Lemiers, O.L. Vrouw van Rust

Cultusobject: O.L. Vrouw van Rust Open Street Maps
Datum: Gehele jaar; maandag
Periode: 1904 - ca. 1980
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Catharina
Adres: Rijksweg 85, 6295 AL Lemiers
Gemeente: Vaals
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: De schenking van een kopiebeeld van O.L. Vrouw van Rust te Heppeneert (B) aan de parochiekerk door de Aachener Pilgergruppe in 1904 - op het moment dat de bedevaart naar Heppeneert een bloeitijd kende - bracht in Lemiers een filiaaldevotie tot stand die ook bedevaartkarakter verwierf en tot omstreeks 1980 vereerders uit Zuid-Limburg en de naburige Duitse grensstreek trok.
Auteur: Lambertus Moonen
Illustraties:
Topografie - Zie over de kerk ⟶ Lemiers, Expeditus.
- Het beeld van O.L. Vrouw van Rust stond met dat van de ⟶ H. Expeditus en de ⟶ H. Lucia rechtsachter in de kerk (de doopvont stond aan de linkerzijde). Beelden van het H. Hart van Christus en van O.L. Vrouw van het H. Hart hadden een plaats op de zijaltaren. Bij de laatste kerkrestauratie in 1998 hebben de cultusbeelden van O.L. Vrouw van Rust en Expeditus een nieuwe plaats gekregen: O.L. Vrouw van Rust tegen de rechterzijmuur voor in de kerk, terwijl op het voormalige altaartje van O.L. Vrouw van Rust uit 1933, rechtsachter in de kerk, het beeld van Expeditus kwam te staan. Op 23 april 1933 werd dit (nieuwe) altaartje voor O.L. Vrouw van Rust gemaakt door Jos. Luchtman uit Lemiers.
↑ top
Cultusobject - Zie voor O.L. Vrouw van Rust ⟶ Herten.
- Het gepolychromeerde houten beeld van O.L. Vrouw van Rust (130 cm hoog) stelt Maria voor, rustend gezeten op een rots, het hoofd wat voorovergebogen en de handen biddend samengevouwen; achter haar staat Johannes de Evangelist, die zijn rechterhand houdt op de schouder van Maria. Volgens aantekeningen van rector H. Jongen (1930) te Lemiers, 'diende' of fungeerde het beeld ook als 'Moeder der Smarten'. Het is aan de achterzijde niet afgewerkt maar vlak. Het beeld is niet gesigneerd maar zal, gezien de herkomst, in een Akens atelier zijn vervaardigd of door het Roermondse atelier Houtermans dat veel ander kerkmeubilair leverde. Het werd in 1904 tezamen met het beeld van O.L. Vrouw van het H. Hart ingezegend door deken Beys van Gulpen. Het Jezuskind van O.L. Vrouw van het H. Hart draagt op de zoom onder de hals de naam van de deken.
↑ top
Verering Ontstaan
- Sinds 24 mei 1903 bezocht de zogenaamde Aachener Prozession O.L. Vrouw van Rust te Lemiers een keer per maand. Deze processie deed toen reeds enkele buitenlandse heiligdommen aan. Zo bezocht de Prozession sinds 1877 elke tweede donderdag (sinds 1926 iedere eerste maandag en sinds 1952 elke maandag) van de maand de bedevaartplaats ⟶ Holset (en sinds 1829 op de woensdag in België Moresnet). Op welke wijze de Akense processie in Lemiers terecht is gekomen, is niet precies duidelijk. Twee personen hebben hierbij een rol gespeeld: de in de 19e eeuw in Aken werkzame Odilia Gorissen uit Lemiers, de stichteres van de H. Hartbond in Aken, en de Vaalsenaar Wilhelm Göbbels. De laatste had als jongeman een grote verering voor O.L. Vrouw van het H. Hart opgevat. Eerst plaatste hij haar beeltenis tegen een boom op de zogenaamde Schneeberg bij Vaals/Aken en vervolgens, in 1869, in de kerk van het franciscanerklooster 'an der Rütsch' te Aken. Vanaf 1872 organiseerde hij vanuit Aken jaarlijks een bedevaart naar O.L. Vrouw van het H. Hart te ⟶ Sittard. In 1880 kreeg O.L. Vrouw van het H. Hart ook een vaste vereringsplaats in Aken, in de kloosterkerk van de zusters van het Arme Kind Jezus in de Jacobstraße, waar een nieuwe cultusplaats van deze Mariaverering ontstond. Göbbels was tot zijn dood in 1910 als koster aan deze kloosterkapel verbonden.
- De H. Hartdevotie van Odilia Gorissen gaat terug op die van de Sociëteit van het H. Hart van Jezus en deze op haar beurt op die van de Sociëteit van Jezus. Odilia leerde deze verering kennen via de zuster-moderatrice van de vrouwencongregatie in het klooster Blumenthal te Vaals, indertijd een centrum van godsdienstige vorming vooral voor Akense meisjes uit de arbeidersklasse. Gorissen was werkzaam op een Akense weverij en was een van de meest actieve zelatricen van de H. Hartbond. Tussen de Akense kloosters en Blumenthal bestonden banden. Zo was het buitenverblijf Blumenthal in 1846 door de Akenaar J.W. baron von Lommessem, geschonken aan zijn dochter Anna, religieuze van de Sociëteit van het H. Hart van Jezus. Clara Fey (⟶ Simpelveld), de stichteres van de zusters van het Arme Kind Jezus en Anna von Lommessem waren vanaf hun kinderjaren bevriend, waardoor de betrekkingen tussen het klooster in de Jacobstraße en Blumenthal als vanzelfsprekend ontstonden.

Schenkingen
- De in 1895-1896 gebouwde rectoraatskerk te Lemiers werd in 1901 ingewijd. De missievereniging te Aken heeft bijgedragen tot de verfraaiing van de nieuwe kerk. Een aantal van de deelnemers aan de Akense 'Pilgerprozession' naar Holset ging namelijk door naar Lemiers. In 1902 werd een schilderij van het H. Aanschijn geschonken, in 1903 een beeld van de H. Expeditus en een icoon van O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand en in 1904 de beelden van O.L. Vrouw van het H. Hart en O.L. Vrouw van Rust. In 1909 schonk de missievereniging het beeld van het H. Hart van Christus. Op de H. Hartbeelden komt de naam van Wilhelm Göbbels voor, die in hoofdzaak de initiatiefnemer van de processiebedevaarten is geweest. Vermoedelijk was Odilia Gorissen toen al overleden. Evenzo worden de zusters van Blumenthal op beide beelden vermeld. Op het beeld van O.L. Vrouw van het H. Hart staat ook 'H. Herzbund' genoemd.
- 'Missievereniging' betekent hier een vereniging die ijvert voor een bepaald doel, namelijk in deze context de verering van O.L. Vrouw van het H. Hart en van het H. Hart van Christus. Deze twee beelden zijn de enige twee kostbare beelden die aan Lemiers zijn geschonken, voorzien van de namen van de vereerders. De andere schenkingen waren meer een gevolg van deze gave: de kerk werd voorzien van meubilair en liturgisch vaatwerk om de kleine gemeenschap van Lemiers tegemoet te komen bij de inrichting van hun nieuwe kerk. Door ook twee cultusbeelden te schenken - H. Expeditus en O.L. Vrouw van Rust - heeft de missievereniging de eerste aanzet tot deze nieuwe vereringen te Lemiers gegeven. Door het houden van een maandelijkse processiebedevaart naar Lemiers is zij vervolgens voorgegaan in deze verering. De eigenlijke verering van de missievereniging bleef echter die van O.L. vrouw van het H. Hart en van het H. Hart van Christus, waarvoor zij hun vereringsplaats te Aken hadden. Aldus ontstond te Lemiers de verering van de H. Expeditus en O.L. Vrouw van Rust, terwijl de oudere verering van de H. Lucia op de achtergrond geraakte.

Bedevaart
- Bij het brengen van het beeld van O.L. Vrouw van het H. Hart in 1904 waren veel Akense pelgrims aanwezig. Op zondag 18 september werd het beeld afgehaald in Blumenthal door bruidjes, een koor en de harmonie van Lemiers. Daar sloten de Akense 'Pilger' zich aan. De uit Aken afkomstige Heines, missionaris van het H. Hart van Jezus, hield die dag een predikatie voor de kerk. 's Avonds vertrokken de 'honderden en honderden' pelgrims processiegewijs met uit Aken meegevoerde lampionnen weer naar huis. Hoewel de cultus van O.L. Vrouw van het H. Hart in Sittard in de regio heel bekend was en het geschonken beeld van O.L. Vrouw van het H. Hart aanzienlijk kostbaarder dan dat van O.L. Vrouw van Rust, ontwikkelde zich alleen rond het laatste een bedevaartcultus.
- De Eerste Wereldoorlog onderbrak deze Akense bedevaart, die pas in 1924 werd hernomen. De bedevaart trok in die jaren rechtstreeks vanuit Aken met het vaandel voorop naar Lemiers, de inwoners van Lemiers sloten zich in de regel bij de groep aan. De komst van de Akener pelgrims werd opnieuw onderbroken door de Tweede Wereldoorlog. In 1952 werd de processie echter weer hernomen, niet meer rechtstreeks, maar in combinatie met een bezoek aan ⟶ Holset. De toenmalige pastoor Van Dungen te Lemiers schonk toen een processiekruis aan de Akense pelgrims. Rond 1970 is een einde gekomen aan de Akense pelgrimage naar Lemiers wegens de sluiting van de kerk buiten de uren van de diensten. De tocht bleef sindsdien beperkt tot de H. Genoveva in Holset.
- Verschillende uit Lemiers afkomstige getuigen verklaarden in 1999 mondeling zich nog stellig te herinneren dat indertijd de devotie tot O.L. Vrouw van Rust in de regel sterker was dan die tot de H. Expeditus. Er werden meer kaarsen bij dit beeld opgestoken en een groter aantal votiefstenen werd erbij geplaatst. Niet alleen kwamen elke maand de Akense bedevaartgangers, uit geheel Zuid-Limburg en uit de Duitse grensgebieden ging men op willekeurige dagen gedurende het jaar het 'Genadebeeld' vereren. Maria werd speciaal vereerd voor de genezing van 'schrei- en stuipzieke' kinderen, van beroerten, slapeloosheid, zenuwziekten en andere kwalen die de rust van het lichaam verstoren, maar ook tegen kwade dromen en verzoekingen. O.L. Vrouw van Rust werd ook beschouwd als patrones in dagen van bijzonder lijden en soms aangeroepen bij oogkwalen (vgl. ⟶ Lemiers, Lucia). Een zegsvrouw vertelde in 1999 dat op voorspraak van deze Mariaverering driftige en/of overspannen personen tot rust kwamen. De bezoekers werd aangeraden een noveengebed te houden en gedurende die dagen eenmaal te biechten en te communiceren, de medaille van O.L. Vrouw van Rust te dragen en dagelijks de litanie van Loreto te bidden, aangevuld met het gebed: 'U.L. Frau der Ruhe, bitte für uns, auf dass wir würdig werden der Verheissungen Christi'. Het schietgebedje 'U.L. Frau der Ruhe, bitte für uns' (ook in het Nederlands) gaf nog eens 50 dagen aflaat.
- In 1926 besliste de bisschop dat de rector van de kerk 'voorlopig' de offers van Expeditus voor zichzelf mocht houden omdat ze hoofdzakelijk van pelgrims kwamen, terwijl het geld uit de offerblokken van O.L. Vrouw van Rust en O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand ten gunste van de kerk moest komen.
- In de laatste decennia van de 20e eeuw was de kerk buiten de diensten gesloten. Nog slechts enkele personen uit de parochie hebben een verering voor O.L. Vrouw van Rust; zij betreuren het dat het beeld in de gesloten kerk niet via een apart portaal bereikbaar is.
↑ top
Materiële cultuur - Prentjes: 1 vouwprentje met op de voorzijde een foto van het beeld en de tekst 'Unsere Liebe Frau der Ruhe (von Heppeneert) in Lemiers', met aan binnen- en achterzijde gebeden en aflaat van 50 dagen (J.M. Drehmans, Roermond 26 november 1907; impr. P. Mannens 11 september 1909; 8 x 12 cm); 2 er schijnt een oudere versie van dit prentje, op steviger papier, te hebben bestaan.
- Litanie: 'Litanie ter eere van Onze Lieve Vrouw van Rust, Koningin des Vredes, die bijzonder te Heppeneert en Eelen, te Herten en Lemiers openlijk vereerd wordt' (Roermond: M. Waterreus, 1914; impr. P. Mannens Roermond, 4 september 1914; 4 p.; ca 9 x 15 cm).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Maastricht, gemeentearchief: parochiearchief van St. Catharina te Lemiers, inv.nrs. 2, 4. Simpelveld, archief van het generalaat van de zusters van het Arme Kind Jezus: nrs. 8091,1 en 8256.
Literatuur: 'Lemiers', in: Limburger Koerier, 24 september en 1 oktober 1904, over Akense pelgrims en het beeld van O.L. Vrouw van het H. Hart; H. Jongen, Bijdragen tot de kerkgeschiedenis van Lemiers en het vijftig-jarig bestaan van zijn rectoraat (Maastricht: Gebr. Van Aelst, 1930) p. 44-60; J. Wendler, 'Das goldenen Jubelfest in Aachen', in: Hiltruper Monatshefte 48 (februari 1951) p. 31 e.v., over de zusters van het Arme Kind Jezus; 'Elke maandag gaan Akenaren te voet naar Holzet', in: Limburgs Dagblad, 4 oktober 1961, p. 3; J.F. van Agt, Zuid-Limburg Vaals, Wittem en Slenaken (Den Haag: Staatsuitgeverij, 1983) p. 41-42; R. Jansen & W. Sangers, O.L. Vrouw van Rust te Heppeneert (Maaseik: Denimij, 1987; 5e dr.); L.M.R. van Rijckevorsel, Een wereld apart. Geschiedenis van het Sacré-Coeur in Nederland (Hilversum: Verloren, 1996) p. 68-72; Jaco Meijer, 'Lemiersenaar redt Jezus en Maria van houtworm', in: Limburgs Dagblad, 16 januari 2000.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Lemiers-O.L. Vrouw van Rust.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.