Nieuwstadt, H. Brigida

Cultusobject: H. Brigida Open Street Maps
Datum: 1 februari (+ octaaf)
Periode: 19e eeuw (?) - ca. 1960
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van Johannes de Doper
Adres: Millenerstraat 3, 6118 CA Nieuwstadt
Gemeente: Susteren
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: In de Johannes de Doperkerk van Nieuwstadt werd ook de H. Brigida aangeroepen tegen veeziekten door de boerenbevolking van Nieuwstadt en omgeving. De bedevaart bestond waarschijnlijk al in de 19e eeuw en hield stand tot omstreeks 1960.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - Zie ⟶ Nieuwstadt, Johannes de Doper.
↑ top
Cultusobject - Voor Brigida zie ⟶ Broeksittard.
- In het Bonnefantenmuseum te Maastricht bevindt zich sedert 1950 een 17e-eeuws houten Brigidabeeld, afkomstig uit Nieuwstadt. Het beeld toont Brigida staande met aan haar voeten een liggende koe. In 1914 stond dit beeld nog op een sokkel tegen een zuil rechtsachter in het middenschip.
- Een ongepolychromeerd, houten Brigidabeeld (110 cm hoog) stamt uit circa 1925. Het toont Brigida in religieuze kledij met naast zich een rund waarover zij beschermend haar hand uitstrekt. In het voetstuk staat 'H. Brigida bvo'. Het beeld staat in het linker pseudotransept op een klein altaartje.
- Eveneens in het linker pseudotransept bevindt zich boven het Brigida-altaar een neogotisch gebrandschilderd raam (ca. 1905) met een voorstelling van Brigida als abdis. In haar rechterhand houdt zij een boek en in haar linkerhand een staf. Aan haar voeten ligt een rund.
- De reliek, die in 1952 nog werd vereerd, was in 1998 in de parochie niet meer aanwezig.
↑ top
Verering - De ouderdom van de Brigidaverering in Nieuwstadt is niet bekend. Het oorspronkelijke cultusbeeld dateert uit de 17e eeuw, maar van verering van voor de 20e eeuw zijn geen gegevens overgeleverd. Volgens zegslieden uit Nieuwstadt kwamen rond 1900 bedevaarten, onder meer uit het gebied de Selfkant (D), naar Nieuwstadt om Brigida te vereren. De bedevaartgangers hadden dan brood bij zich om te laten zegenen. Volgens een volksverhaal zouden in vroeger jaren de inwoners van Nieuwstadt en Broeksittard hun kermissen hebben geruild.
- In de eerste vijf decennia van de 20e eeuw kwamen met name de boeren uit de omgeving naar Nieuwstadt om bescherming af te smeken voor hun veestapel. Vanuit de Selfkant (D) kwam men uit Isenbruch, Havert, Schalbruch en Stein. Er kwamen ook pelgrims uit Born, Dieteren, Holtum, Sittard en Susteren. De eier- en boterhandelaren uit Heerlerheide kwamen eveneens naar Nieuwstadt. Een zekere 'Bert van Born', een kolenboer, laadde op 1 februari zijn hondenkar vol met gezegende broden om die vervolgens in Born uit te delen. Op 1 februari 1930 waren er missen om 7.30 en 9.30 uur. Op 1 februari 1952 werd een hoogmis gehouden ter intentie van de leden van de plaatselijke onderlinge veeverzekering. Tijdens de dienst was er een feestpredikatie over de heilige. Voor de missen werd brood gezegend en na afloop kon de relikwie vereerd worden.
- Omstreeks 1960 begon de bedevaart naar Brigida af te nemen. In 1998 was er van enige bijzondere devotie geen sprake meer.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Roermond, bisdomarchief: 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van parochie H. Johannes de Doper in Nieuwstadt' (Roermond 1977).
Literatuur: Jos Habets, Geschiedenis van het tegenwoordig bisdom Roermond, dl. 1 (Roermond: J.J. Romen, 1875) p. 385; M., 'De futel', in: De Maasgouw 1 (1879) p. 142-143; Pierre Kemp, Limburgsch Sagenboek (Lutterade: Fonds voor Heemkunde, 1925) p. 77; Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII. De provincie Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1926) p. 343-345; Maurits de Meyer, Volkskunde-atlas voor Nederland en Vlaams-België. Commentaar bij de kaarten 21-29. Volksgeneeskunde (Antwerpen/Utrecht: Standaard Wetenschappelijke Uitgeverij, 1968) p. 49; Edda Frankot, Brigida. Een Ierse maagd op reis.Het beeld van Brigida van Kildare in haar vitae, levens en verering (Groningen: onuitgegeven doctoraalscriptie mediaevistiek RU, 1999) p. 97.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Nieuwstadt-Brigida; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 23 (1959) L 433: L 0426, L 0428, L 432; Lanaken: collectie P. Bastings; mondelinge informatie in 1998 van R. Schmeits en J. van den Berg.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.