Grevenbicht, H. Antonius Abt

Cultusobject: H. Antonius Abt Open Street Maps
Datum: 17 januari
Periode: 19e eeuw - ca. 1940
Religieuze context: Christelijk
Locatie: H. Kruiskapel en parochiekerk van St. Catharina
Adres: St. Catharinaplantsoen 8, 6127 BC Grevenbicht
Gemeente: Born
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: Rond de eeuwwisseling trok de boerenbevolking van Grevenbicht en omliggende dorpen jaarlijks op 17 januari naar de H. Kruiskapel (vanaf 1907 de Catharinakerk) om Antonius Abt te vereren en zo het vee te vrijwaren van besmettelijke ziektes. De devotie is waarschijnlijk omstreeks 1850 ontstaan en heeft zich in elk geval tot circa 1940 gehandhaafd. Of de bedevaart eveneens zo lang heeft standgehouden, is niet met zekerheid te zeggen.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - Zie ⟶ Grevenbicht, H. Kruis.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Antonius Abt ⟶ Altweert.
- De botreliek van Antonius Abt bevindt zich in een witmetalen, ovale theca (6 x 4,5 cm). Bij de reliek staat: 'S. Antonii A.' Aan de achterzijde bevindt zich een beugel om de theca vast te kunnen houden tijdens de verering. Een specifieke reliekhouder is niet (meer) aanwezig.
- Het gepolychromeerde eikenhouten Antoniusbeeld is van oorsprong een St. Paulusbeeld en dateert uit het eerste kwart van de 16e eeuw. Het toont Paulus, staande, met in zijn rechterhand een gesloten boek. In de linkerhand heeft hij een in de schede opgeborgen zwaard. Het gevest van het zwaard is vervangen door een Tau-bekroning. Het beeld werd in 1908-1909 gerestaureerd en (opnieuw?) gepolychromeerd door de firma Cuypers & Co. Het werd toen reeds een Antoniusbeeld genoemd. Daarom is de Tau-bekroning waarschijnlijk ouder. Naar verluidt hoorde er vroeger een los varkentje bij het beeld.
- Anno 1903 stond het Antoniusbeeld rechts van het hoofdaltaar in de oude H. Kruiskapel. In 1917 werd de nieuwe parochiekerk St. Catharina ingewijd. Hierin stond het Antonius Abtbeeld op het priesterkoor. In 1999 bevond het zich in de rechterzijbeuk van de kerk, op een muurconsole.
↑ top
Verering - De oudste gegevens over de Antoniusverering in Grevenbicht dateren van 1867. In de 'proclamanda' van dat jaar schreef de pastoor: 'Donderdag feestdag van den H. Antonius wordt gevierd aan de kapel, de eerste mis om 8 uur en de Hoogmis om half 10 deze twee missen zullen gehouden worden ter eere van den H. Antonius en de H. Birgitta om van de veeziekte bevrijd te blijven enz.' Op 17 januari 1888 zijn er eveneens twee missen. Birgitta wordt dan niet meer genoemd. In 1895 wordt het aantal missen uitgebreid tot drie. De hoogmis wordt gelezen ter intentie van de landbouwers en vanaf 1897 ter intentie van de veeverzekering 'Tot behoud der landbouwers'. Na elke mis is er gelegenheid de relikwie te vereren en brood te laten zegenen. Buiten de kapel is er bovendien nog gezegend water beschikbaar. De Limburgsche Aankondiger schreef op 18 januari 1896, dat het buitengewoon druk was geweest op het feest van 'S. Teunis' in de H. Kruiskapel. Dit was te danken aan de goede regeling der missen. In 1901 komen de bedevaartgangers uit de dorpen Holtum, Buchten, Born, Limbricht, Einighausen en Guttecoven. De pelgrims brachten als offer ook halve varkenskoppen mee, die na de mis verdeeld werden onder de armen van Grevenbicht. Na de mis bezocht men de kermis van Grevenbicht. Schutterij 'De Eendracht' hield op die dag tevens het vogelschieten. Aan het begin van de 20e eeuw was het gebruikelijk dat de boeren op 17 januari de pacht kwamen betalen aan de grondeigenaren. De pastoor tekende in het memorieboek aan dat hij op Pinkstermaandag en op St. Antonius Abt de heren die hem bij het lezen der missen assisteerden, onthaalde op de pastorie. Hij vond derhalve dat de offers voor het altaar en het Antoniusbeeld hem toekwamen.
- De bedevaart werd na de sloop van de H. Kruiskapel voortgezet in de nieuwe parochiekerk. Volgens Van de Venne (1907) was het de bedoeling dat één van de ramen in het transept een voorstelling van Antonius Abt zou krijgen. Dit venster is er echter nooit gekomen. Wel werd het oude beeld in 1909 hersteld. Het aantal missen bedroeg in 1916 nog drie. Aangezien in 1942 er op 17 januari nog maar één mis werd opgedragen ter ere van Antonius Abt, kan dat een aanwijzing zijn dat het bedevaartkarakter toen al goeddeels verdwenen was. In 1999 werd aan het feest van Antonius Abt in het geheel geen aandacht meer geschonken.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Sittard, gemeentearchief: parochiearchief H. Catharina Grevenbicht (ongeïnventariseerd): memorieboek 1903-1956, proclamanda. Roermond, bisdomarchief: 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van de parochie H. Catharina te Grevenbicht-Papenhoven' (Roermond 1976).
Literatuur: 'Grevenbicht', in: De Maasgouw 25 (1903) p. 70; Ant. van de Venne, Iconografie der St. Catharinakerk Papenhoven-Grevenbicht (Gulpen: Stoomdrukkerij Firma M. Alberts, 1907); Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst, deel VIII , De provincie Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1926) p. 95; Bertrand van Lijmbricht, Papenhoven-Grevenbicht Parochie van de H. Catharina. Kort overzicht van haar geschiedenis ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum der kerkconsecratie (z.p.: z.n., 1957); Schutterij 'Eendracht' Papenhoven-Grevenbicht 1874-1974 (z.p.: z.n., 1974) p. 39; Thomas op den Kamp, Verhalen uit Grevenbicht en Papenhoven (Maaslandse Sprokkelingen, Nova series, 4 (1980) nr. 2) p. 14; A.M.P.P. Janssen, '"Sint Paulus mit 't Verke". De metamorfose van een heilige', in: Historisch jaarboek voor het Land van Zwentibold 3 (1982) p. 95-100; V. Delheij & A. Jacobs, Kerkenbouw in Limburg 1850-1914. Neogotische en neoromaanse parochiekerken en hun architecten (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 2000) p. 167-169.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Nijmegen Grevenbicht Antonius Abt; mondelinge informatie in 1999 van de heer P. Vonken.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.