Oud-Caberg, O.L. Vrouw, Moeder der Smarten

Cultusobject: O.L. Vrouw, Moeder der Smarten Open Street Maps
Datum: Geen specifieke datum; gehele jaar
Periode: Voor 1856 - ca. 1960
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kapel O.L. Vrouw van Smarten binnen de parochie van het H. Hart van Jezus
Adres: Kruising Lanakerweg-Zouwweg, Oud-Caberg
Gemeente: Maastricht
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: Van de 19e eeuw tot ongeveer 1960 bestond de Mariaverering in de kapel hoofdzakelijk uit het houden van novenen door groepjes mensen uit de omringende dorpen voor een zieke of in andere nood. Tegenwoordig hebben drie kleine processies per jaar vanuit de parochiekerk Oud-Caberg plaats en verder brengen geregeld mensen uit de omgeving een bezoek aan de kapel.
Auteur: Lambertus Moonen
Illustraties:
Topografie - De veldkapel ligt in het open veld ten noordwesten van Maastricht, tussen de Van Akenweg en de Brusselseweg en de Nederlands-Belgische grens met daarachter het Albertkanaal en het Kanaal Briegden-Neerharen. De kapel staat op een lager gelegen plaats in het landschap aan een kruising van wegen, die vroeger de verbinding vormden tussen enerzijds Lanaken en Caberg, anderzijds Veldwezelt en Smeermaas.
- Het eenvoudige vijfzijdige bakstenen gebouwtje (inwendig 2,35 x 1,55 m) met een betonnen zadeldak is gebouwd in 1921. Het geschiedde op initiatief van Matthias Wynands, kannunik van de St. Servaas. Rond het gebouwtje staan drie lindebomen. De ingang van de kapel is omgeven door een decoratieve rand, bestaand uit in een boogvorm gemetselde bakstenen. Een grote gemetselde, goudkleurige 'M' bevindt zich in de geveltop. Een hek van ijzeren stijlen is in de boogvorm geplaatst, zodat het Mariabeeld zichtbaar is in de gesloten kapel. Boven het hek bevindt zich een houten balk, waarin de woorden 'Ave Maria' zijn aangebracht. Het Mariabeeld staat op een eenvoudige altaartombe. De kapel is aan de binnenzijde wit geverfd. Achter het beeld is op een blauw veld een bloemendecoratie geschilderd met daarboven de tekst: 'H. Maria, bid voor ons'.
- Deze kapel was niet de eerste Mariakapel, de voorganger liep namelijk tijdens de Eerste Wereldoorlog beschadigingen op doordat de grensbewaking de kapel als observatiepost had gebruikt. Nadat besloten was tot de bouw van een geheel nieuwe kapel maakte men deze vanwege de kosten kleiner dan de vorige. De grond met de oude veldkapel was in 1902 van de erven van een zekere mevrouw Rigo uit Velm (B) gekocht door de Beurzenstichting Matthias Wynands te Maastricht (waarin de deken van de St. Servaas, de pastoor van de St. Matthias en de burgemeester zitting hebben). Deze stichting heeft grotendeels de bouw van de kapel betaald. Op 8 september 1921 had de inzegening plaats.
- Het gehucht Caberg behoorde tot 1839 bij de parochie Lanaken, daarna bij de parochie van Wolder (Maastricht), sinds 1878 maakt het onderdeel uit van de parochie van Caberg, die in dat jaar werd opgericht.
- De jaarlijkse sacramentsprocessie van Lanaken (B) had vroeger de Cabergse kapel als ruststatie. De kapel zou door een schutterij uit Lanaken zijn opgericht. Het in 1698 opgerichte St. Sebastiaansgilde nam deel aan de sacramentsprocessie en heeft waarschijnlijk daarvoor zorg gedragen. Aangezien deze schutterij in de Franse Tijd is opgeheven, moet de oorspronkelijke kapel dan in de 18e eeuw zijn gebouwd. Bij de afbraak van het bedehuisje in 1920 kwam een mergelsteen te voorschijn met het jaartal 1868; mogelijk heeft dit jaartal betrekking op een restauratie van de oude veldkapel.
- In de 17e eeuw woonde in Caberg reeds een kluizenaar. Op topografische kaarten uit 1748 is enige bebouwing aangegeven op de plaats van de huidige kapel O.L. Vrouw van Smarten; de ene keer als 'hermitage' en de andere keer als 'hameau' aangeduid. Het is goed mogelijk dat er toen een combinatie van een kluis met kapel bestond, zoals ook elders in Limburg werd aangetroffen (⟶ Schaelsberg; ⟶ Schilberg). In zo'n geval las een priester-kluizenaar de missen in de kapel en mocht voor zijn onderhoud (en dat van de kapel) de offergaven uit de cultus behouden. De kluizenarij is in de loop van de 18e eeuw verdwenen. Het is waarschijnlijk de daaraan verbonden kapel geweest die in 1921 door de nieuwe werd vervangen.
↑ top
Cultusobject - Het huidige Mariabeeld - een pietà - is op 14 augustus 1988 plechtig gezegend. Het is 58 cm hoog en werd gekapt door de Cabergenaar Frans Tillie uit twee oude eikenbalken. Maria houdt met de rechterarm haar overleden zoon vast.
- Het vorige pietàbeeld was geboetseerd door de parochiaan René Groenen en gebakken in het toenmalige Maastrichtse atelier Astra. De inzegening van dat beeld had plaats op zondag 26 september 1953. Daarvoor was er al tweemaal eerder, op 8 september 1921 en op 8 mei 1932 een kleine pietà in de kapel geplaatst van de hand van de Maastrichtse beeldhouwer Gerard Hack. Het is niet bekend welk beeld voor 1921 in het bedehuisje heeft gestaan.
- Het Mariabeeld dat nu in de parochiekerk van Oud-Caberg staat en daar wordt vereerd, is ook een pietà en dateert uit ca. 1520. Er zijn geen gegevens over de herkomst van dit beeld bekend. Het is niet uitgesloten dat dit oude beeld op het einde van de vorige eeuw uit veiligheidsoverwegingen van de veldkapel naar de toen nieuwe parochiekerk is verplaatst.
↑ top
Verering - Naar aanleiding van het toen vigerende processieverbod was de deken van Maastricht gevraagd een opgave te doen van in zijn dekenaat voorkomende processies en processiebedevaarten. In zijn verslag van 31 januari 1857 schreef hij: 'er bestaat in deze parochie [Wolder] een kapelletje op den weg van Caberg na Lanaken alwaar de geloovigen al biddende onder weg soms luid op, den heiligen, wiens beeld daar berust, gaan eeren en aanroepen'. Hieruit mag worden afgeleid dat rond het midden van de 19e eeuw groepsbedevaarten de kapel jaarlijks bezochten. De tekst van de deken suggereert de verering van een mannelijke heilige, maar dat is waarschijnlijk een interpretatie van hem zelf geweest, die de soms gebrekkige opgaven van de individuele pastoors tot een overzicht moest samenbrengen. Dit is de enige vermelding van bedevaarten van voor de 20e eeuw.
- In de 20e eeuw werd de kapel vooral bezocht door bewoners van Caberg, Lanaken en Smeermaas. Bij ernstige ziekten trokken negen meisjes negen avonden achter elkaar (novenen) naar deze O.L. Vrouw van Smarten om genezing te vragen. De bewoners van Caberg hielden tot in de jaren zestig dergelijke noveentochten. Door de aanleg van het Albertkanaal (Briegden-Neerharen) omstreeks 1930 werd de verbinding met Lanaken verbroken. Smeermaas had in 1894 een eigen kapel op de Maasdijk gekregen, toegewijd aan Antonius Abt, maar toen deze kapel rond 1990 werd gerestaureerd, was er tijdelijk wederom een bidweg vanuit Smeermaas naar O.L. Vrouw van Smarten.
- Op zondag 8 mei 1932 vond een massale bedevaart naar de kapel plaats, toen bij gelegenheid van de plaatsing van een nieuwe pietà zo'n 2000 Maastrichtse Maria-congreganisten naar de kapel van Moeder der Smarten optrokken. Zij waren onder leiding van pastoor Kengen van Caberg en een lange processie naar de kapel getrokken. De inzegening werd verricht door deken P. Wouters van Maastricht, de plaatsing door de toenmalige burgemeester mr. L.J.B. van Oppen, terwijl prof.dr. F. Feron de feestpredikatie hield. Het geheel was enerzijds een eerbetoon aan de vele vaders en moeders die 'sedert onheuglijke jaren' met hun leed bij deze 'Genade-kapel' kwamen en anderzijds een eerherstel omdat het vorige beeld in september 1931 was vernield.
- Aan het einde van de 20e eeuw vond nog driemaal per jaar 's avonds een bidweg plaats naar de kapel vanuit de parochiekerk van Oud-Caberg en wel bij gelegenheid van Maria Lichtmis (2 februari), de maand mei (laatste vrijdag) en Maria Hemelvaart. Normaliter nemen zo'n 25 gelovigen aan deze processie deel. Op het feest van Maria Lichtmis wordt de bidweg hoofdzakelijk gevormd door kinderen met een flambouw.
- De verering van O.L. Vrouw van Smarten in de veldkapel bleef beperkt tot een stille devotiegang bij nood, eerst door de bewoners uit de dorpen rondom de kapel, tegenwoordig enkel uit Oud-Caberg. Deze verering kreeg telkens een meer openbaar karakter bij het plaatsen van een nieuw Mariabeeld, hetgeen altijd een eerherstel inhield daar het vorige moedwillig beschadigd was.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Oud-Caberg, parochiearchief H. Hart van Jezus. Maastricht, Rijksarchief in Limburg: bisdomarchief Roermond 1840-1940, inv.nr. 39-40, verslag 1857. Maastricht, gemeentearchief. Maastricht, Sociaal Historisch Centrum. Hasselt (B) Rijksarchief, fonds Pietersheim nrs. 35 en 36.
Literatuur: 'Het kapelletje op Caberg. Hoe de bevolking zich op schavuitenwerk wreekt', in: Limburger Koerier 27 januari 1932; 'Bedevaart naar Caberg', in: Limburger Koerier, 9 mei 1932; Ad. Welters, Kluizenaars in Limburg (Heerlen: Winants, 1950) p. 46-47; H. van Bommel, 'Oude plaatselijke benamingen vooral bij Maastricht', in: De Maasgouw 96 (1977) k. 40-58, 90-99, met name 42; M. Donkersloot-De Vrij, Topografische kaarten van Nederland voor 1750. Handgetekende en gedrukte kaarten aanwezig in Nederlandse rijksarchieven (Groningen: Wolters-Noordhoff, 1981) p. 162; Jean Maenen, 'Het gildeleven binnen de schutterijen van Lanaken vóór de Franse Revolutie', in: Limburg 60 (1981) p. 145-163, 193-207; Rolf Hackeng, 'Een lauwerkrans, loterijen, legaten en een arme weduwe. Vier nieuwe kerken in en rond Maastricht 1855-1905', in: De Maasgouw 109 (1990) k. 27-44; H.P.M. Hillegers, Heerdgang in Zuidelijk Limburg. Een vorm van extensieve beweiding in verleden, heden en toekomst (Maastricht 1993) p. 38, over 'groenstraat' vanuit Lanaken; Jean Maenen, Sint-Antoniuskapel Smeermaas 1894-1994 (z.p. 1994); Vera Hamers, 't Kapelke ... Kapellen langs velden en wegen in Zuid-Limburg (Eindhoven: Kempen, 1999) p. 47-48. Parochieblad van het H. Hart van Jezus en de H. Christoffel, 1966 - heden.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Oud-Caberg-O.L. Vrouw.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.