Baardwijk, St. Ontcommer (Wilgefortis)

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: St. Ontcommer (Wilgefortis)
Datum: 20 juli
Periode: 16e eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Voormalige St. Clemenskerk
Adres:
Gemeente: Waalwijk
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: ‘s-Hertogenbosch
Samenvatting:

Het betreft een 16e-eeuwse lokale verering van de legendarische ‘baardheilige’ St. Ontcommer oftewel St. Wilgefortis. Er zijn weinig gegevens over de cultus bekend en al helemaal geen indicaties voor een eventuele bedevaart.

Auteur: Jac. Biemans
Illustraties:
Topografie

- Van de middeleeuwse St. Clemenskerk van Baardwijk aan de Winterdijk rest enkel de oude toren nog. In 1896-1897 werd op enige afstand daarvan de huidige St. Clemenskerk gebouwd.

 

Cultusobject

- Ontcommer (Wilgefortis) is een legendarische, niet bestaand hebbende heilige uit de Nederlanden. De legende is mogelijk ontstaan vanwege de afbeelding van de gekruisigde Christus met een lang, tot de enkels reikend kleed. De gekruisigde Christus zou dan aangezien zijn voor een bebaarde vrouw, de ‘Virgo fortis’, welke verbasterde tot de naam Wilgefortis. Volgens de legende was Wilgefortis de ongekend mooie dochter van een heidense koning van Portugal. Toen zij weigerde een ongehuwde koning van Sicilië te trouwen omdat zij aan Christus beloofd had geen andere bruidegom te willen hebben dan Hem, bracht de afgewezen Siciliaan verwoesting en ellende over land en volk van Portugal. Omdat Wilgefortis standvastig bleef, liet haar vader haar vastzetten en geselen. Wilgefortis bad tot haar goddelijke bruidegom opdat deze haar gelaat minder aantrekkelijk zou maken. Hierop groeide er een zwarte baard aan haar kin. De vertoornde vader liet haar aan het kruis vastbinden. Wilgefortis verheerlijkte God en bad tot Hem dat allen die in kommer verkeerden en haar zouden aanroepen, van hun kommer zouden worden bevrijd. Een stem van een engel uit de hemel meldde dat God haar gebed verhoord had. Allen die haar, die voortaan ‘Sint Ontcommer’ zou heten, aanriepen zouden voortaan ‘ontkommerd’ worden.

 

Verering

- Van een zekere verering van ‘baardheilige’ St. Ontcommer getuigt alleen het voorkomen van zijn naam (als ‘St. Wilgefortis’) in een heiligenkalender van de parochie Baardwijk uit het midden van de zestiende eeuw (toen behorende tot het bisdom Luik). Voor een eventuele bedevaart bestaat verder vooralsnog geen enkele indicatie.
- Elders in Nederland bestonden er echter wel bedevaarten naar deze heilige, zoals in Alphen, Kralingen, Steenbergen en Waalre

Bronnen en literatuur

Archieven: Rijksarchief in Noord-Brabant, ‘s-Hertogenbosch, Stukken behorende tot het archief van de kerk van Baardwijk, inv. nr. 2, 16de eeuws handschrift (zg. calendrier-obituaire, jaargetijdenregister ‘Kalender II’); editie in: H.B.M. Essink, ‘Een laat-middeleeuwse heiligenkalender van de parochie van Sint Clemens te Baardwijk’, in: Met Gansen Trou 7 (1957) p. 153-168, aldaar p. 163 onder 20 juli. Zie voor de datering van deze kalender: A.M. Frenken, ‘Nog een oude kalender der St. Clemenskerk te Baardwijk’, in: Met Gansen Trou 11 (1961) p. 2-8, 46-54, met name p. 8. 
Literatuur: P. Gerlach, ‘Sint Ontcommer vereerd te Baardwijk en ‘s-Hertogenbosch’, in: Met Gansen Trou 16 (1966) p. 169-173; W.H.Th. Knippenberg, Oude pelgrimages vanuit Noord-Brabant, Kultuurhistorische Verkenningen in de Kempen III (Oisterwijk: Stichting Brabants Heem, 1968) p. 43; W.H.Th. Knippenberg, Devotionalia. Religieuze voorwerpen uit het katholieke leven, deel 2 (Eindhoven: Bura boeken, 1985). 
Overige bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier Baardwijk-Ontcommer.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.