- In het grensgebied van het bisdom Utrecht en het graafschap Holland lag in de middeleeuwen het Miland. In dit gebied dat ter ontginning was uitgegeven door de bisschop van Utrecht, ontstond de parochie Mi. Deze parochie wordt in 1131 genoemd. De Milandse kerk was naar alle waarschijnlijkheid toegewijd aan St. Maarten en werd tijdens een veldtocht van de Utrechtse bisschop Theodoricus II van Ahr (1198-1212) in 1208 vernield. De kerk lag op het grondgebied van het huidige Achttienhoven. Doordat de bevolking er nadien verspreid raakte, verrees op die locatie niet opnieuw een kerk.
- De plaats van de oude parochiekerk kan het beste worden aangeduid als gelegen aan het riviertje de Meije op de grens van Zegvelderbroek en Achttienhoven. Nog in de 18e eeuw kon men op deze plaats aan het zuideinde van de St. Maartensdijk het Maartenskerkhof aantreffen dat eertijds de oude Milandse parochiekerk toebehoorde. Op enkele oude kaarten heet dit kerkhof ook wel ‘Myekerkhof’. Op een kaart van B. du Roy uit 1743 staat op de plaats van de oude Milandse kerk de vermelding ‘St. Maertens Kerckhof’. Het Maartenskerkhof is door vervening geheel verdwenen. Het perceel waar het kerkhof heeft gelegen, heet nu nog steeds 'Kerkhof'.

- Wellicht was op dit kerkhof in de middeleeuwen een cultusbeeld van St. Maarten aanwezig; er zijn echter geen gegevens over. Over de H. Martinus of Maarten zie Utrecht, Maarten.

- Dat het Maartenskerkhof van de voormalige Milandse kerk in de tweede helft van de 15e eeuw mogelijk een bedevaartplaats is geweest, kan worden afgeleid van het feit dat hiernaar in 1488 een bedevaart werd opgelegd. Een chirurgijn uit het nabije Woerden die zijn moeder zwaar had mishandeld, werd in dat jaar veroordeeld tot een bedevaart naar achtereenvolgens het Maartenskerkhof van de oude Milandse kerk, O.L. Vrouw van Amersfoort en Zwitserland. Vanwege de relatief korte afstand tussen Woerden en het kerkhof en het feit dat er slechts een enkele vermelding is overgeleverd, is het niet onmogelijk dat het kerkhof slechts een tussen- of een ‘verootmoedigings’-statie was op weg naar de Mariabedevaartplaats Amersfoort.

Archieven: Den Haag, Rijksarchief in Zuid-Holland: handschriftenverzameling, hs. 751, genealogische aantekeningen betreffende Woerdense burgemeesters; Utrecht, Rijksarchief in Utrecht: archief van het kapittel van St. Jan, stukken m.b.t. Achttienhoven. Amsterdam, gemeentearchief: dossier betreffende het maken van een vaart tussen Amsterdam en Montfoort.
Literatuur: S. Muller, Geschiedkundige atlas van Nederland. De kerkelijke indeeling omstreeks 1550, tevens kloosterkaart, dl. 2 (‘s-Gravenhage: Nijhoff, 1921) p. 282-283; C.J. van Doorn, Het oude Miland en zijn waterstaatkundige ontwikkeling (Utrecht: Kemink en Zoon, 1940) p. 44; H.J. Kok, Enige patrocinia in het middeleeuwse bisdom Utrecht (Assen: Van Gorcum, 1958) p. 37-38; Ph.J.C.G. van Hinsbergen, Bijdrage tot de geschiedenis van de gemeente Nieuwkoop en haar onderdelen (Nieuwkoop, Noorden, Achttienhoven, de Meege) (Nieuwkoop 1961) p. 165; Y.M. Donkersloot-De Vrij, Topografische kaarten van Nederland vóór 1750. Handgetekende en gedrukte kaarten, aanwezig in de Nederlandse rijksarchieven, toegelicht en beschreven (Groningen: Wolters-Noordhoff, 1981) nr. 754; C.J. van Doorn en Z. van Doorn, Miland, Milandkerk, Kamerik (z.p., z.j. [1991?]) p. 69; R. Alkemade en J. van Es, Bouwen op het verleden: 1000 jaar Zegveld (Zegveld 1995) p. 15-16.
Overige archieven: KDC BiN-diskw.-dossier Achttienhoven; PJMI VKVL 64a+b (1993); B. du Roy, Nieuwe kaart van den landen van Utrecht (Amsterdam: J. Covens en C. Mortier, 1743 / facs. Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1975), landkaart.