoven namen en bijnamen (Weert: Stichting Hushover namen en bijnamen, 1992) p. 200-201; L.C.B.M. van Liebergen & W.P.C. Prins ed., Sanctus. Met heiligen het jaar rond (Uden: Museum voor Religieuze Kunst, 1997) p. 69-71; Pronkjuwelen uit de schutterswereld. Catalogus tentoonstelling EMM 100 jaar De Tiendschuur Weert (Weert: Gemeente Weert, 1997) p. 7.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Boshoven-Oda.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.