Herten, H. Brigida ; H. Hubertus

Cultusobject: H. Brigida ; H. Hubertus Open Street Maps
Datum: 1 februari
Periode: 1884 - ca. 1940
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van de H. Michaël
Adres: Kerkpad 2, 6049 BR Herten
Gemeente: Roermond
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: In 1884 blies pastoor Lom de Hubertusdevotie in Herten nieuw leven in door de oude broederschap van Hubertus en Anna te vervangen door een broederschap van Hubertus en Brigida. Brigida werd toegevoegd op verzoek van de parochianen. De H. Brigida trok echter van meet af aan ook vereerders van buiten Herten aan. Uit inschrijvingen in het broederschapsregister blijkt dat de meeste leden afkomstig waren uit Midden-Limburg. In de loop van de jaren dertig van de 20e eeuw verminderde de toeloop en na de Tweede Wereldoorlog was de bedevaart definitief voorbij.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - Zie ⟶ Herten, O.L. Vrouw van Rust.
- Het Brigidabeeld stond in 1999 op een houten console linksvoor tegen een pijler, die de overgang markeert van de viering en het koor.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Brigida ⟶ Broeksittard; zie voor St. Hubertus ⟶ Elsloo.
- De Brigidareliek zou zich met 25 andere reliektheca's in een neogotisch, eikenhouten reliekenkastje (78 x 37 x 12 cm) moeten bevinden, maar was in 1999 niet meer aanwezig.
- Het neogotische, lindehouten Brigidabeeld (140 cm hoog) stamt uit het derde kwart van de 19e eeuw en is waarschijnlijk gemaakt door Jos. Thissen uit Roermond. De oorspronkelijke polychromie is verwijderd. Het beeld toont Brigida, staande met lichte zwenking, in een lang geplooid gewaad en bovenmantel die ze met haar linkerhand tegen de borst geklemd houdt. Om het hoofd heeft zij een sluier en een krans van rozen. De rechterhand houdt zij beschermend boven de kop van een rund aan haar voeten. Dit beeld is in 1974 abusievelijk beschreven als een Odiliabeeld, mogelijk omdat vroeger ogenwater gezegend werd tijdens het Brigidafeest.
- De kerk van Herten kreeg in 1883 een nieuw Hubertusaltaar en -beeld. Het geheel was een schenking van de Roermondse burgemeester Hubert Brouwers. Dit Hubertusbeeld was in 1974 en 1984 bij de inventarisaties van het kerkelijk kunstbezit niet meer in de kerk aanwezig. Wel aanwezig waren nog twee eikenhouten engelen van circa 130 cm hoog. Een van deze engelen draagt in beide handen een Hubertussleutel (⟶ Elsloo, Hubertus).
↑ top
Verering - Pastoor Antonius de Wagener richtte in 1739 een broederschap op van de HH. Hubertus en Anna. Aan de broederschap waren diverse aflaten verbonden. Het broederschapsregister is bijgehouden tot 1897 en telt circa 800 inschrijvingen. Voor zover is na te gaan waren de meeste leden afkomstig uit Herten en de bijbehorende gehuchten Merum, Ool en Roer. Toch zijn er ook leden uit andere, hoofdzakelijk Midden-Limburgse plaatsen geregistreerd, zoals Roermond, Linne, Montfort, Sint-Odiliënberg, Beegden, Ell, Kelpen, Maasbracht, Venlo, Boxmeer en Neeritter (B). Dit lijkt een aanwijzing te zijn voor een bedevaartkarakter van de devotie, maar nadere gegevens over de vereringspraktijk ontbreken.
- Pastoor H.A. Lom (1873-1888) hervormde in 1884 de Hubertusbroederschap. Op aandringen van de parochianen voegde hij de H. Brigida als patrones toe. In zijn dagboek schrijft Lom: 'Daar er van hier telken jare bij gelegenheid van den feestdag der H. Brigida (1 februari) meerdere parochianen o.a. naar ⟶ Broeksittard ter bedevaart gingen om de bescherming dier Heilige over hun vee af te smeeken (...) dat oprichting eener dergelijke broederschap ook hier zeer gewenscht zou zijn...' In september 1884 richtte hij de gecombineerde broederschap op van Hubertus en Brigida. De statuten der broederschap waren gelijk aan die van de Brigidabroederschap van ⟶ Middelaar. Bisschop Paredis keurde de statuten op 13 oktober 1884 goed. Op advies van de bisschop stelde Lom een brief op 'in de Latijnsche taal' om de verlangde volle aflaten te verkrijgen voor 3 november (Hubertus) en 1 februari (Brigida). Op zondag 19 oktober 1884 maakte Lom in de kerk bekend dat de broederschap was opgericht en dat de gelovigen zich als lid konden laten inschrijven. Het register van de broederschap van Hubertus en Brigida begint in 1884 en is bijgehouden tot 1937. In totaal zijn 3248 leden ingeschreven die vooral afkomstig zijn uit Herten en Midden-Limburg. Er komen echter ook inschrijvingen voor uit Amsterdam, Den Haag, Maastricht en Tongerlo (B).
- In 1901 werd het Brigidafeest te Herten gevierd op zaterdag 2 en zondag 3 februari. 's Morgens was er om 7.00 uur een vroegmis, die om 10.00 uur gevolgd werd door een hoogmis. Een redemptorist hield bij die gelegenheid een feestpreek. Na de mis was er ter ere van Brigida de zegening van oogwater. 's Zondags-middags was er om 15.00 uur een lof. De Nieuwe Koerier van 5 februari 1918 schreef dat het Brigidafeest 'op de gebruikelijke wijze' in Herten was gevierd en dat 'vele landbouwers uit de omliggende plaatsen' de missen hadden bijgewoond. Een redemptorist uit Roermond hield jaarlijks de feestpreek. Waarschijnlijk zijn de Brigidaverering en de -bedevaart rond 1940 verdwenen. De verwoesting van de kerk met een groot deel van het interieur zal daar ook aan hebben bijgedragen.
- Tijdens het Brigidafeest van 1901 werd ook ter ere van Hubertus brood en water gezegend. Het Hubertusfeest werd op 3 november 1901 eveneens bijzonder gevierd met reliekverering en de zegening van zout, water en brood, een gebruik dat, volgens een optekening uit 1857, als 'openbare godsdienstoefening' op het kerkhof reeds dateerde uit 1739. In 1968 meldt Van der Steen dat Hubertus ook werd aangeroepen ter genezing van nerveuze aandoeningen, maar mogelijk is hierbij sprake van verwarring met de plaatselijke Corneliusdevotie (zie hieronder). De koster-organist van de Roermondse kathedraal, Jos. Luyten, schreef en componeerde voor de pastoor van Herten, F. Drehmanns (zie ⟶ Herten, O.L. Vrouw van Rust), een St. Hubertuslied. Beenen schrijft dat in Herten veel kinderen Hubertus of Hubertina als een van hun doopnamen hadden. De Hubertusverering was verbonden met de Brigidadevotie, maar het is twijfelachtig of zij ook zelfstandig pelgrims aantrok.
- In 1999 herinnerde niets meer aan de verering van Hubertus en Brigida.

Cornelius
- In de eerste helft van de 20e eeuw werd in Herten ook Cornelius aangeroepen tegen vallende ziekte, stuipen en zenuwaandoeningen. Aan het feest was een octaaf verbonden gedurende welke dagelijks missen werden gelezen, er gelegenheid was tot reliekverering en water, brood en zout ter ere van Cornelius werd gezegend. Bèr Verheesen (1903-1977) uit Herten herinnerde zich dat er tijdens het Corneliusfeest ook wel eens mensen van buiten het dorp de relikwie zijn komen vereren. Het is niet duidelijk of deze cultus ooit een bedevaartkarakter heeft gehad.
↑ top
Materiële cultuur - Diversen: 1 in een gevelnis van de voormalige melkcentrifuge aan de Broekstraat 13 te Ool stond in 1973 nog een Brigidabeeldje; 2 op een zilveren missaalbeslag (37,7 x 26 cm) dat volgens het gehaltekeur in Zuid-Nederland vervaardigd is tussen 1814 en 1831 staat op het voorplat een door twee voluten omgeven ovaal. In dit ovaal is in hoogreliëf het visioen van Hubertus weergegeven: het hert met het kruis tussen het gewei.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Roermond, gemeentearchief: parochiearchief H. Michaël Herten, inv. nrs. 4, 73 en 74. Roermond, bisdomarchief: J.P.H.M. Rouwet, 'Inventaris der voorwerpen van oude kerkelijke kunst, aanwezig in de kerk van H. Michaël te Herten' (Roermond 1974); J. Rouwet, 'Inventaris van parochie H. Michaël te Herten' (1984). Maastricht, Rijksarchief in Limburg: bisdomarchief 1840-1940, inv.nr. 39-40, 14 februari 1857.
Literatuur: 'Feest der H. Brigida', in: Maas en Roerbode, 1 februari 1901; Maas- en Roerbode, 10 september 1904, Corneliusdevotie; 'Herten', in: Nieuwe Koerier, 5 februari 1918; P.J. Meertens & M. de Meyer, Volkskunde-atlas voor Nederland en Vlaams-België. Commentaar aflevering II (Antwerpen/Utrecht: Standaard, 1965) p. 25, Corneliusverering 'lokaal'; M. de Meyer ed., Volkskunde-atlas voor Nederland en Vlaams-België. Commentaar bij de kaarten 21-29 Volksgeneeskunde (Antwerpen/Utrecht: Standaard, 1968) p. 49; F.M.J. van der Steen e.a., 1000 Jaar Herten 968-1968 (Herten: gemeentebestuur, 1968) p. 122; P.H.H. Beenen, Dialect en volkskunde van Herten (Roermond: Uitgeverij Poell, 1973) p. 455-458; Edda Frankot, 'Brigida. Een Ierse maagd op reis. Het beeld van Brigida van Kildare in haar vitae, levens en verering' (doctoraalscriptie RU Groningen, 1999) p. 97.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Herten-Brigida; Herten, collectie J. Schreurs, kopie dagboek pastoor Lom, cassettebandje met teksten en liederen van Bèr Verheesen (1903-1977), waaronder een Corneliuslied; mondelinge informatie in 1999 van amateur-historicus J. Schreurs te Herten.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.