Tilligte, O.L. Vrouw van Lourdes (beeld)

Cultusobject: O.L. Vrouw van Lourdes (beeld) Open Street Maps
Datum: Geen specifieke dag; gehele jaar
Periode: 2003 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Veldkapel ('landkapel') van O.L. Vrouw
Adres: Westenveldweg, 7634 PS Tilligte
Gemeente: Dinkelland
Provincie: Overijssel
Bisdom: Utrecht
Samenvatting:

In 2003 werd uit dankbaarheid jegens Maria aan de rand van het dorp Tilligte een nieuwe kapel gebouwd. Mede dankzij haar intieme en eigen karakter groeide de kapel uit tot een plek die Mariavereerders en pelgrims aantrekt vanuit een wijde, grensoverschrijdende regio.
Auteur: Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie - Het dorp Tilligte ligt in het midden van het groene 'Dinkelland' in het oosten van Twente. Aan de rand van de bebouwde kom, tegenover R.K. Basisischool 'n Esch, staat de Mariakapel. Het dorp telt circa 750 inwoners waarvan 98% rooms-katholiek. Aanvankelijk viel Tilligte min of meer samen met de zelfstandige parochie van de HH. Simon en Judas, omstreeks 2005 participeert de gemeenschap in de Lumen Christiparochie, een samenwerkingsverband van zeven parochies. In 2003, op de dag van de inwijding, is de Mariakapel aan de parochie Tilligte geschonken.
- De kapel die een rechthoekig grondoppervlak heeft (4 x 5 m), is opgebouwd uit gele Bentheimer zandsteen en voorzien van een houten dakconstructie met een kleine dakruiter en luidklok. Aan de oostzijde bevindt zich een kleine absis, waarin het Mariabeeld is geplaatst, geflankeerd door twee gebrandschilderde ramen. Beide zijmuren bevatten elk ook twee ramen; een dubbele openslaande deur geeft aan de westzijde toegang tot de kapel. De voorhof van de kapel is betegeld met straatstenen, met klinkers is hierin een miskelk afgebeeld met daarboven een witmarmeren tegel die een hostie voorstelt. Rondom de kapel is een perk aangelegd met struiken en planten, twee zitbanken en een Ave-Maria-steen met kruis.
- De gebrandschilderde glas-in-loodramen zijn in 2003 door 'RtK', de Nederlands Hervormde glazenier Richard ter Kulve, gemaakt. De symbolen die op de ramen zijn weergegeven zijn door door de kunstenaar en de Kapelcommissie van Tilligte gezamenlijk bepaald. De ramen symboliseren successievelijk (rechts) 'vier handen en handdruk: vriendschap', 'De Druivenrank: symbool van eucharistie en contact met god'; (links) 'De Lelie: symbool van de onschuld van de Maagd Maria', 'De Palmtak: teken van overwinning en vrede'. De ramen aan weerszijden van het altaar stellen voor: (rechts) 'De Duif met Tak: symbool voor vrede', (links) 'De Kroon: symbool van Gods Almacht, verwijst naar Maria Begenadigde'.
- Twee grote rozenkransen hangen tegen de muur. Verder staan in de kapel een ijzeren offerblok, drie uit de parochiekerk afkomstige zitknielbanken en een kaarsenstandaard voor de plaatsing van de offer- en de noveenkaarsen. Boven in de nok is een elektrische ventilator aangebracht die de walm afvoert. Via een drukknop kan een afspeler met religieuze/Mariale muziek worden aangezet.
- Aan beide zijmuren hangt een geschilderd paneel van de hand van schilder Richard Mensink († 2007) uit Borne. Hij was een sterk gelovig kunstenaar die ze om niet maakte; 'Voor Maria is mij niets teveel' waren zijn woorden. Hij schilderde de panelen op basis van een foto van een gelijksoortig paneel dat in de kloosterkerk van de benedictijnen in Echternach (Lux.) hangt. Het linkerpaneel toont een aantal miniaturen met in het midden een banderol die de tekst draagt 'Esto Mater Nostrum Solatium, Nostrum Esto Tu Virgo Gaudium'. Het rechterpaneel is bijna identiek maar toont de Nederlandse vertaling 'Moeder wees onze troost; gij maagd zijt onze vreugd'. De abt van het Luxemburgse klooster heeft later, toen hij eens in Nederland moest zijn, speciaal de kapel bezocht om de 'kopie'-panelen te bekijken. Hij achtte ze zelfs kwalitatief beter dan de originelen.
- Boven het altaar hangen twee lijstjes: een met een foto van paus Benedictus XVI en een met een Lourdesprentje en de bijgevoegde tekst 'H. Maagd Maria en Moeder Gods Maria. Dank U. A.T.'; een votiefgeschenk van een zekere A.T.
↑ top
Cultusobject - O.L. Vrouw van Lourdes: tussen 11 februari en 16 juli 1858 zou Maria 18 maal aan de jeugdige Bernadette Soubirous zijn verschenen in een grot bij het Franse Lourdes. Maria bevestigde tijdens een van haar verschijningen haar onbevlekte ontvangenis (d.w.z. dat zij geboren is zonder de smet van de erfzonde), die in 1854 door de katholieke kerk tot kerkelijk dogma was verheven. Na de inwilliging van Maria's verzoek aan Bernadette om een kapel voor haar te stichten, kwam een bedevaart naar Lourdes op gang die al spoedig werd gestimuleerd door wonderbaarlijke genezingen. Dankzij de verschijningen, gebedsverhoringen en genezingen groeide Lourdes uit tot de beroemdste Mariabedevaartplaats ter wereld.
- Het gipsen beeld (150 cm hoog) van O.L. Vrouw van Lourdes in Tilligte is afkomstig uit een kerk in Antwerpen. In 1929 is het in Parijs gegoten en beschilderd. In 2002 werd het gekocht uit de verkoopcollectie van de groothandel in religieuze materialen Fluminalis in Horssen. Een 'representatieve deputatie' uit het dorp, bestaande uit drie personen (één namens de boeren, één namens de middenstand en één namens de muziekvereniging), is toen naar Horssen gegaan en heeft het beeld ter plekke uitgezocht. Unaniem en zonder kennis van elkaars keuze, kozen zij alledrie hetzelfde beeld.
↑ top
Verering - De origine van de kapel is gelegen in de waardering en dankbaarheid die er binnen het dorp bestonden voor de totstandkoming van de lokale muziekvereniging Amicitia en de sterke sociale cohesie die daar gedurende 25 jaar voor de lokale gemeenschap uit was voortgekomen. Dit jubileum in 2002 vormde de aanleiding om deze gevoelens concreet uit te drukken met de bouw van een nieuwe (votief-)kapel, als geschenk aan de lokale gemeenschap. Oud-onderwijzer Henk ten Berge, woonachtig in Tilligte, was omstreeks 1975 tot het oordeel gekomen dat ook de Tilligter gemeenschap eigenlijk over een eigen fanfare of muziekvereniging zou moeten beschikken. Na de nodige voorbereiding kon op 30 augustus de oprichting plaatsvinden met als eerste voorzitter Ans Nijmeijer. De vereniging ontwikkelde zich voorspoedig en versterkte de sociale cohesie van het dorp. In dit opzicht wordt lokaal de totstandkoming van Amicitia al als een wonder gezien. De betrokkenen waren ervan overtuigd dat zij hulp 'van boven' hadden gehad, anders 'zou het nooit zijn gelukt'. Al die jaren is de muziekvereniging bloeiend en geheel onafhankelijk gebleven. Haar financiering geschiedt door middel van de succesvolle inzameling van oud-papier en -ijzer in de regio.
- In september 2002 is begonnen met de bouw van de kapel door 'Maria-minnende bouwvakkers' en vrijwilligers uit Tilligte, Denekamp en Ootmarsum. Het project werd financieel ondersteund door de provincie, de dorpsraad, de zusters van Denekamp en particulieren. Nadat diverse potentiële locaties in het dorp waren bekeken, kwam de huidige locatie als beste naar voren: een goed bereikbaar perceel en een mooie zichtlocatie. Het werd door de eigenaar, de boerenfamilie Ribbert ter beschikking gesteld.
- Op 18 mei 2003 mochten de twee oudste inwoners van het dorp de kapel openen, waarna deze werd ingewijd door pastoor R. Willems. Gedeputeerde Piet Jansen zegde namens de provincie Overijssel een financiële bijdrage toe en stelde grote waarde te hechten aan traditie en 'wezenlijke geloofsbeleving'. De kapel werd op dat moment tevens formeel overgedragen aan de parochie die een aparte Kapelcommissie instelde met drie leden (één namens het kerkbestuur, één namens Amicitia en een buitenstaander). Als koster voor de dagelijkse gang van zaken is Henk ten Berge actief.
- Vanwege een breed gevoelde behoefte aan stiltecentra, de populariteit van kleine gebedshuizen waar men zich even alleen met God of Maria kan voelen, en vooral dankzij mondreclame kreeg de kapel spoedig grote bekendheid. Bezoekers stellen het op prijs om alleen te kunnen zijn in een gesloten kapel (de meeste kapellen in Twente zijn (half-)open kapelletjes. De kracht van de locatie haalde zelfs de nationale media. Niettemin wordt lokaal de kwalificatie 'bedevaartsoord' overdreven geacht. Toch vertoont de kapel, ondanks haar korte bestaan, voldoende kenmerken die deze kwalificatie rechtvaardigen. Zo is er de uitstraling van deze plek tot in de verre omgeving: Overijssel, Groningen, Gelderland, Duitsland. De bezoekers komen - en blijven komen - specifiek voor deze kapel. Velen stellen of schrijven dat ze hier iets vinden dat ze elders niet kunnen vinden. 'Deze kapel heeft iets voor mij', zo schreef iemand. De smeekbeden tot Maria alsmede de gebedsverhoringen die in de intentieboeken zijn neergeschreven, wijzen eveneens duidelijk op een zekere institutionalisering als heiligdom met een bijzondere betekenis. Dat dit niet alleen geldt voor 'gewone gelovigen' blijkt wel uit het bezoek van emeriti-pastoors die er graag wensen te brevieren. Ook kardinaal J. Willebrands († 2006) is er zo'n vijf keer geweest (hij bracht zijn laatste levensjaren door in het klooster van de zusters franciscanessen van Denekamp). Hij kwalificeerde het heiligdom als volgt: 'Wat hebben jullie daar iets moois neergezet'. Kardinaal A. Simonis bracht eveneens een bezoek aan de kapel. Uit zijn mond is toen de uitspraak 'Waarin een klein dorp enorm groot kan zijn' opgetekend.

Vieringen
- Regelmatig zijn er vieringen in of voor de kapel. Bij de agenda daarvan wordt rekening gehouden met vergelijkbare activiteiten in andere Dinkellandse (Maria-)kapellen, zodat men elkaar niet voor de voeten loopt.
- Sinds 2005 wordt op de eerste zaterdag van mei een Mariaprocessie gehouden. Deze processie kwam er omdat binnen het dorp en de regio behoefte was ontstaan aan revitalisering van traditionele rituelen. De processie trekt van de parochiekerk naar de kapel. Daarbij wordt niet het Mariabeeld meegedragen, maar wel het Kevelaarvaandel van de Tilligter Kevelaargroep die deel uitmaakt van de Twentse Kevelaarbedevaart. Aan de processie en aansluitende viering wordt vooral deelgenomen door mensen van buiten het dorp; maar ook door (missie-) zusters en paters uit regio (zoals uit Denekamp), in de regel zo'n 200 personen.
- In oktober, jaarlijks op een nader te bepalen dag, wordt een Mariaviering met rozenhoedje gehouden. De keuze van de dag hangt samen met het feit dat het terrein van de plaatselijke voetbalvereniging T.S.V. bijna aan de kapel grenst en er vanwege de geluidsoverlast geen viering in de openlucht kan plaatsvinden terwijl er tezelfdertijd wordt gevoetbald. De viering wordt aangekondigd in lokale media als TC-Tubantia en Dinkelland Visie. Meestal zijn er zo'n 100 personen aanwezig. Amicitia speelt dan enkele Marialiedjes.
- Een andere bijzondere manifestatie is de Twentse Mariakapellendag, die in 2008 op 31 mei plaatsvond. Ook op 15 augustus komen extra bezoekers, vrijwel allen uit Duitsland waar Maria Tenhemelopneming geldt als een belangrijke feestdag. In 2008 waren er zo'n 150 Duitse bezoekers, waarvan een deel was gekomen met twee bussen, voor het merendeel gehandicapten.
- Sinds maart 2007 is de kapel opgenomen op de door de RKK opgestelde 'kaart' van 52 'katholieke hotspots' van Nederland. Toen zijn er opnamen gemaakt voor het radioprogramma 'U bevindt zich hier'. De uitzending heeft duidelijk bijgedragen aan de verdere bekendheid van de kapel en een toename van het bezoekersaantal.
- In 2007 schatte men het aantal bezoekers op circa 20.000 per jaar. Er zijn echter nooit precieze tellingen gedaan. De meeste vereerders komen individueel, hoewel er ook groepsbedevaarten in bussen en busjes de kapel aandoen, onder meer uit Losser (wooncentrum St. Maartensstede), Almelo, Tubbergen (verpleegtehuis Het Meulenbelt), Weerselo (ouderenhuis Huize St. Jozef), Denekamp (woon- en verpleegcentrum St. Gerardus Majella) en Nordhorn (D; Männerkreis der Evangelisch Lutherische Kirchengemeinde).

Intenties
- Medio augustus 2008 lagen er zeven volgeschreven intentieboeken in de kapel, alsmede een 'Kinder[intentie-]boek'. Het eerste deel is begonnen op 18 mei 2003 en wordt sindsdien voortgezet. De teksten vallen grofweg uiteen in twee genres. Er zijn commentaren op de schoonheid van de kapel en haar fraaie ligging en er zijn de eigenlijke intenties waarin Maria wordt aangeroepen voor steun of dank na verkregen gunsten of steun. Het eerste genre lijkt vooral afkomstig van degenen die de kapel min of meer toevallig of incidenteel bezoeken omdat ze een van de regionale wandel- of fietsroutes afgaan ('Na een schitterende fietstocht....') of omdat ze met vakantie zijn op een van de nabijgelegen campings. Dat verklaart grotendeels de commentaren die afkomstig zijn van hen die uit een ver buitenland (niet zijnde Duitsland) komen of uit het zuiden of westen van Nederland (plaatsen als Gilze, Helmond, Rotterdam). Soms lijken de twee genres in elkaar over te lopen, bijvoorbeeld wanneer Maria wordt bedankt voor de mooie natuur en de mooie fietstocht, of wanneer een bezoeker noteert dat men op deze plek altijd de zon achter de wolken kan zien.
- Twee dagen na het aanleggen van het tweede boek, op 24 juli 2003, was er al een bezoeker uit Ulft die Maria om 'kracht en genezing' vroeg en in augustus van dat jaar smeekte iemand 'Voor zwager die erg ziek is'. Het zijn slechts enkele voorbeelden van vele honderden smeekbeden. Specifiek voor de devotie tot Maria in Tilligte lijken de intenties die relatief vaak gaan over bijstand in geestelijke nood, zoals 'Voor positiviteit in onze familie' of 'Dat ze kracht naar Kruis krijgen', 'ik heb hier zoveel gekregen, ik kan er nu weer tegenaan', 'Hier vond ik rust en voldoening; moet hier bijtanken'. Een tweede 'specialiteit' lijken huwelijksproblemen en de zorgen voor of het verdriet om kinderen. Zo is er de vermelding van een gebedsverhoring, achteraf, op 1 maart 2004, opgetekend door ouders die eerder kaarsen hadden opgestoken voor hun ogenschijnlijk niet-vruchtbare dochter, en later terugkwamen om te vermelden dat ze die kaarsen hadden opgestoken opdat 'onze dochter in verwachting zou raken. Ze wilde zo graag een kind. Dit gebed is verhoord, ze is zwanger'. Sinds enkele jaren komt elke veertien dagen een echtpaar kaarsen opsteken van wie de kinderen hun geloof hadden verloren maar later weer tot de kerk zijn teruggekeerd. Uit dankbaarheid hebben ze bij hun 50-jarig huwelijk de kapel afgehuurd om de goede afloop gezamenlijk te vieren. Daarnaast komen ook regelmatig 'klassieke' gebedsverhoringen en bijzondere genezingen voor. Een vrouw uit Nijverdal wier man kanker had en al was opgegeven, bezocht de kapel om Maria te smeken hem nog wat meer weken te geven. Vervolgens bleek dat de kanker geheel tot stilstand was gekomen. Uit dank heeft ze als votiefgeschenk een Mariaprent in de kapel opgehangen.
↑ top
Materiële cultuur - Noveenkaarsen: in vier soorten verkrijgbaar, met de volgende voorstellingen: O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand (twee verschillende typen), O.L. Vrouw met Kind, H. Bernadette aan de Grot.

Devotioneel drukwerk
1 Mariaviering bij inzegening kapel, Tilligte 18 mei 2003 (z.p. 2003; 18 p.); 2 Mariaviering (Tilligte: Parochie Simon en Judas, 2004; 18 p.).
↑ top
Bronnen en literatuur Literatuur: Armand Kerkmeester, 'Nieuwe Mariakapel ingewijd in Tilligte', in: De Telegraaf, 19 mei 2003; 'Respect, eerbied en dankbaarheid rond kapel', in: TCTubantia, 19 mei 2003; [Inwijding kapel met foto's], in: Dinkelland Visie, 2 mei 2003; Adrie Saris, 'Mariakapel in Tilligte prachtresultaat van gemeenschapszin', in: 't Onderschoer (2004) p. 21-25; 'Mariaprocessie in Tilligte', in: Dinkelland Visie, 10 mei 2006; Alexandra Klaus, 'Tilligte heeft Nederlands jongste pelgrimsoord', in: Trouw, 10 maart 2007, p. 10-11; Henk ten Berge e.a. (samenst.), Mariakapellen en landkruisen in Twente. Devotie in religieus erfgoed (Denekamp: Werkgroep Mariakapellen en Landkruisen in Twente (2007; 3e dr.) p. 17-18; 'Maria kon het niet mooier bedenken', in: TCTubantia, 7 mei 2007; 'Ouderwetse Mariaprocessie met bruidjes, in: Dinkelland Visie, 8 mei 2008; Ben Lange, 'Neerlands Jongste bedevaartplaats', in: Katholiek Nieuwsblad, 7 augustus 2009.
Overige bronnen: Meertens Instituut, BiN-dossier Tilligte; KRO-RKK radioprogramma 'U bevindt zich hier', aflevering 27, uitgezonden op 11 en 19 maart 2007 op Radio 5, 19.30-20.00 uur; mondelinge en schriftelijke informatie op resp. 24 augustus, 8 september en 2 oktober 2008 van Henk M. ten Berge (*1932), oud-onderwijzer van Bornebroek, sinds 1972 wonende te Tilligte.
↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.