Amsterdam, H. Catharina van Alexandrië

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: H. Catharina van Alexandrië
Datum: 25 november
Periode: Eind 15e eeuw (?) - ca. 1578
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Nieuwe Kerk of Maria- en St. Catharinakerk.
Adres:
Gemeente: Amsterdam
Provincie: Noord-Holland
Bisdom: Haarlem
Samenvatting:

Het betreft hier een waarschijnlijk aan het eind van de 15e eeuw ontstane cultus rond een reliek van Catharina van Alexandrië waarover maar weinig bekend is. Hoewel er mogelijk een jaarlijkse toning van de reliek plaatsvond, is het niet duidelijk of aan de cultus ook een bedevaart verbonden was.

Auteur: Marcel Ficheroux
Illustraties:
Topografie

- De Nieuwe Kerk, gelegen aan de Dam in de Nieuwe Zijde van Amsterdam, werd in 1421 voltooid. De kerk kreeg na enige tijd naast Maria, zoals dat ook wel op andere plaatsen gebeurde, een tweede beschermheilige, namelijk Catharina. Het verhaal dat na de stadsbrand van 1452 Catharina aan Maria werd toegevoegd, omdat de laatste in haar eentje niet in staat zou zijn gebleken de kerk te behouden, is een legende. De naam Catharinakerk heeft men eerst na de hervorming aan de kerk gegeven. Deze naam komt echter in geen enkel officieel stuk voor. In 1578 ging de kerk over in calvinistische handen en werd ze ontdaan van beelden, altaren en versierselen.

Cultusobject

- Catharina van Alexandrië zou in de 4e eeuw als martelares zijn gestorven. Zij wordt meestal afgebeeld met haar foltertuig: een rad. St. Catharina behoort tot de ‘veertien noodhelpers’. Zij is de patrones van wagenmakers, molenaars en filosofen.
- De Nieuwe Kerk bezat een reliek van haar. Een vermelding daarvan komt men tegen in een boek van Wallich Sywaertsz.uit 1604: Roomsche Mysterien. Het beschrijft de situatie in Amsterdam van voor de Alteratie van 1578. In zijn Voorrede schrijft hij: ‘De nieuwe Kercke alhier is Sinte Catharina Patronesse, van gemaeckt: van welckers gebeente het hooch Autaer, als met eene Reliquie voorsien was, gheleyt in een looden Busken met een parkementghen daeromme, waer op stonde: Dit ist ghebeente van Sinte Catharina’. De auteur heeft de reliek met eigen ogen gezien en schrijft dat, hoewel de legende van Catharina zegt dat er uit haar gebeente altijd olie vloeit, hij geen olie zag vloeien uit het deel hiervan dat rustte in de Nieuwe Kerk. 
- Naast de reliek moet in de kerk ook nog een beeld van Catharina hebben gestaan. 

Verering

- In de bronnen is niets te vinden over een vereringspraktijk rond deze reliek. Alleen de 18e-eeuwse Amsterdamse geschiedschrijver Isaak Le Long vermoedt iets van verering en schrijft zonder verdere bronnen daarover te melden, dat de reliek van Catharina ‘waarschijnlijk op haaren Heyligen dag aan 't Volk vertoont wierdt’.

Bronnen en literatuur

Archieven: Amsterdam, gemeentearchief: archief van de Nieuwe Kerk.
Literatuur: Wallich Sywaertsz, Roomsche Mysteriën ontdeckt in een cleyn Tractaetgen (Amsterdam: Ambrosius Janszoon, 1604); Johannes Isacius Pontanus, Historische beschrijvinghe der seer wijt beroemde coop-stadt Amsterdam (Amsterdam: Iuda Hondius, 1614) p. 20; Melchior Fokkens, Beschrijving der wijdt vermaarde Koopstadt Amstelredam (Amsterdam: Marcus Willemsz. Doornik, 1662) p. 200-201; Isaak Le Long, Historische beschryvinghe van de Reformatie der Stadt Amsterdam (Amsterdam: Johannes van Septeren, 1729) p. 515; J.C. van der Loos, Geschiedenis der voormalige S. Catharina-Kerk te Amsterdam (Haarlem: drukkerij van het St.Jacobs-Godshuis, 1936) p. 11-12; J. van Breen, ‘De geschiedenis van den bouw der Onze Lieve Vrouwe Parochiekerk of Nieuwe Kerk te Amsterdam’, in: Jaarboek Amstelodamum 40 (1943), p. 52-116; J.E.A. Boomgaard, Misdaad en straf in Amsterdam. Een onderzoek naar de strafrechtspleging van de Amsterdamse schepenbank 1490-1552 (Zwolle: Waanders, 1992) p. 156, 158, 198-199.
Overige bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier Amsterdam-Catharina.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.