Papenhoven, St. Andreas

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: St. Andreas
Datum: 29 November (+ octaaf)
Periode: 1896 - ca.1910
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van de H. Catharina
Adres: Catharinakerk te Grevenbicht
Gemeente: Sittard-Geleen
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

In 1896 werd in Papenhoven de Andreasdevotie ingevoerd. Mogelijk heeft de verering met Andreaszegen, Andreaswater en de mogelijkheid een volle aflaat te verdienen in de beginjaren pelgrims uit de omgeving aangetrokken. Toch zijn er aanwijzingen dat de Andreasverering al snel aan betekenis inboette, zodat deze geen lang leven beschoren was. Geen bedevaart.

Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie

- De aan Catharina van Alexandrië toegewijde kerk werd reeds in 1400 genoemd. De kerktoren dateerde uit het begin van de 13e eeuw. De kerk lag aan de zuidkant van straatdorp Papenhoven, dat deel uitmaakte van de heerlijkheid en later gemeente Obbicht, maar dat met Grevenbicht (de H. Kruiskapel was een hulpkerk van Papenhoven; zie Grevenbicht - H. Kruis) een aparte parochie vormde. Blijkens een visitatie in 1657 verkeerde het kerkgebouw in slechte staat. De voornaamste tiendheffer, het stift van Susteren, trok echter nauwelijks geld uit voor onderhoud. In 1774 was de kerk zo bouwvallig, dat het stift gedwongen werd geld te fourneren voor nieuwbouw. Op 23 december 1776 zegende pastoor Meyers van Obbicht de nieuwe kerk van Papenhoven in. Deze kerk werd in 1908 met uitzondering van de toren gesloopt. Te Grevenbicht was immers de nieuwe kerk naar ontwerp van Jan Stuyt en Jos Cuypers in gebruik genomen.
- Waar het Andreasbeeld in de oude kerk van Papenhoven heeft gestaan is niet bekend. Ook is onbekend waar het Andreasbeeld gestaan heeft in de nieuwe kerk. Een Andreaskapel of -altaar is er waarschijnlijk niet geweest.

Cultusobject

- Voor Andreas zie Margraten.
- In de sacristie van de Catharinakerk wordt een Andreasreliek bewaard in een ovaal (7 x 6 cm), witmetalen theca met een bewerkte zilveren rand. De reliek is waarschijnlijk een stukje stof. Het bijschrift luidt: ‘S. Andreae Ap.’ Een reliekhouder, waar de theca in past, was in 1999 niet (meer) aanwezig.
- Op de zolder van de sacristie staat een neogotisch 118 cm hoog, gepolychromeerd gipsen Andreasbeeld. De rechterhand is half afgebroken. Het beeld toont Andreas staande met in zijn handen een houten andreaskruis vast. Dit kruis waarschijnlijk niet origineel, evenmin als het opschrift ‘S. Andreas’ op de sokkel.
- In de Catharinakerk van Grevenbicht staan beelden van de 11 apostelen en de H. Paulus op consoles langs de wanden van het schip en het koor. Alle beelden zijn tussen 1911 en 1936 vervaardigd door de firma Cuypers en Co. te Roermond. Het Andreasbeeld stamt uit 1918. Het halfvrijstaand, ongepolychromeerd witstenen beeld staat - tamelijk prominent - op het priesterkoor. De enige kleur bestaat uit gouden randen langs de zomen van onder- en bovenkleed. Ook het boek dat Andreas in zijn linkerhand houdt, heeft een goudkleurige versiering. Onder zijn rechterarm heeft hij een lichtbruin geschilderd andreaskruis.

Verering

- De Andreasverering vond zeer waarschijnlijk voor het eerst plaats op 29 november 1896. In de proclamanda van dat jaar wordt een overzicht gegeven van de dagindeling. Op 28 november werd tijdens de hoogmis van 10.00 uur het Andreasbeeld met goedkeuring en verlof van de bisschop van Roermond ingezegend. Om 15.00 uur zijn er vespers om het feest van Andreas in te luiden. Op de feestdag waren er missen om 7.00, 8.00 en 9.00 uur. Tijdens de hoogmis en bij de sluiting van het octaaf werd de Andreaszegen gegeven over ouders en kinderen. Op de dinsdag, woensdag, donderdag en zaterdag was er om 7.30 een leesmis en 8.30 een hoogmis ter ere van Andreas. Er was Andreaswater verkrijgbaar. Er was een volle aflaat aan de verering verbonden. De Limburgsche Aankondiger van 5 december 1896 schreef: ‘Velen waren deze week gekomen om hulp te vragen van de H. Andreas voor keelziekten, aanhoudend werden H. Missen gelezen en wij vertrouwen dat velen zullen verhoord zijn’. In 1897 schreef de Limburgsche Aankondiger dat pastoor Gruters van Holtum de hoogmis celebreerde en dat de gardiaan van de minderbroeders-conventuelen uit Urmond, pater Louis, de feestpredikatie hield. Verder vereerden veel bezoekers de reliek. In dezelfde krant vindt men annonces die het Andreasfeest voor vereerders van buiten Papenhoven aankondigden.
- Concrete gegevens over aantallen pelgrims en hun plaats van herkomst zijn er niet. Het heeft er alle schijn van dat de Andreasverering werd geïntroduceerd met als doel om te komen tot een bedevaart, maar dat dit plan niet succesvol was. Reeds in 1905 zijn er nog slechts twee missen op de Andreasdag in plaats van vier in 1896 en 1897. Van de Venne schrijft in 1907 dat Andreas in de parochie wordt aangeroepen als bijzondere patroon tegen keelziekten. In de jaren twintig is er nog slechts één mis. Andreaswater, andreaszegen en reliekverering blijven echter tot in de jaren veertig in gebruik. In 1999 was er niets meer dat wijst op een Andreasdevotie, laat staan een bedevaart.

Bronnen en literatuur

Archieven: Sittard, gemeentearchief: parochiearchief H. Catharina Papenhoven-Grevenbicht, proclamanda.
Literatuur: Ant. Van de Venne, Iconographie der St. Catharinakerk te Papenhoven-Grevenbicht (Gulpen: M. Alberts, 1907); Th. D., ‘Inzegening der voormalige kerk van Papenhoven-Grevenbicht in 1776’, in: De Maasgouw 31 (1909) p. 96; Bertrand van Lijmbricht, Papenhoven-Grevenbicht. Parochie van de H. Catharina. Kort overzicht van haar geschiedenis ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum der kerkconsecratie (Papenhoven-Grevenbicht: z.n., 1957); A.M.P.P. Janssen, Visitationen des Landdekanates Susteren im 17. Jahrhundert (Heinsberg: Kreis Heinsberg, z.j.; Schriftenreihe des Kreises Heinsberg 4) p. 208-209.
Overige Bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier Papenhoven-Andreas.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.