Baardwijk, St. Salvator

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: St. Salvator
Datum: 27 februari (feest broederschap), 13 maart of 14 juli (feest altaarwijding)
Periode: 16e eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Altaar in de voormalige St. Clemenskerk
Adres:
Gemeente: Waalwijk
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: ‘s-Hertogenbosch
Samenvatting:

De gegevens over deze cultus zijn beperkt tot de vermelding van een altaar en een broederschap van Sint Salvator in de 16e eeuw. Niets wijst op een bovenlokale verering of bedevaart.

Auteur: Jac. Biemans
Illustraties:
Topografie

- Van de middeleeuwse St. Clemenskerk van Baardwijk, gelegen aan de Winterdijk, rest enkel de oude toren nog. In 1896-1897 werd op enige afstand daarvan de huidige St. Clemenskerk gebouwd. 

Cultusobject

- Sint Salvator (Mundi), Christus- de verlosser (van de wereld) behoort tot de oudste, vroegmiddeleeuwse, kerkpatronen in de Nederlanden. In Nederland zijn er uit de achtste eeuw enige kerkjes bekend die aan St. Salvator waren toegewijd. Uit de late middeleeuwen zijn er gegevens over diverse Salvatoraltaren en -broederschappen in het land, waaronder in Baardwijk.

Verering

- De vermelding van een broederschap van St. Salvator te Baardwijk wijst op een meer dan incidentele en individuele verering van Christus als Salvator in deze gemeenschap (toen onderdeel van het bisdom Luik). De broederschap wordt echter enkel genoemd in een 16e-eeuwse heiligenkalender van deze parochie. Daarin staat bij 27 februari vermeld dat op zondag na quatertemperdag het feest van de broederschap van Sint Salvator gevierd wordt. Het altaar van St. Salvator te Baardwijk wordt genoemd in twee heiligenkalenders van de parochie, evenals in de 16e-eeuwse registers van het aartsdiakenaat Kempenland, voor de tijdspanne 1510-1566. In de oudste kalender (‘Kalender I’), die gedateerd wordt op de eerste helft van de 15e eeuw, komt onder 14 juli de consecratie van het St. Salvator-altaar voor als feestdatum. Volgens Kalender II, te dateren op de jaren 1543-1550, wordt dit wijdingsfeest herdacht op passiezondag, opgetekend bij 13 maart.
- Hoewel de verering vanwege de samenhangende broederschap meer dan een simpele heiligenverering lijkt te zijn geweest, zijn er geen indicaties gevonden die die cultus in Baardwijk tot een bedevaart zouden kunnen kwalificeren.

Bronnen en literatuur

Archieven: Archief Bisdom ‘s-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch, Dossier Baardwijk, begin 15de-eeuws handschrift (‘Kalender I’); editie ervan in: A.M. Frenken, ‘Nog een oude kalender der St. Clemenskerk te Baardwijk’, in: Met Gansen Trou 11 (1961) p. 2-8, 46-54; Rijksarchief in Noord-Brabant, ‘s-Hertogenbosch, Stukken behorende tot het archief van de kerk van Baardwijk, inv. nr. 2, 16e-eeuws handschrift (zg. calendrier-obituaire, jaargetijdenregister, ‘Kalender II’); editie ervan in: H.B.M. Essink, ‘Een laat-middeleeuwse heiligenkalender van de parochie van Sint Clemens te Baardwijk’, in: Met Gansen Trou 7 (1957) p. 153-168; Archief Bisdom Luik, Luik, Registers (‘pouillées’) aartsdiakenaat Kempenland, dekenaat Hilvarenbeek; edities in: G.C.A. Juten, ‘Consilium de Beke’ in: Taxandria 26 (1919) - 30 (1923), aldaar 26 (1919) p. 257; G. Bannenberg, A. Frenken, H. Hens, De oude dekenaten Cuijk, Woensel en Hilvarenbeek in de 15de- en 16de-eeuwse registers van het aartsdiakenaat Kempenland, deel II (Nijmegen: Gebr. Janssen, 1970) p. 337.
Literatuur: W.H.Th. Knippenberg, Oude pelgrimages vanuit Noord-Brabant, Kultuurhistorische Verkenningen in de Kempen III (Oisterwijk: Stichting Brabants Heem, 1968) p. 40.
Overige bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier Baardwijk-St Salvator.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.