Hushoven, Donatus

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: Donatus
Datum: 7 augustus
Periode: 19e eeuw? - 20e eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kapel van St. Donatus in de buurtschap Hushoven onder Weert
Adres: St. Donatuskapelstraat 1, 6003 AG Weert
Gemeente: Weert
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

Verering - geen bedevaart - voor Donatus door gelovigen uit Weert en omgeving.

Auteur: Cor Tubée
Illustraties:
Topografie

- Sinds wanneer in de buurtschap Hushoven een aan Donatus toegewijde kapel heeft gestaan, is niet bekend en of er tussen een in 1720 op Hushoven gebouwde kapel en Donatus enige relatie heeft bestaan, is niet duidelijk. Wel staat vast dat er in 1829 een Donatuskapel op Hushoven stond. Op de kadasterkaart van omstreeks 1840 staat de kapel ingetekend op de driesprong van de tegenwoordige Hushoverweg en de St. Donatuskapelstraat. Hieruit blijkt dat de huidige situering in een hoek tussen beide wegen pas later is ontstaan.
Omdat de kapel in de loop van de 19e eeuw door slecht onderhoud ernstig in verval was geraakt, besloten buurtbewoners tot de bouw van een nieuwe kapel op dezelfde plaats naar een tekening van pastoor-deken Boermans, de latere bisschop van Roermond. De bouw vond plaats in de periode 1868-1872 en op 3 oktober 1872 kon de nieuwe kapel plechtig ingezegend worden. Op Kruisdagen werd de kapel bezocht door de processie.
- Tussen 1885 en 1890 werd de kapel aan de noordzijde vergroot door er een absis met aparte toegang aan te bouwen, die smaller is dan de kapel zelf en waarin het nieuwe, definitieve altaar geplaatst werd. In 1905 werd in de kapel een kruisweg opgericht. De kapel is gebouwd in neogotische stijl en heeft een rechthoekige plattegrond met smallere koorbeëindiging.
- Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog heeft de kapel een tijdlang dienst gedaan als noodschool, aangezien de school zelf door geallieerde militairen werd gebruikt. De klok was door de Duitsers geroofd, doch bij gelegenheid van een gouden bruiloft op het gehucht in 1945 werd door de buurtbewoners een nieuw klokje gekocht.
- De kapel beschikte in de vijftiger jaren over diverse beelden: van Antonius Abt, Andreas en Jacobus, alle uit de eerste helft van de 16e eeuw, van de Madonna uit de 17de eeuw, en van Donatus, Theresia, het H. Hart, Franciscus, Gerardus, Maria met kind, Jozef met kind en Rochus, alle van latere datum. Daarnaast was er nog een groot schilderij, voorstellende Madonna met kind.
- De kapel bleef incidenteel dienst doen, vooral voor het bidden van rozenhoedjes en nadiensten bij overlijdens van buurtbewoners. Omdat ze door verwaarlozing steeds meer in verval raakte, werd zij in 1958 en 1972  gerestaureerd. Sindsdien wordt er iedere zaterdagavond een mis opgedragen (er zijn 75 zitplaatsen) en menigmaal wordt de kapel gebruikt voor huwelijksinzegeningen.
- In 1977 stond het kerkbestuur van de parochie St. Oda, dat in de dertiger jaren eigenaar van de kapel was geworden, de antieke beelden van Antonius Abt, Andreas en Jacobus in bruikleen af aan het Museum voor Religieuze Kunst in Weert. Zij werden in de kapel door replica's vervangen.
 

Cultusobject

- Donatus behoort tot de zogenaamde catacombenheiligen, van wie in historisch opzicht niets bekend is, maar over wie diverse legenden bestaan. In 1652 werd het gebeente dat aan deze heilige werd toegeschreven, overgebracht uit de catacombe van St. Agnes bij Rome naar Münstereifel (thans Bad Münstereifel, Nordrhein-Westfalen). Volgens een legende, vastgelegd in onder meer de van oorsprong 18e-eeuwse levensbeschrijving die in het noord-Brabantse Reek opgeld deed, zou hij in het midden van de tweede eeuw na Christus te Rome geboren zijn als zoon van een edelman en veldheer, genaamd Faustus, en van Flaminia, een vrouw uit een eerbare familie die zich tot het christendom bekeerde. Haar zoon zou officier in het Romeinse leger zijn geworden en wordt doorgaans ook zo afgebeeld. Hij werd een martelaar voor het geloof. Omdat Donatus deel zou hebben uitgemaakt van het zogenaamde ‘legio fulmiata’ (bliksemlegioen), wordt hij afgebeeld met een pijlenbundel in de hand, bestaande uit bliksemschichten. De naam Donatus’ heeft de Rijnlanders misschien doen denken aan de donder (‘Donner’ of aan ‘Donar’?). Vaak werd zijn naam gegraveerd in kerkklokken die onder meer bij opkomende gevaren, zoals noodweer en brand, werden geluid.
- Donatus’ reputatie als donderheilige verspreidde zich in de Nederlanden door de activiteiten van de capucijnen uit het klooster Arlon (Aarlen, B), die vanaf 1725 de verering structureel intensiveerden via devotieboekjes, prentjes en litanieën. De in 1742 te Arlon opgerichte broederschap van St. Donatus werd door paus Benedictus XIV goedgekeurd en met verscheidene aflaten gepriviligeerd. Door de capucijnen van Velp, die nauwe contacten onderhielden met hun medebroeders in Arlon, werd in diverse plaatsen de verering van Donatus gepropageerd.
- Het waarschijnlijk uit de 19e eeuw daterende en nog steeds beschadigde beeld van Donatus staat op het altaar. De kapotte helm wordt apart bewaard.
- Verder bevat de kapel nog een reproductie van Donatus als Romeins militair uit een seriematig vervaardigde reeks en een eenvoudig schilderij van de kapel, omgeven door zware onweerswolken en bliksemschichten met het rondgaand randschrift: ‘Hij hief zijn handen omhoog tot den hemel en de donder en de hagel hielden op en er viel geen regen meer op aarde. Heilige Donatus bid voor ons’.
 

Verering

- Op 7 augustus werden in de kapel missen gelezen en de zondag daarop werd de rozenkrans gebeden. Tot ongeveer het midden van deze eeuw ging de viering van de feestdag van Donatus gepaard met een eigen kermis op Hushoven. Dat de Donatus van Hushoven de ‘donderheilige’ is, blijkt uit het opschrift dat in 1872 bij de inzegening van de kapel boven het (nood)altaar was aangebracht: ‘Heilige Donatus ! als het onweer uitbarst in vreeslijk woeden, spreek ten beste voor 't volk, weer het onheil af, wil ons behoeden’.In 1926 werd de kapel door inbrekers bezocht, die geld en goederen ontvreemden en grote vernielingen aanrichtten. Onmiddellijk volgden acties tot eerherstel en herinrichting van de kapel en werden de vernielde beelden van het H. Kruis, het H. Hart en de Madonna vervangen door beelden van het H. Hart, Theresia en Gerardus. Het beschadigde beeld van Donatus werd gerestaureerd en opnieuw geïnstalleerd met een druk bezochte processie vanaf de Hushoverschool naar de kapel.

Bronnen en literatuur

Archieven: Gemeentearchief Weert, nieuw-Archief der gemeente Weert 1795-1920, inv.nr. 2343; Gemeentearchief Weert. Archief parochie St. Martinus Weert, inv.nrs. 1 en 2; Gemeentearchief Weert. Aanwinsten documentatie nr. 245: Aantekeningen van Bèr Adriaens inzake kapellen in Weert.
Literatuur:  Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel Viii. De provincie Limburg. Tweede stuk ('s-Gravenhage: Algemeene Landsdrukkerij, 1926), p. 541; A.J. Mertens, ‘Kruisen en kapellen in het Weerterland’, in: Het Kanton Weert , 29-4-1955; Bert Adriaens e.a., Wieerter almenak 1977 . Portret van Wieert. Deil 1: Kapellen (Weert: Vastenaovundjvereiniging ‘De Rogstaekers’, 1976); Jan Henkens, St. Oda-Weert. Drie gehuchten, één parochie (Weert, 1983), p. 55-57; L.H. Raemaekers en H.J.H. Teunissen, Hushoven namen en bijnamen (Weert: Stichting Hushover namen en bijnamen, 1992), p. 263-264; P.M.E.F. Adriaens, De 'kathedraal’ van Hushoven. Historie van de St. Donatuskapel, in: Weert in woord en beeld. Jaarboek voor Weert 1999 (Weert: Stichting Weerter Publikaties, 1998), p. 103-110.  
Overige Bronnen: KDC: BiN-dossier Weert-Donatus.
 

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.