Bergen op Zoom, O.L. Vrouw van Lourdes

Cultusobject: O.L. Vrouw van Lourdes
Datum: 11 februari, meimaand, oktobermaand, 8 december
Periode: 1918 - ca. 1944
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Grot in de parochiekerk van O.L. Vrouw van Lourdes
Adres: Prins Bernhardlaan 66, 4615 BD Bergen op Zoom
Gemeente: Bergen op Zoom
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting:

Een pastoor met een sterke persoonlijke Lourdesdevotie bouwde in 1918 in een buitenwijk van Bergen op Zoom een kerk met daarin een Lourdesgrot en wist met behulp van een broederschap het tot een zelfstandig heiligdom te maken. Zijn opvolger propageerde de devotie niet minder. Met name in de jaren twintig en dertig van de 20e eeuw kwamen er uit West-Brabant en Vlaanderen, met name in de meimaand, groepsbedevaarten uit diverse plaatsen. In de Tweede Wereldoorlog, vanwege de vernietiging van de grot, zijn de bedevaarten feitelijk tot een einde te zijn gekomen. De verering sindsdien, tot in de 21e eeuw, is nagenoeg geheel lokaal georiënteerd.

Auteur: Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie

- Voor het groeiende aantal inwoners van de Bergse wijk ’t Fort aan de Oude Antwerpse Baan (nu Prins Bernhardlaan) werd een nieuwe parochie nodig geacht. Eerder waren zij voor hun zielzorg aangewezen op de toenmalige parochie van O.L. Vrouw Hemelvaart. Op 31 mei 1917 werd Jos de Meulemeester (1886-1921) als bouwpastoor door de bisschop aangezocht. Hij was op 17 mei 1913 tot priester gewijd en was daarna begonnen als kapelaan in Beek bij Breda. Hij mocht van Hopmans een titel en een architect uitkiezen. De keuze viel op de toen bijzonder populaire devotie voor O.L. Vrouw van Lourdes. De parochie werd opgericht op 19 juli van dat jaar. Daartoe werd gebied afgescheiden van de Bergse parochies O.L. Vrouw Hemelvaart en St. Joseph en van de parochie Nieuw-Borgvliet. Op dezelfde dag ging zijn pastoraat in en werd hij gemachtigd om bouwgelden te gaan verwerven en een 'Weldoenersboek' aan te leggen. Hij kreeg toestemming om jaarlijks samen met een kerkbestuurder bij alle huizen van zijn parochie aan te bellen en te collecteren. De keuze van de architect viel op de Rotterdamse Jac. van Gils. Door de oorlogssituatie en de dure tijd, werd besloten eerst een eenvoudige hulpkerk te bouwen, die later als patronaatsgebouw dienst zou kunnen doen. Vanuit die positie zou de pastoor later, na de oorlog, naar een grote, definitieve kerk kunnen streven. In eerste instantie werd de pastoor ook tijdelijk tweede kapelaan in de Martelaren van Gorcumparochie om zodoende vandaar uit de bouw van zijn eigen kerk beter te kunnen begeleiden. De eerste steen van de pastorie werd op 27 november 1917 door De Meulemeesters moeder geplaatst. De eerste steen van de hulpkerk werd op 27 mei 1918 symbolisch door hemzelf gelegd. 
- De kerk werd neergezet aan wat kort daarna het Lourdesplein zou gaan heten. In de voorgevel waren een Mariabeeld en de tekst “Per Mariam Ad Jesum” (Door Maria tot Jezus) aangebracht. Dit laatste kan als de kern van pastoors devotioneel-religieuze opvatting worden gezien. Zo’n tien jaar functioneerde het gebouw als kerk, van 19 december 1918 tot september 1928, waarna het tot patronaatsgebouw (later wijkcentrum ’t Fort) werd verbouwd. In 2020 werd de ruimte tot een creatief bedrijfsgebouw verbouwd. 
- Naast de hulpkerk kwamen in 1921 een jongensschool en in 1926 een meisjesschool, met een kloostertje van de zusters van het H. Hart van Moerdijk tot stand, gelegen aan de op het Lourdesplein uitkomende Bernadettelaan. 
- Vrijwel vanaf de start van de parochie was al duidelijk dat de hulpkerk vanwege de groei van het aantal parochianen op niet al te lange termijn vervangen zou moeten worden door een grotere kerk. Daartoe liet pastoor De Meulemeester zijn architect Van Gils in 1918 een aantal ambitieuze ontwerpen maken. Hem stond een groots Mariaheiligdom voor ogen. Hij schrijft: "mijn vorige plan kan vervallen, omdat ik liever een kerk gebouwd zie, naar het model der Rozenkrans-kerk met zij-opgangen en een daar bovenop gebouwde Mariakapel om de devotie tot O.L. Vrouw van Lourdes en het houden van processies nog meer aan te wakkeren". Van Gils overleed echter kort daarop, waarna De Meulemeester op advies van de Vereniging van Architecten, besloot zich in 1921 tot de Amsterdamse bouwmeesters Cuypers te wenden. Zij maakten een nieuw, kleiner en minder uitbundig ontwerp. Maar ook De Meulemeester kwam in dat jaar te overlijden, waarna de plannen tijdelijk stil kwamen te liggen. Adriaan van Eekelen als opvolgend pastoor benoemd. Deze besloot in 1925, toen de financiën het toelieten, tot de bouw van de definitieve kerk over te gaan. Jos Cuypers maakte ten opzichte van het plan van hem en zijn vader uit 1921 een meer eigentijds en nog terughoudender ontwerp. De nieuwe kerk, toch nog meer dan 1000 zitplaatsen groot, werd nagenoeg geheel in (gekleurde) baksteen uitgevoerd. De kerk is toch ook duidelijk als bedevaartkerk opgezet, met een speciale grote centrale ruimte voor de grot, direct bereikbaar tussen de ingangen, en een speciale processiegang voor grotere liturgische plechtigheden. De kerk werd op 9 september 1928 door bisschop Hopmans ingewijd. 
- De enige ingrijpende wijziging in het gebouw in alle jaren was het opblazen van de toren op 27 oktober 1944 door de terugtrekkende Duitsers. Dit ruïneerde tegelijk het voorstuk van de kerk. De kerk, inclusief een nieuwe toren, was pas in 1954-1956 weer gerestaureerd 
- De Lourdesparochie heeft drie Lourdesgrotten gekend. De eerste, direct gemaakt in 1918, stond in de eerste hulpkerk, waarschijnlijk rechts van de centrale ingang. De tweede grot werd geconstrueerd in de nieuwe kerk van 1928, kort na de oplevering. Deze “natuurgetrouwe” acht meter brede en vijf meter diepe grot, door een groot gewelf - onder de koorzolder - van de kerk overbouwd, lag centraal aan de achterzijde, precies tussen beide hoofdingangen in. Het opblazen van de kerktoren in 1944 vernietigde tegelijk de grot. 
- Met de restauratie van de kerk werd in 1956 uit beton, cement, ijzergaas en gips ook een nieuwe grot gebouwd. Deze was echter kleiner (b. 520, h. 330; d 260 cm) dan de vorige en kwam ook op een andere plek in de kerk te liggen, direct achter de ingang aan de zuidzijde, tegen de zuidelijke kerkmuur. Sinds het begin van de 21e eeuw maakt deze grot deel uit van een kleine dagkerk die door middel van glaspanelen van de eigenlijke centrale kerkruimte is afgescheiden. Voor de grot staan enkele kaarsen-standaarden, om de grot staat een veertigtal stoelen voor vereerders en parochianen. Devotionalia staan ernaast ter verkoop uitgestald. 
- In de loop der jaren heeft de Lourdesparochie diverse veranderingen in parochieverbanden gekend. De huidige situatie is dat er per 1 januari 2008 geen aparte parochies meer bestaan, maar dat er een grote ‘Lievevrouwenparochie’ is voor geheel Bergen op Zoom.

 

Cultusobject

- Het cultusobject is O.L. Vrouw van Lourdes; zie over haar Cadier en Keer, O.L. Vrouw van Lourdes
- Het beeld van O.L. Vrouw van Lourdes (gipsmortel; h. 134 cm) staat in de grot, het gipsenbeeld van Bernadette Soubirous (gipsmortel; h. 70 cm; gerestaureerd in 2019) staat vlak voor de grot en kijkt op naar Maria. Beide beelden dateren uit 1925. 
- In de oorlog zijn beide beelden korte tijd voor het opblazen van de toren op het priesterkoor in veiligheid gebracht. De jonge jongen (Kees Klaassens) die Maria moest verwijderen hield er toen een zeker schuldgevoel aan over omdat hij, om het weg te kunnen nemen, de (licht-) versiering rond het beeld kapot moest maken en daarmee voor zijn gevoel de sacraliteit van het Mariabeeld profaneerde. 
- Op 23 april 2019 zijn, buiten de kerk, aan de zuidzijde van het kerkterrein, moderne ‘beelden’ van Maria en Bernadette geplaatst, vervaardigd uit corten-staalplaat. Ze zijn een geschenk van de eigen pastoor Paul Verbeek (sinds 2013) vanwege zijn 25-jarig priesterjubileum. 
- Het eerste Mariabeeld, het stond in de grot van de hulpkerk, is indertijd geschonken door bouwopzichter Fierens. Het beeld is niet bewaard gebleven, het was een licht naar beneden kijkende Maria, in tegenstelling tot het huidige (klassieke) Lourdesbeeld dat naar boven kijkt.

 

Verering

- Bouwpastoor De Meulemeester was de drijvende kracht achter de nieuwe parochie en de nieuwe Bergense Lourdesdevotie. Hij had een grote persoonlijke devotie voor Lourdes, het heiligdom dat hij toen al enkele malen had bezocht. Op 19 december 1918 werd de nieuwe pastoor in processie voor de inwijding naar zijn eerste kerk begeleid. De drukte van parochianen was zo groot dat zelfs de politie er aan te pas moest komen. In zijn preek sprak de deken de hoop uit dat iedereen in de nabije toekomst zijn steun zou geven om de 'echte', grote Mariakerk te realiseren. Tijdens de eerste mis werd De Meulemeester bijgestaan door twee neven van hem: Jos, kapelaan te Klundert, en L. de Meulemeester, de secretaris van bisschop Hopmans. Nog voorafgaand aan het kerstfeest dat jaar werd een triduüm georganiseerd om het godsdienstig gevoel in de nieuwe krachtig op te wekken. Gedurende het triduüm werd een schenking gedaan voor een marmeren beeld van O.L. Vrouw van Lourdes, ter plaatsing in de latere kerk. De gelden werden mogelijk voor iets anders aangewend aangezien van een dergelijk beeld geen spoor is gevonden.
- Meteen daarop, op tweede kerstdag, zegende De Meulemeester de Lourdesgrot in en wijdde zijn kerk toe aan de Onbevlekte Ontvangenis. Tijdens een van zijn bezoeken aan het Franse heiligdom had hij een steen uit de "ware Lourdesgrot" weten te verwerven. Op 15 augustus 1920 werd dit brokstukje "ter vereering" op een marmeren plaquette, voorzien van de verklarende tekst “Steen uit de grot van Lourdes”, aan zijn 'eigen' grot bevestigd. De plaquette met steen werd later overgeplaatst naar de nieuwe grot in de kerk van 1928. Na de verwoesting van de grot in 1944 is het ongeschonden weer teruggevonden en daarna opnieuw in de huidige grot ingemetseld. 
- De Lourdesdevotie is met het gereedkomen van de grot, eind 1918, snel op gang gekomen. Op een eerste foto van de grot zijn daarvan de aan de grot opgehangen zilveren votiefgeschenken zichtbaar, materiële getuigen van verhoorde intenties en gebeden. Van deze en latere geschenken is een klein deel bewaard gebleven. 
- De grote populariteit van “Lourdes” in Nederland, liet De Meulemeester fantaseren over welke betekenis zijn filiaalgrot voor zijn parochie en de regio rond Bergen Op Zoom zou kunnen hebben. In mei 1920 nodigde hij alle pastoors van de omliggende plaatsen uit om te participeren naar een bedevaart op 't Fort: "aan welks verzoek door velen werd voldaan". ook de inwoners van Bergen op Zoom sloten zich daarbij processiegewijs aan. De bedevaarten werden "luisterrijk" ontvangen en kregen de gelegenheid om tijdens het lof hun grote votief- of bedevaartkaars te offeren. "De vele ex-voto's getuigen dan ook hoe velen harer kinderen de lelieblanke Vrouwe der Grot genade en verhoring schonk", aldus De Meulemeester in zijn parochiememoriaal.
- Al eerder waren er succesvol kopiegrotten tot belangrijke filiaalheiligdommen van Lourdes uitgegroeid, zoals in Vlaanderen in Oostakker (bij Gent) waar fameuze genezingen geschiedden. Wellicht was De Meulemeester ook geïnspireerd geraakt door het succes van het Lourdesheiligdom in Sint Willebrord, waar pastoor Bastiaansen een paar jaar later een tweetorige kerk, geïnspireerd op die van Lourdes, wist te realiseren. De Meulemeester putte als bouwpastoor en als gedreven Lourdesvereerder voor zijn nieuwe, nog te bouwen kerk eveneens inspiratie uit de beroemde Rozenkranskerk van Lourdes. Hij liet architect Van Gils nog vlak voor diens dood in 1919 een hoge, grote “bedevaartskerk” ontwerpen. Zulke ideeën sloten aan bij de groeiende uitbundigheid van het toenmalige Nederlands katholicisme en de steeds grootsere architectuur die daarbij werd ingezet. De plannen waren te ambitieus. Afgezien van budgettaire bezwaren, leek het plan misschien ook minder passend voor een wijkkerk in het oude Bergen op Zoom. Hoe dan ook, bisschop Hopmans maakte een einde aan de pastorale droombeelden. Tot een vervolg kwam het voor hem niet meer omdat De Meulemeester op 17 november 1921 plots op 35-jarige leeftijd kwam te overlijden. 
- Zijn opvolger, Adrianus A. van Eekelen (13 juni 1882 – 28 mei 1957), bleek niet minder ambitieus en propageerde gelijk zijn voorganger de Lourdescultus krachtig. Al bij de inzegening van de nieuwe kerk in september 1928 refereerde hij in de krant De Zoom aan de kracht van de Lourdesdevotie door te verwijzen naar de genezing van de Maastrichtse Sophie Heusschen die dat jaar op 23 mei, na een onderdompeling in een waterbad te Lourdes miraculeus was genezen van “ankylose en tuberculose”. Het betekende tegelijk promotie voor zijn eigen Lourdesheiligdom. 
- Van de tijd van zijn pastoraat zijn er getuigen van de vieringen van het Lourdesnoveen, dat gehouden werd in de feestcyclus rond 11 februari (de eerste dag van de verschijningen te Lourdes en het octaaf) en in de meimaand. Op Hemelvaartsdag in mei 1922, organiseerde de broederschap een grootse processie met 300 “Maagdekens” die banderollen en attributen meedroegen. Bernadette was in “Zuid Fransche landdracht” gekleed en droeg een grote kaars die zij bij de grot offerde aan Maria. Gastspreker was de Bredase pastoor Smits, zelf al 25 keer naar Lourdes geweest, die voor Bergen op Zoom enthousiasmerend verhaalde over de bijzondere ervaring die “zieken en ongelukkigen aan de bronnen” in Lourdes ten deel valt. Om dergelijke grote processies logistiek te vergemakkelijken was achter de halve koepel van het priesterkoor een ronde, verlaagde processiegang met ronde bogen aangelegd waardoor de vele participanten en figuranten vanuit het patronaatsgebouw de kerk ongezien konden binnentreden en verlaten. 
- Tijdens de noveenviering vond ook de jaarlijkse toewijding van de parochie aan O.L. Vrouw van Lourdes plaats. In het jaar 1933 was er gedurende het octaaf elke avond plechtig lof met processie naar de grot. Meisjes van de Theresiaschool verkleed als grote en kleine engelen liepen elke keer mee, de jongens hadden nagenoeg geen rol. Onder de meisjes werd een Bernadette aangewezen, op klompen en met een grote rozenkrans in de handen, zo herinneren drie parochianen het zich in 1978. De deelnemers stelden zich tevoren op in het patronaatsgebouw en kwamen daar later weer terug. De pastoor liep met de ‘feestmonstrans’ mee in de processie. Deze enorme monstrans was een persoonlijk geschenk van De Meulemeester aan de parochie. Het is een uitzonderlijk kunstwerk, vervaardigd in het Utrechtse atelier Brom, voorzien van veel goud en edelstenen, afkomstig van de juwelen van de moeder van de pastoor. Centraal is er een gouden Maria in verwerkt. Was de processie bij de grot aangekomen, dan werd daar gezongen en gebeden en keerde de processie weer om. De grote engelen met hun vleugels werden vervolgens in een halve cirkel voor het altaar opgesteld. Vóór hen kwamen dan de kleine engelen en de bruidjes, met tenslotte Bernadette centraal in het midden. Iedereen, zowel de parochianen als de bezoekers van buiten, “was dan doodstil”, geheel onder de indruk van het devotionele theater. Een gastpredikant, regelmatig een pater kapucijn uit Rilland Bath, hield de feestpredicatie. De noveenviering is op zijn minst tot begin jaren 1960 blijven bestaan. 
- Op 25 mei 1935 werd verder nog een parochiële Mariacongregatie opgericht. 
- Vanuit de parochie bezocht men enige jaren en passant het Lourdesheiligdom in Meerseldreef (B), wanneer de parochie terugkeerde van een andere jaarlijkse bedevaart, die van Bergen op Zoom naar St. Bernardus in Ulicoten
  
De Broederschap Onze Lieve Vrouw van Lourdes 
- De Broederschap Onze Lieve Vrouw van Lourdes werd opgericht op 19 juni 1918, zelfs nog voordat de kerk in gebruik was genomen. Ze sloot zich vervolgens snel aan bij de aartsbroederschap in Lourdes op 11 juli van dat jaar. Het doel was onder meer om de Onbevlekte Ontvangenis / O.L. Vrouw van Lourdes te eren en haar te danken voor haar verschijningen in de grot en voor alle “weldaden… welke Zij voortdurend in haar heiligdom uitdeelt”. In korte tijd wist de pastoor een groot aantal leden te mobiliseren, zowel in Bergen op Zoom als in omliggende en verder weg gelegen plaatsen. Aan een actief lidmaatschap waren diverse volle en gedeeltelijke aflaten verbonden, terwijl voor alle levende en overleden leden jaarlijks missen werden opgedragen. Het namenregister telt dan ook ruim 4000 leden. 
- Per plaats waren dat ongeveer de volgende aantallen: Bergen op Zoom: Lourdesparochie, 570; O.L. Vrouw Hemelvaartparochie, 800; Martelaren van Gorcumparochie 600; St. Josephparochie 270; Catharinagesticht, 40. Nieuw-Borgvliet: 115; Halsteren en Lepelstraat: 115; Standdaarbuiten: 300; Stoppeldijk: 100; Nieuw-Vossemeer: 60; (Prinsen-) Beek: 590; Woensdrecht 45; Hoogerheide: 210; Wouwse Plantage: 100; Ossendrecht 130; Huijbergen: 90. 
- Opvallend in deze opsomming zijn de buiten de eigen regio gelegen plaatsen Stoppeldijk (Zeeuws-Vlaanderen) en Prinsenbeek. In het eerste dorp had De Meulemeester een bevriende collega, terwijl Beek zijn vorige pastoorspost betrof en daar dus ook nog gemakkelijk mensen wist te mobiliseren. 
- De leden werden gemaand “Dikwijls voor de Grot van O.L. Vrouw van Lourdes neer te knielen en er hun geestelijke en tijdelijke behoeften der Moeder Gods aan te bevelen” en dagelijks een “tientje” van de rozenkrans te bidden. 
  
Groepsbedevaarten 
- Behalve de viering rond 11 februari, die een sterker parochieel karakter had, waren er ook de feestperioden in de Mariamaanden mei en oktober. De meimaand was bij uitstek de periode om met groepsbedevaarten vanuit de regio naar Bergen op Zoom te trekken. De parochianen Gerrit Leenders en Kees Klaassen, herinnerden zich respectievelijk in de jubileumboekuitgaven van de parochie uit 1978 en 2008, in meer algemene bewoordingen, hoe er voor de oorlog op de zondagen van mei bedevaartprocessies naar de Lourdeskerk trokken. Naast de kerk stond dan een kraampje van Piet de Groot opgesteld, die Mariabeeldjes, rozenkransen en snoep verkocht. De voet- of trambedevaarten kwamen vanuit omliggende kerkdorpen, zoals Wouw, Woensdrecht, Halsteren en Lepelstraat, en ook van over de Belgische grens. Uitgestapt op het station trokken de stoeten zingend en biddend, vaak begeleid door de eigen fanfare of harmonie, door de stad naar ’t Fort. 
- Een concrete beschrijving daarvan is er in het archief gevonden voor 1928 met de parochie Steenbergen en van zondag 22 juni 1930 met de parochie Welberg (in combinatie met Steenbergen), toen van daaruit een aantal tramwagens vertrok met bedevaartgangers van beide lokale afdelingen van de Heilige Familie, en waarbij alle andere parochianen zich konden aansluiten. “De deelname belooft zeer groot te worden”, aldus pastoor Adriaan Ermen. Men vertrok om 12:30 uur teneinde om 18:30 weer thuis te komen. Een kaartje voor het gehele programma inclusief de reis bedroeg 55 ct. per persoon. Vóór vertrek werd in de eigen parochiekerk een mis tot welslagen van de bedevaart gehouden. Welberg kende voor de organisatie van de jaarlijkse bedevaart naar Bergen op Zoom een eigen broederschap. Toen in 1934 de tramlijn werd opgeheven, kwamen autobussen als vervoermiddel in de plaats. In 1937 reed men vanuit de Welberg met de bus naar Bergen op Zoom en daarom hoefde er toen pas om kwart over twee te worden vertrokken, na vertrek konden bedevaartgangers nog opstappen “bij de Bloemkool en het Waterhoefje”, respectievelijk een café in Steenbergen en een buurtschap op de weg richting Halsteren. 
- Om ‘verschillende gewichtige redenen’, aldus pastoor Ermen van de Welberg, is in 1938 de Mariabedevaart van zijn Welbergparochie naar Bergen op Zoom verruild voor die naar Sint Willebrord. Of het een permanent wijziging is geweest, is niet bekend. 
- Vanwege een decreet van de bezetter waren groepsbedevaarten in Nederland vanaf 1941 verboden. 
- Vermoedelijk is als gevolg van de vernietiging van de Lourdesgrot en de langdurige breuk in de cultus tussen 1944-1956, het bedevaartkarakter van de Lourdesdevotie min of meer verloren gegaan. Het Lourdesnoveen werd nog tot in de jaren 1960 gehouden. De devotie kent nu een parochiaal c.q. stedelijk karakter. 
- Sinds 15 augustus 1919 was het beeld Maria Onbevlekt Ontvangen ook opgenomen in de Mariaoptocht van de gezamenlijke parochies door de stad. Sinds de Tweede Wereldoorlog participeert een vertegenwoordiging van de parochie, met Lourdesbeeld, in de grote Mariaomgang van Bergen op Zoom, de jaarlijkse dankommegang vanwege het behoud van de stad gedurende de oorlog. 
  
21e eeuw 
- De kerk en daarmee de grot is dankzij een actieve groep vrijwilligers nog in principe elke ochtend van de week te bezoeken. Weekvieringen van de parochie vinden iedere dinsdag plaats in de afgescheiden ruimte van de kerk, bij de Lourdesgrot. Op de Lourdesfeestdag, 11 februari of het weekeinde erna, is er een kaarsjesprocessie in de kerk. In mei en oktober is er iedere woensdagavond om 19.00 uur Rozenkransgebed bij de grot, meestal bijgewoond door zo’n 15 à 25 personen. Eigenlijk is er elke dag wel iemand die een kaars bij de grot komt opsteken. Sommige terugkerende bezoekers komen nog van buiten Bergen op Zoom, zoals Goes en Oudenbosch. 
- Verder worden er vanuit de parochie op gezette tijden bedevaarten georganiseerd naar andere Lourdesheiligdommen (1 touringcar; ca. 40-45 personen). Het echte Lourdes was al bij het parochiejubileum van 1978 aangedaan, iets dat werd herhaald in 2004, op initiatief van pater Marist Ben Riesewijk, werd herhaald, net zoals in 2008, 2015, 2017 en 2020). 
- Op 13-15 juni 2020 zullen de reizende relieken van Bernadette Soubirous, ook de Bergse Lourdeskerk aan doen en gedurende die dagen ter verering uitgesteld staan.

 

Materiële cultuur

- Votiefgeschenken: 1 Ruim vijftig zilveren ex voto's uit de beginjaren van de bedevaart zijn bewaard gebleven; onder meer acht benen, zeven armen, twee handen, een vinger, zeven harten (waarvan enkele met de inscriptie "uit dankbaarheid"), vier hoofden/busten, en ook persoonlijke objecten zoals een rozenkrans en een Scherpenheuvel jubileummedaille (1879-1904); 2. aan of bij de grot zijn enkele moderne geofferde rozenkransen opgehangen; twee grote rozenkransen uit Lourdes zijn door de eigen pastoor Paul Verbeek, ook een toegewijde Mariavereerder, medio 2018 meegenomen en in de grot opgehangen.
- Devotionalia [in verkoop]: 1 Kleine flesjes Lourdeswater met etiket met afbeelding en de tekst “Lourdes water”; 2. verschillende typen grote en kleine noveenkaarsen: twee met tekening van de beelden en de tekst “Lourdeskerk Bergen-op-Zoom” en twee met een foto van het Mariabeeld met een brandende kaars en de tekst “Bergen op Zoom”; 3 lichtgevende rozenkransen. 
- Vaandel: 1. in de kerk hangt het vaandel van de Broederschap van Onze Lieve Vrouw van Lourdes te Bergen op Zoom; 2. aan de preekstoel hangt een geborduurde doek die de verschijning aan Bernadette afbeeldt. 
- Kerkraam: In de zuidmuur van de kerk is een groot glas-in-loodvenster uit ca. 1935 Aangebracht, weergevende de Mariaverschijning aan Bernadette. 
  
Devotioneel drukwerk: 1. Liederenboekje ter eere van Maria Onbevlekt Ontvangen met Gebeden der Novene en Litanie van O.L. Vr. van Lourdes ten gebruike van de pelgrims der Processie naar de Grot van “O.L. Vrouw van Lourdes” op het Fort te Bergen op Zoom (16 pp; evulg. B.H. Klönne, Amsterdam, 3 september 1908); 2. Lidmaatschaps-dubbelvouwprent Broederschap der Onbevlekte Ontvangenis van de Allerh. Maagd Maria onder den titel van Onze Lieve Vrouw, opgericht in de kerk der O.L. Vrouw van Lourdes te Bergen-op-Zoom (Goedgek. Breda P. Hopmans, 19 juni 1918; drukkerij J. Hertogs Bergen op Zoom);  3a+b Prentbriefkaarten: (a) Lourdesplein: ‘Parochiekerk van O.L. Vrouw van Lourdes te Bergen op Zoom’ (1918); (b) ‘In de kerk van O.L. Vrouw van Lourdes te Bergen op Zoom’ (1920), beide foto’s van [Willem L.M.] Magnée, Bergen op Zoom; 4. De parochiegeschiedenis Een kerk vol verhalen (zie hieronder bij Literatuur); 5. Viering van de Rozenkrans in de grot van de Lourdeskerk (Bergen op Zoom: Geloofsgemeenschap O.L. Vrouw van Lourdes, 2012; 24 pp.).

 

Bronnen en literatuur

Archivalia Bergen op Zoom: Parochiearchief Onze Lieve Vrouw van Lourdes; Parochiearchief H. Gummarus te Bergen op Zoom, inv.nr. 380-391.

Literatuur ‘Plechtige processie van O.L. Vrouw van Lourdes’ in: De Zoom. Dagblad van het Zuiden, 26 mei 1922; ‘De nieuwe Lourdeskerk op ’t Fort’, in: De Zoom. Dagblad van het Zuiden, 1 oktober 1927 (nr. 10363); ‘Bij de consecratie van de nieuwe parochiekerk O.L. Vrouw van Lourdes’, in: De Zoom. Dagblad van het Zuiden, 10 september 1928 (nr. 10648); [vermelding bedevaart Steenbergen naar Lourdeskerk], in: R.K. Kerkbericht – Steenbergen, 4 november 1928; [vermelding bedevaart Welberg naar Lourdeskerk], in: R.K. Kerkbericht Steenbergen e.o., 8 juni  1930; [Welbergse broederschap bedevaart Bergen op Zoom], in: R.K. Kerkbericht Steenbergen e.o., 15 mei 1938; Jubileumuitgave ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan van de parochie en het 50-jarig bestaan van de parochiekerk van O.L. Vrouw van Lourdes te Bergen op Zoom (Bergen op Zoom: Parochie O.L. Vrouw van Lourdes, 1978); Gerrit Leenders, Jubileum uitgave bij gelegenheid van het 80 jarig bestaan van de parochie van Onze Lieve Vrouw van Lourdes (Bergen op Zoom: s.n., 1998); Jan de Boer, Een kerk vol verhalen. Geschiedenis van de geloofsgemeenschap Onze Lieve Vrouw van Lourdes “’t Fort” te Bergen op Zoom, 1918-2008 (Bergen op Zoom: Parochie O.L. Vrouw van Lourdes, 2008).

Periodieken R.K. Kerkbericht Bergen op Zoom 1917-1949; De Vreugdebloem. Officiële Kerkbode van de Parochies van Bergen op Zoom 1 (1950) – (?); Informatieblad “De Gave”, geloofsgemeenschap Onze Lieve Vrouw van Lourdes 1 (maart 2001) - 8 (november 2008); sindsdien de parochiële uitgave: inZOOMen.

Overige bronnen Meertens Instituut, BiN-dossier Bergen op Zoom, O.L. Vrouw van Lourdes; www.vrienden-lourdeskerk.nl (vriendenstichting kerk).

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.