Castenray, H. Brigida

Cultusobject: H. Brigida Open Street Maps
Datum: 1 februari; 9 oktober (tweede zondag na)
Periode: 18e eeuw - ca. 1950
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Matthias
Adres: Horsterweg 55, 5811 AB Castenray
Gemeente: Venray
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: St. Brigida is patrones van het vee, in het bijzonder van paarden. De verering van deze heilige in Castenray dateert zeker vanaf het einde van de 18e eeuw. In de eerste helft van de 20e eeuw kende de feestdag van Brigida nog een grote toeloop van bedevaartgangers uit het plattelandsgebied rondom Venray en Horst. Na 1945 is de verering snel in betekenis afgenomen.
Auteur: Paul van Meegeren
Illustraties:
Topografie - Castenray, één van de tien kerkdorpen van de gemeente Venray, ligt hemelsbreed op ongeveer zes kilometer afstand van Venray-kom. In de dorpskern, aan de kruising van de Horsterweg met de Matthiasstraat, staat de St. Matthiaskerk. Het dorp heeft vanouds een agrarisch karakter.
- De buurtschap kreeg in 1434 een eigen kapel, gewijd aan St. Matthias. De kapel werd aanvankelijk bediend door parochiegeestelijken van de St. Petrus Bandenkerk te Venray. Vanaf 1804 viel Castenray onder de naburige parochie van St. Gertrudis te Oirlo. In 1922 werd de kapel een rectoraatskerk. Elf jaar later volgde de verheffing van Castenray tot een zelfstandige parochie.
- Het kerkgebouw bestond oorspronkelijk uit twee gedeelten: een hoog laatgotisch koor en een kleinere kapel, waarvan de bouwdatum onbekend is. In 1911 is de kapel afgebroken en werd het koor verlengd met een eenbeukig schip door architect C.J.H. Franssen uit Roermond. In 1927 werd voor de H. Brigida een eigen altaar in de kerk opgericht. Dit altaar is waarschijnlijk bij de latere wederopbouw van de kerk niet hersteld. Een tweede uitbreiding volgde in 1933/ 1934, toen onder meer twee zijkapellen en een forse toren werden gebouwd. Na zwaar te zijn beschadigd aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, werd de kerk in 1947/1948 onder leiding van Jos. Franssen herbouwd.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Brigida ⟶ Broeksittard.
- Een Brigidareliek werd op 19 oktober 1863 aan de kapel geschonken. De anoniem gebleven gever ontving uit dankbaarheid een bedrag van vijf frank. De reliek was in 1999 niet meer aanwezig.
- In een kerkinventaris uit 1836 is sprake van een - nu verdwenen - ouder beeld van St. Brigida, waarvoor in 1845 een nieuw zijden kleed werd aangekocht en in 1866 een houten kroontje. Dit beeld werd vervangen door een nieuw beeld dat in augustus 1899 met geldelijke steun van de broederschap van St. Brigida door het kerkbestuur werd aangekocht. Over de herkomst van dit beeld is verder niets bekend. Wel is de aanschafprijs geregistreerd: ƒ63,88. Dit Brigidabeeld stond tot 1944 op een console ter linkerzijde op het priesterkoor.
- In 1997 stond een houten neogotisch Brigidabeeld op een console aan de zuidzijde van het schip. De heilige is afgebeeld als abdis, met een staf in de hand. Niet duidelijk is of dit nog het in 1899 aangeschafte beeld is of dat er na de verwoesting van de kerk in 1944 een nieuw beeld moest worden verworven.
↑ top
Verering - Castenray duikt als bedevaartoord van St. Brigida voor het eerst op in de tweede helft van de 18e eeuw. Een grote veesterfte bracht in de herfst van 1774 pelgrims 'van den kant van de Wael, van den Rijn en andere verschijde plaetsen' naar de kapel, om de voorspraak van de heilige in te roepen. De bedevaartgangers waren gul. In nog geen drie maanden tijd ontving de kapel 2000 gulden aan offergeld en stipendia voor missen. Over het beheer van dit geld ontstond een conflict tussen de pastoor van Venray en de kapelmeesters. De kerkinventaris van 1836 maakt ook melding van 'zeven koijen van zilver'. Deze votiefgeschenken zijn verloren gegaan.
- Uit het oudste bewaard gebleven kasboek van de kapel (1844-1874) blijkt dat het feest van St. Brigida (soms wordt de heilige ook abusievelijk aangeduid als St. Birgitta) werd gevierd op de tweede zondag na 9 oktober. Op deze dag viel ook de kermis van Castenray. Vanaf 1896 werden er incidenteel missen gelezen op de eigenlijke feestdag van de heilige (1 februari). Na 1926 kwam het accent geheel te liggen op de februariviering.
- De verering van de heilige kreeg een krachtige stimulans met de oprichting van een broederschap in de kapel. Op verzoek van kapelaan P. Coolen was bisschop Boermans van Roermond op 25 januari 1893 overgegaan tot de oprichting van de broederschap van St. Brigida. De leden namen de verplichting op zich dagelijks een weesgegroet te bidden, met het gebed 'St. Brigida bidt voor ons' en woonden jaarlijks twee leesmissen bij, één voor de levende, en één voor de overleden broederschapsleden. De contributie bedroeg een dubbeltje per jaar of een bedrag ineens van ?2,50. Extra inkomsten kwamen ten goede aan de restauratie en verfraaiing van de kapel. Op de feestdag van de heilige kwamen in die jaren honderden mensen uit de omliggende dorpen naar Castenray. Oud-rector J.Th. Kuipers wist zich in 1980 nog te herinneren dat tijdens zijn rectoraat (1927-1932) op 1 februari de vereerders tot buiten de kerkdeuren en tot op het priesterkoor stonden. Na afloop van de hoogmis vond er zegening van water en brood plaats en was er gelegenheid tot verering van de reliek. In 1927, toen de veestapel getroffen werd door mond- en klauwzeer, kreeg Brigida een eigen altaar in de kerk van Castenray.
- Na de Tweede Wereldoorlog is de verering van de heilige allengs verdwenen. Tot 1965 was de feestdag van Brigida nog opgenomen in de parochieliturgie. Drie jaar eerder was men reeds gestopt met het lezen van missen voor de broederschapsleden. Weinigen in Castenray konden zich daarom in 1998 nog iets van de verering herinneren. Afgezien van het beeld in de kerk verwijst niets meer in Castenray naar de vroegere devotie voor de patrones van het vee.
- Een paar weken na Brigida's feest, op 24 februari, en op de laatste zondag van augustus vierde Castenray parochieel ook het feest van zijn patroonheilige, St. Matthias. Evenals Brigida gold Matthias als een beschermheilige van het vee. Het schijnt dat ook landbouwers uit andere plaatsen in Noord-Limburg op dit feest afkwamen.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Maastricht, Rijksarchief Limburg: archief bisdom Roermond tot 1801, doos: 109, map 5. Venlo, gemeentearchief: archieven parochie St. Lambertus te Horst, inv. nr. 909. Venray, gemeentearchief: parochiearchief St. Gertrudis te Oirlo, inv. nrs. 16 en 28. Castenray, parochiearchief St. Matthiasparochie.
Literatuur: Peel en Maas. Weekblad voor Venray, Horst en omstreken, 4 februari 1893 en 29 januari 1927; J.H.A. Mialaret, De Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel V. De provincie Limburg. Tweede stuk: Noord-Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1937) p. 202-203, met foto's op p. 103; Maurits de Meyer, Volkskunde-atlas voor Nederland en Vlaams-België. Commentaar bij de kaarten 21-29. Volksgeneeskunde (Antwerpen/Utrecht: Standaard Wetenschappelijke uitgeverij, 1968) p. 49; H.J.L. Keulaerds, Parochie Castenray, 1933-1983 (z.pl., z.n., z.j. [1983]); Antoine Jacobs, Caspar Franssen 1860-1932 architect te Roermond (Sittard: scriptie MO-B, 1990) p. 90-94.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Castenray.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.