Maastricht, O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille

Cultusobject: O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille Open Street Maps
Datum: Maandagen (noveen); gehele jaar
Periode: 1954 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Matthias
Adres: M. Pastoorstraat 10, 6211 BV Maastricht
Gemeente: Maastricht
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

In de tweede helft van de 20e eeuw bestond in Zuid-Limburg een grote verering voor O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille. Onder deze titel werd Maria in veel parochies iedere maandagavond vereerd met een speciale gebedsoefening, de zogenoemde Eeuwigdurende Noveen. Het meest populair was deze noveen in de Maastrichtse St. Matthiasparochie. Dankzij het voorbereidende werk van pastoor Rouwet werd het Mariabeeld aldaar in 1956 officieel gekroond. Tot 1995 stond het beeld in de kerk en bleef de verering beperkt tot de maandagavond. In dat jaar kreeg het een plaats in de altijd toegankelijke straatkapel naast de kerk, de vroegere Banneuxkapel, waardoor verering op elk moment van de dag mogelijk is.
Auteur: Lambertus Moonen
Illustraties:
Topografie - De Matthiaskerk staat in het Boschstraatkwartier, gelegen ten westen van de Maas en ten noorden van de oudste stadskern van Maastricht. Zij fungeerde als ‘volkskerk’ van middeleeuws Maastricht. De bouw ervan begon in 1351; in de 15e eeuw werd het gebouw verbouwd tot een gotische kerk met drie schepen. In 1566 namen protestanten de kerk in bezit en afgezien van enkele onderbrekingen bleef de kerk tot 1794 in hun handen. Sinds 1802 dient de kerk weer voor de katholieke eredienst.
- In 1953 werd aan de noordelijke buitenmuur van de Matthiaskerk een O.L. Vrouw van Banneuxkapel gebouwd naar het ontwerp van Architectenbureau Boosten te Maastricht. De kapel was ook van binnenuit de kerk bereikbaar. Tussen 1953 en 1994 kreeg hier een belangrijke (boven-?) lokale Banneuxcultus ( bijlage 6) gestalte die overigens niet in verband stond met van de verering rond O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille in het linker zijschip van de kerk.
- Tussen 1959 en 1962 werden 15 glas-in-loodramen geplaatst in de zijschepen van de kerk, voorstellende de 15 geheimen van de rozenkrans. Een 16e raam werd in de doopkapel geplaatst. Al deze ramen zijn ontworpen door Charles Eyck.
↑ top
Cultusobject - De devotie tot O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille (⟶ Eindhoven, O.L. Vrouw, dl. 2; ⟶ Beek, Mariaveld, dl. 3) is terug te voeren op de verschijning die de Franse Dochter der Liefde Catharina Labouré (1806-1876) op 27 november 1830 kreeg in de kloosterkapel aan de Rue du Bac te Parijs. Zij zag toen Maria, staande op een wereldbol, terwijl stralen uit haar handen te voorschijn kwamen. Het beeld van Maria transformeerde vervolgens in een grote M met een kruis met daaronder de harten van Jezus (met een doornenkroon) en Maria (doorboord met een zwaard). Het geheel is omgeven door 12 sterren. De verschijning vond plaats in een ovale lichtkrans. Maria droeg Catharina op om deze verschijning door middel van een speciale medaille af te beelden en zo verder te verspreiden. Degenen die deze medaille vol vertrouwen zouden dragen, bij voorkeur om de hals, zouden grote genaden ontvangen. De eerste medailles werden in 1832 geslagen en met honderdduizenden over Frankrijk en de rest van de wereld verspreid. In 1846 werd de devotie officieel door Rome erkend. Catharina Labouré werd in 1947 heiligverklaard.
- De Matthiasparochie beschikt over een gepolychromeerd lindehouten beeld uit het midden van de 19e eeuw, voorstellend O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille (ca. 1,25 m hoog). Maria houdt haar armen uitgespreid, waarachter haar mantel openvalt. Staande op een wereldbol vertrapt zij met haar voet een kronkelende slang met een appel in zijn bek. Op haar lange, golvende haar is een zilveren kroon geplaatst.
- Het beeld is afkomstig van het klooster van de in 1840 te Maastricht gestichte congregatie van de Broeders van de Onbevlekte Ontvangenis van de H. Maagd Maria en kwam na de Tweede Wereldoorlog in de sacristie van de Matthiaskerk terecht. In 1954 werd het in het linker zijschip van de kerk geplaatst, waar het een neogotisch Maria-altaar met een beeld van O.L. Vrouw van het H. Hart (⟶ Sittard, dl. 3) van de hand van J. Thissen uit 1877 van zijn plaats verdrong.
- Voorafgaand aan de kroning van het beeld in mei 1956 (zie bij verering) restaureerde de in Maastricht woonachtige schilder Petran Vermeulen het Mariabeeld. De gouden kroon, die werd vervaardigd door de Utrechtse edelsmid Eloy Brom, droeg op ieder van de 12 segmenten een ster, aldus verwijzend naar het Boek der Openbaring 12,1. Op de kroonband was de tekst: ‘O Maria zonder zonde ontvangen’ aangebracht.
- In 1957 werd het Mariabeeld van een kostbare mantel te voorzien. De Nieuwe Limburger van 25 april 1957 geeft hiervan de volgende beschrijving:
‘Een mantel van blauw fluweel, met zilver en goud bestikt en versierd en voorzien van een sluiting, waarvoor door gelovigen kostbare broches en oorbellen afgestaan werden, die door de edelsmid Eloy Brom verwerkt werden. Behalve de aan beide zijden opgeborduurde gouden lelie, wier wortels de medaille-vorm bezitten (waarin de beide voorstellingen van de Wonderdadige Medaille), heeft deze mantel een in zilver geborduurde randversiering naar het ontwerp van Harry Lips, een uitbeelding van de parochie, gezien van over de Maas, zodat men het idee krijgt dat O.L. Vrouw heel de stad, heel het leven binnen haar mantel beveiligt.’
Op de mantel is verder de tekst aangebracht: ‘O Maria. zonder zonde ontvangen. Bid voor ons, die onze toevlucht tot U nemen.’ De mantel werd vervaardigd op het paramenten-atelier van de in Maastricht woonachtige zusters Franciscanessen Missionarissen van Maria.
- Op 11 november 1977 werd de gouden kroon gestolen. Ter vervanging verwierf de parochie een zilveren kroon (eveneens met 12 sterren) die, voorafgaand aan de herkroning in 1978 (zie bij verering) was gerestaureerd in het Maastrichtse atelier Kersten.
- Sinds 1995 staat het beeld van O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille in de open straatkapel, de vroegere Banneuxkapel.
↑ top
Verering Ontstaan
- In 1913 hadden de Amerikaanse lazaristen te Germantown, een wijk van Philadelphia (Pennsylvania, USA), inmiddels African-American geheten, een buitengewone genade verkregen door tussenkomst van O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille. Uit dankbaarheid besloten zij een negendaagse oefening te houden ter ere van de H. Maagd. Vanwege de grote belangstelling besloot men deze oefening voortaan op iedere maandag te houden. Zo ontstond de zogenoemde ‘Eeuwigdurende Noveen ter ere van O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille’. Vanuit Germantown verspreidde deze noveen zich verder, in Nederland werd ze vanaf 1949 verbreid door de lazaristen te ⟶ Mariaveld (dl. 3).
- In het Mariajaar 1954 – 100 jaar na de verklaring tot dogma van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria – ondernam de pastoor van de Matthiasparochie, F. Rouwet (†1984, pastoor van 1952 tot 1982) een bedevaart naar Lourdes. Na zijn thuiskomst spande hij zich op voortvarende wijze in voor de intensivering van de Mariadevotie in zijn parochie. Nog in 1954 bracht de lazarist Th. Terhorst hem op het idee om te beginnen met de viering van ‘mariale dagen’ vanaf het feest van O.L. Vrouw van de Rozenkrans (7 oktober) tot en met dat van Maria’s Moederschap (11 oktober). Aansluitend werd de genoemde ‘Eeuwigdurende Noveen’ geopend. Het beeld in de sacristie, dat door pater Terhorst als een beeltenis van O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille was herkend, werd door pastoor Rouwet bestemd voor de openbare verering. Bij feestelijke gelegenheden, zoals de sluiting van een volksmissie of op Mariafeesten, werd dit beeld op het priesterkoor geplaatst. In deze opstelling is de parochie verschillende keren aan O.L. Vrouw toegewijd, met als gevolg dat het beeld steeds meer een cultusfunctie verkreeg. Deze functie vervulde het vooral tijdens de genoemde mariale dagen en de aansluitende wekelijkse noveenoefening op maandagavond, waarbij het beeld op het priesterkoor stond te midden van vele door Mariavereerders geschonken bloemen. De intenties waarvoor men wilde laten bidden, werden ingeleverd in het offerblok achter in de Banneuxkapel.
- Binnen enkele jaren groeide de devotie uit tot een regionale cultus. Op 12 april 1956 vermeldt het Limburgsch Dagblad over de verering: ‘Deze week was de 73e Maria-avond in de St. Matthiaskerk die elke week met honderden gevuld is, niet alleen uit de eigen parochie, maar uit heel groot Maastricht en omgeving, zoals Meerssen, Gronsveld en Amby. Zelfs op Carnavalsmaandag vulden honderden de kerk op de wekelijkse Mariamaandag.’ Op dezelfde dag vermeldt De Nieuwe Limburger dat het wekelijks om ruim 600 Mariavereerders gaat.

De kroning van het beeld in 1956
- Omdat de ‘Euwigdurende Noveen’ in de St. Matthiaskerk zo’n grote opkomst teweeg had gebracht, werd binnen de parochie het plan opgevat om het beeld van O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille plechtig te laten kronen. Op 15 maart 1956 werd vanuit Rome aan de bisschop van Roermond, G. Lemmens, bericht dat het verzoek van pastoor Rouwet was ingewilligd om dit ‘eerbiedwaardig’ Mariabeeld te laten kronen met een kostbare gouden kroon. De kroning, die geestelijk werd voorbereid op de negen voorafgaande maandagen (een noveen), had plaats op 27 mei. Lemmens werd als pauselijk legaat met muziek ontvangen en naar de versierde Matthiaskerk geleid. Om 17.00 uur droeg hij de hoogmis op, waaronder de kroning plaats vond. Voortaan diende O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille in de Matthiaskerk te worden vereerd als Maria Onbevlekt Ontvangen en Middelares van alle genaden, ook al is deze laatste Mariatitel nooit tot dogma uitgeroepen. Na de plechtigheid werd het gekroonde beeld door de stad gedragen. Men sprak van een massale en triomfale Mariamanifestatie. De 12 buurten van de parochie droegen tijdens die tocht ieder een grote kaars die was voorzien van een eretitel van O.L. Vrouw. Het gemeentebestuur bood een zes kilo wegende devotiekaars aan, versierd door kunstenaar Daan Wildschut.

De verering tot op heden
- Op 3 september 1956 vond de 100e noveenoefening plaats; het aantal deelnemers op iedere maandag was inmiddels tot 1000 gestegen. Vlak tevoren waren 85 pelgrims uit Stokkem aan de Maas (B) ter bedevaart naar Maastricht getogen. Al met al waren dergelijke bedevaarten een uitzonderlijk verschijnsel, het accent bleef op de maandagse noveen liggen.
- In de jaren vijftig en zestig overlaadden haar vereerders O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille met tal van geschenken. Reeds in 1957 werd een deel van de geschonken sieraden verwerkt in een schutsmantel voor het beeld (zie bij cultusobject), die op maandagavond 29 april werd gezegend door mgr. Lemmens. Na de plechtigheid vond een lichtprocessie door de stad plaats. In de gouden kroon was eveneens een bijzonder geschenk aangebracht: een parel, uit dank voor de genezing van een kind met nekkramp. Ook de genoemde 16 glas-in-loodramen zijn bekostigd uit de geschenken der vereerders.
- In de jaren zeventig kende de cultus een diepte- en een hoogtepunt. De diefstal van de gouden kroon op 11 november 1977 zorgde voor een schok in de stad en de parochie. De herkroning van het beeld op maandagavond 23 oktober was daarentegen voor de parochie weer een hoogtepunt dat werd gecombineerd met de herdenking van het 10-jarig bestaan van de Gebedsactie Limburg en het 25-jarig bestaan van de ‘Eeuwigdurende Noveen’ in de St. Matthiaskerk.
- Tot op de dag van vandaag (2004) vindt op maandag de noveenoefening plaats tijdens een Marialof, waarbij nog zo’n 50 gelovigen, voornamelijk parochianen, aanwezig zijn. Dankzij de opstelling die het beeld in 1995 kreeg, in de open straatkapel buiten de kerk (de voormalige Banneuxkapel), kan Maria daar op elk moment van de dag vereerd worden.
↑ top
Materiële cultuur - Tegel: blauw-wit, ca. 1960 (20,2 x 10,1 cm) met afbeelding van het Mariabeeld en de St. Matthiaskerk op de achtergrond, rechts aan haar voet de Maastrichtse stadsster, links de wonderdadige medaille; tekst: ‘Gekroonde madonna wond. medalje’. Sphinx collectie Maastricht nr. 7636.

Devotioneel drukwerk
- Prentjes: 1 voorzijde met de gekroonde madonna en de tekst ‘Madonna van de Wonderdadige Medaille St. Matthijskerk Maastricht. Gekroond door Z.H. Exc. Mgr. Dr. G. Lemmens Gedelegeerde v.h. Vaticaans Kapittel. 27 Mei 1956’; achterzijde met de tekst van een ‘Noveengebed tot O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medalje’ en de vermelding ‘300 dagen aflaat. Pr. et Op. no. 325. Cum appr. eccl. Novene oefening Maandagavond 8 uur St. Matthijs. Druk Stegen, Maastricht’; 2 voorzijde met de gekroonde madonna met mantel, ten halve; teksten als nr. 1; 3 als nr. 2, alleen de aanvang van de noveenoefening is gesteld op 7 i.p.v. 8 uur; 4 voorzijde met de gekroonde madonna met mantel, ten hele; teksten als 1. In de loop der tijden zijn er diverse herdrukken verschenen van genoemde prentjes met minimale verschillen; 5 dubbel prentje: ‘Ter dankbare herinnering aan mijn 25 jarig ambtsjubileum als pastoor van de St. Matthiasparochie, Boschstraat, Maastricht 1952 December 1977 Frans Rouwet’; op de voorzijde een foto van de kerktoren en op de achterzijde een foto als nr. 2; op de twee binnenzijden zijn gebeden gedrukt; 6 Genoemde prentjes zijn ook als gedachtenisprentje gebruikt. Alle vermelde prentjes hebben hetzelfde formaat: 12,3 x 7,4 cm.
- Liederen: 1 dubbel blad (15,3 x 9,1 cm) met ‘Lied ter ere van O.L. Vrouw van de wonderdadige medalje’ (tekst en muziek: Jerôme en Vic Vermin) en ‘Ave Maria’. Auteursrechten: Pastorie St. Matthijs, Maastricht; 2 enkel blad (14,2 x 8,9 cm) met ‘Lied ter ere van O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medalje’.
- Ansichtkaarten: sinds 1987 zijn door het Kerkbestuur kaarten verkocht met de afbeeldingen van de ‘Blijde Geheimen’ van de glas-in-loodramen van Ch. Eyck, uitgegeven bij gelegenheid van Kerstmis/Nieuwjaar ‘t.g.v. restauratiefonds St. Matthias-kerk’.
- Affiche: uit het parochieblad blijkt dat er bij de kroning van het Mariabeeld in 1956 een raamaffiche is uitgegeven, zoals bij de inzegening van de Banneuxkapel. Ongetwijfeld is er meer drukwerk verschenen, slechts bij toeval is een eenvoudige folder uit 1995 bekend, waarin de plaatsing van het gevelbeeld van de Maagd der Armen oftewel de O.L. Vrouw van Banneux wordt aangekondigd.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Maastricht, gemeentearchief: archief Rouwet, met in doos 22 de omslagen 66 t/m 70 met foto’s van O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille en haar verering.
Literatuur: Met regelmaat zijn over de Maastrichtse O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille, vooral over de kroning in 1956, artikelen verschenen in dag- en weekbladen, zoals: Van deur tot deur, 23 oktober 1954, 6 november 1954, 12 mei 1956, 26 mei 1956, 1 september 1956, 30 september 1978; De Nieuwe Limburger, 12 april 1956, 26 mei 1956, 28 mei 1956, 29 mei 1956, 25 april 1957, 30 april 1957; Limburgsch Dagblad, 12 april 1956, 24 mei 1956, 28 mei 1956; De Limburger, 24 oktober 1978; G.H., 'Luisterrijke kroning van O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille te Maastricht', in: Standaard van Maria 32(1956) p. 240-244; J.A.F. Kronenburg, Maria’s heerlijkheid in Nederland, dl. 7 (Amsterdam: Bekker, 1909) 86-87; ‘Massale Maria-manifestatie te Maastricht’, in: De Tijd 28 mei 1956; ‘Waar het op aan komt. Preek van Mgr. Dr. J.M. Gijsen, bisschop van Roermond (...) bij gelegenheid van de herkroning van het Mariabeeeld (...)’, in: Informatie Bulletin Roermond 6, 16 (november 1978) p. 14-17; W.A.A. Mes, St. Andrieskapel (Maastricht: Stg. Historische Reeks Maastricht, 1984); ‘Een kiek van de Kerk’, in: Informatie Bulletin Roermond 13, 19 (oktober 1985) z.p. (foto’s 27 mei 1956); E. Hoogveld (ed.), Glas in lood in Nederland 1817-1968 (Den Haag: SDU, 1989) p. 236-237; M. Roovers-Tacken, ‘Charles Eyck en de glas-in-loodkunst’, in: De Maasgouw 108 (1989) k. 29-43; P.J.H. Ubachs, St.-Matthijskerk (Maastricht: Stg. Historische Reeks Maastricht, 1983) p. 52; Rudolf Philips, ‘Drie lieve Vrouwen van Maastricht’, in: Schatkamernieuws Slevrouwe. Heiligdomsvaart-Pocket 19 (1990) p. 292-293; C. & T. Hoogveld, Gids voor de monumentale glaskunst in Limburg, Gemeentemuseum Roermond (Nuth: Rosbeek, 1991) p. 39; Jac. van den Boogard, De Capucijnenhof (Maastricht: Stg. Historische Reeks Maastricht, 1998) p. 10 (foto met o.m. het beeld, ca. 1913); Fieke Lakmaker, Jan Driessen & Piet Wetzels, Van Capucijnen en Hoogfrankrijk. Maastricht. Een historische rondwandeling door het Statenkwartier (Eijsden: Drukkerij Spons, z.j.) p. 5-19; Frans T. Stoks & Monique F.A. Dickhaut, Petran Vermeulen, schilder pur sang, 1915-1988 (Maastricht: PlantijnCasparie, 2000).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Maastricht-O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille; collectie devotionalia van N.J. Bartels te Maastricht; verzameling krantenknipsels van L. Moonen te Lemiers.
↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.