Chèvremont, H. Quirinus van Malmédy

Cultusobject: H. Quirinus van Malmédy Open Street Maps
Datum: Eerste zondag in september ( + octaaf)
Periode: 1907-1972
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Petrus en Maria Tenhemelopneming
Adres: Nassaustraat 39, 6463 AS Chèvremont
Gemeente: Kerkrade
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: Na de stichting in 1907 te Sint Pietersrade van een parochie met als patroonheiligen St. Petrus en St. Quirinus, introduceerde de bouwpastoor een verering van de H. Quirinus, waarvoor hij inspiratie in het Duitse Rott had opgedaan. Na de verwerving van een reliek en een volle aflaat kreeg een beperkte regionale, maar grensoverschrijdende, bedevaart gestalte. Na de opheffing van de parochie in 1972 en de verplaatsing van het cultusbeeld, bleef de verering nog slechts bij weinigen in stand.
Auteur: Lambertus Moonen
Illustraties:
Topografie - Zie ⟶ Chèvremont, O.L. Vrouw.
- In de kerk bevinden zich links en rechts van de hoofdingang enige kapellen: in de buitenste kapel aan de linkerkant staan rechts St. Quirinus en links St. Judas Taddeüs. Rechts tegen de muur hangt daar een bord met de tekst: 'Gebed tot de H. Quirinus'; daaronder staat een houten vat (60 x 30 cm) met het geschilderde opschrift: 'St. Quirinus Wijwater'. In de grote glaswand achter in de kerk zijn fragmenten van glas-in-loodramen geplaatst (ca. 1925, niet gesigneerd), afkomstig uit de transepten van de vroegere St. Petruskerk. De twee meter hoge voorstellingen herinneren aan de bijzondere vereringen in de kerk: O.L. Vrouw van Chèvremont en St. Quirinus.
- Een verdere verwijzing naar de verering is de St. Quirinusstraat, die langs de plaats van de afgebroken St. Petruskerk loopt.
↑ top
Cultusobject - Er zijn verschillende heiligen die de naam Quirinus dragen, meestal Romeinse martelaren, zodat deze heilige naamgenoten gemakkelijk met elkaar worden verwisseld. Te Chèvremont (en ⟶ Wahlwiller) wordt St. Quirinus, priester en martelaar, vereerd naar het voorbeeld van het Duitse Rott. De verering in Rott was ontstaan toen de priester Jacob de Rémouchamps uit Malmédy, die in 1795 te Rott een toevlucht vond, bij zijn vertrek in 1818 een relikwie van St. Quirinus aan de parochie schonk.
- De feestdag van de in Nederland weinig bekende martelaar Quirinus van Malmédy of Rouen (F) is 11 oktober. Volgens een 11e-eeuwse legende zou hij begin vierde eeuw tijdens missiewerk, in het gezelschap van bisschop Nicasius van Rouen, in de Normandische streek Vexin zijn onthoofd. In 872 zijn zijn relieken opgegraven en grotendeels naar de benedictijnerabdij Malmédy (B) overgebracht; een klein gedeelte kwam in Rouen terecht. Hij wordt algemeen vereerd in Normandië, met zekerheid sinds de 13e eeuw, later ook in enkele plaatsen in het bisdom Luik. De heilige wordt afgebeeld in priestergewaad en soms met attributen als een schedeldak en evangelieboek.
- De relikwie van St. Quirinus is geplaatst in een reliekhouder in de vorm van een monstrans (39 cm hoog; verguld koper). Op de voet staat vermeld: 'St. Quirinus, ora pro nobis'. Deze reliek werd op 20 november 1907 uit Rome verkregen uit het aldaar aanwezige gebeente van St. Quirinus, priester en martelaar. Op 17 juli 1908 gaf mgr. Drehmanns verlof tot openbare verering van de reliek.
- Het gepolychromeerde gipsen beeld van St. Quirinus (hoogte 165 cm; niet gesigneerd; [1907]) stelt de heilige als priester voor, gekleed in zwarte toog met rochet, en bonnet op het hoofd. Verder draagt hij een rood kazuifel als teken van zijn martelaarschap. De andere attributen van de priester en martelaar zijn verdwenen; rechts droeg hij een brevier, links een palmtak.
↑ top
Verering - Vanuit de Sint Lambertusparochie te Kerkrade trok vanaf circa 1885 jaarlijks een bedevaart naar het Duitse Rott (gemeente Rötgen, district Aken), waar St. Quirinus van Malmédy wordt vereerd. In 1887 werd daartoe een Broederschap van St. Quirinus gevormd. A.J.H. van der Heijden, de eerste pastoor van Sint Pietersrade, was als kapelaan van de Kerkraadse St. Lambertus-parochie bekend met de Quirinusverering te Rott en waarschijnlijk ook op de hoogte van de kort voor 1907 te ⟶ Wahlwiller ingevoerde Quirinusverering naar het model van de Duitse cultus, aangezien hij afkomstig was van het nabijgelegen Mechelen.
- Rond 1900 was het nog gebruikelijk in Zuid-Limburg dat de tweede patroon van de parochie een plaatselijk vereerde heilige was, die aangeroepen werd bij een bepaalde ziekte. Na de stichting in 1907 van de nieuwe parochie werd dit Quirinus, wiens bescherming men zocht bij reuma en zenuwziekten. Deze verering beperkte zich hoofdzakelijk tot de jaarlijkse octaafviering van de heilige. De verering is te St. Pietersrade vooral ingevoerd om de parochie een eigen karakter te geven; dat de nieuwe cultus ook inkomsten met zich meebracht voor de parochie, zal de besluitvorming positief hebben beïnvloed. Te Sint Pietersrade werd eenzelfde Duitstalig bedevaartaffiche uitgegeven als te Rott, slechts met een aanpassing van de plaatsnaam. Men diende negen dagen ter ere van St. Quirinus vijf onzevaders en weesgegroeten te bidden; het gebed te ondersteunen met boetedoeningen door geen gevogelte, honing en eieren te eten en op een vrijdag te vasten; iedere dag gezegend water ter ere van St. Quirinus te drinken en zieke lichaamsdelen hiermee te wassen; tenslotte op een van de dagen van het jaarlijks Quirinusoctaaf in de kerk te St. Pietersrade te biechten en te communiceren en bij het altaar van St. Quirinus een gift achter te laten.
- De eerste bedevaartgangers naar St. Pietersrade waren leden van de Kerkraadse broederschap van St. Quirinus, die niet meer naar Rott trokken. Ook Duitse bedevaartgangers uit de streek ten noorden van Aken waar de Quirinus van Neuss (o.a. te Millen (D) vlak bij Sittard) al eeuwen lang werd vereerd, hebben dit voorbeeld gevolgd.
- Op 27 maart 1922 werd door paus Pius XI een volle aflaat verleend, die jaarlijks gedurende het Quirinusoctaaf te St. Pietersrade kon worden verdiend. Op 19 augustus 1922 gaf mgr. Schrijnen verlof om iedere dag tijdens het Quirinusoctaaf van de eerste tot de laatste mis het H. Sacrament uit te stellen. Tijdens het octaaf was na iedere mis gelegenheid om de relikwie te vereren. De verering van St. Quirinus te St. Pietersrade had een zekere bekendheid in Kerkrade en de Duitse omgeving. Nog in de jaren zestig werd het octaaf te St. Pietersrade op de gebruikelijke wijze gevierd.
- Na de opheffing van de parochie St. Pietersrade in 1972 ging de verering van St. Quirinus over naar de parochiekerk St. Petrus en Maria Tenhemelopneming te Chèvremont, maar slechts bij hoge uitzondering wordt nog door enige oudere mensen bij reumatische klachten de voorspraak van deze heilige ingeroepen. In 1998 vond het Quirinusoctaaf in de parochiekerk nog slechts op bescheiden wijze plaats: na de mis werd enkel een gebed tot de heilige uitgesproken.
↑ top
Materiële cultuur - 1 In de voorbouw van de kerk hangt een vaandel (55 x 41,5 cm; een beschilderd linnen schild op rode zijde) met een voorstelling van St. Quirinus, waarop aan de achterzijde staat: 'Bruderschaft des hl. Quirinus errichtet zu Kirchrath 1887'; 2 een neoromaanse kelk van pastoor van der Heijden draagt op de voet vier medaillons met de volgende voorstellingen: Kruisiging, St. Petrus, St. Quirinus en St. Hubertus; 3 een glas-in-loodraam toont Quirinus als priester en martelaar met een hoorn in zijn rechterhand; 4 een vaandel toont Quirinus als priester en martelaar.

Devotionalia
- Bedevaartpijpen: deze pijpen waren te St. Pietersrade te koop, voorzien van de tekst: Aandenken aan Pietersrade. Deze zogenaamde Quirinuspijpen werden vóór 1925 gemaakt in de Weertse pijpenfabriek Trumm-Bergmans.

Devotioneel drukwerk
- 1 'Fromme Uebungen zu Ehren des heiligen Quirinus, Priesters und Martyrers, zweiten Pfarrpatrons zu St. Pietersrade' (Kirchrath: Druck von Peter Herpens; impr. Roermond, 29 Augustus 1908, P. Mannens; 26,5 x 21 cm); 2 'Gebed ter verering van de H. Quirinus' (12 x 8 cm; geen afbeelding, z.d.); 3 foldertje met op de voorzijde St. Quirinus (van het glas-in-loodraam), binnenzijde links een levensbeschrijving, rechts een gebed tot St. Quirinus, achterzijde Quirinuslied (15,2 x 10,5 cm; gestencild). Dit gebed tot St. Quirinus is een ander dan dat onder 2, maar identiek aan de tekst op het bord bij het Quirinusbeeld in de kerk.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Chèvremont, parochiearchief St. Petrus en Maria Tenhemelopneming. Kerkrade, gemeentearchief: parochiearchief St. Petrus (vgl. M. Kockelkoren, Inventaris der archieven van de parochie St. Petrus: Chèvremont St. Petrus 1904 - 1972 (1975)).
Literatuur: Jacob Torsy, 'Der heilige Marschall Quirinus. Beiträge zur Geschichte seiner Verehrung', in: Annalen des historischen Vereins für den Niederrhein insbesondere das alte Erzbistum Köln 153-154 (1953) p. 1-48; P.J. Meertens & Maurits de Meyer ed., Volkskunde-atlas voor Nederlands en Vlaams-België. Commentaar, dl. 2 (Antwerpen: Standaard Boekhandel, 1965) p. 89; René Wasselynck, 'Quirino', in: Bibliotheca sanctorum, dl. 10 (Rome: Città Nuova, 1968) k. 1329-1330; 'Quirinus von Malmedy', in: Lexikon der christlichen Ikonographie, dl. 8 (Freiburg: Herder, 1976) k. 242; H.P.M. Litjens ed., Laus Deo. Gebeden en Gezangen voor de Eredienst van de Eucharistie. Bijlage (Brugge: G. Barbiaux, [1981]) p. 427-428; Dieter P.J. Wynands, Geschichte der Wallfahrten im Bistum Aachen (Aken: Einhard-Verlag, 1986) p. 135-137; Chronik der Pfarre Rott. Rott Erinnerungen, dl. 4 (Monschau: Weiss Druck, 1991) p. 1-36, vooral achterzijde van de uitgave; Jos Engelen & Ferrie Kompier, 'Bedevaartspijpen', in: Devotionalia 11 (1992) nr. 62, p. 64-65 en nr. 63 p. 104; Handbuch des Bistums Aachen (Mönchengladbach: Druckhaus B. Kühlen KG, 1994; 3e dr.) p. 104-106; V. Delheij & A. Jacobs, Kerkenbouw in Limburg 1850-1914. Neogotische en neoromaanse parochiekerken en hun architecten (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 2000) p. 195-198.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Chèvremont-Quirinus; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 23 (1959); Stichting kerkelijk Kunstbezit Nederland te Utrecht.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.