Maastricht, O.L. Vrouw van Banneux

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: O.L. Vrouw van Banneux
Datum: 15 januari; woensdagen en vrijdagen
Periode: 1953 - ca. 1975
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kapel bij de parochiekerk van St. Matthias
Adres: M. Pastoorstraat 10. Maastricht
Gemeente: Maastricht
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

In 1933 verscheen Maria in het Belgische Banneux als de ‘Maagd der Armen’. Deze verschijningen vonden grote weerklank met name in het zuidelijke deel van Zuid-Limburg. Dit leidde in 1953 tot de bouw van de eerste aan O.L. Vrouw van Banneux gewijde kapel in Nederland, gelegen naast de Maastrichtse Matthiaskerk. Deze groeide uit tot een relatief verborgen filiaalheiligdom voor bezoekers naar en van Banneux (B), van vereerders uit groot-Maastricht. In de jaren zeventig liep de cultus allengs terug. In 1994 werd het beeld vernield en stopte ook de lokale verering.
Geen bedevaartplaats.

Auteur: Lambertus Moonen, Geert Vink
Illustraties:
Topografie

- De Matthiaskerk staat in het Boschstraatkwartier, gelegen ten westen van de Maas en ten noorden van de oudste stadskern van Maastricht. Zij fungeerde als ‘volkskerk’ van middeleeuws Maastricht. De bouw ervan begon in 1351; in de 15e eeuw werd het gebouw verbouwd tot een gotische kerk met drie schepen. In 1566 namen protestanten de kerk in bezit en afgezien van enkele onderbrekingen bleef de kerk tot 1794 in hun handen. Sinds 1802 dient de kerk weer voor de katholieke eredienst. 
- In 1953 werd aan de noordkant van de Matthiaskerk een Maria van Banneuxkapel gebouwd naar het ontwerp van het Architectenbureau Boosten te Maastricht. Zij is zowel van de straatkant als vanuit de kerk bereikbaar. Midden in de afsluitende muur van de naar het oosten gerichte kapel bevindt zich een grote nis, de plaats voor het cultusbeeld. De buitenbouw van de kapel is in Naamse hardsteen uitgevoerd.

Cultusobject

- Tussen 15 januari  en 3 maart 1933 verscheen Maria als ‘Maagd der Armen’ acht maal aan het twaalfjarig meisje Mariette Beco te Banneux (B), een plaatsje gelegen tussen Luik en Verviers. Maria verscheen daar ‘voor alle natiën’ en om het lijden van de zieken te verlichten. Zij riep op om ter plekke een kapel te bouwen en veel te bidden. Bisschop L.J. Kerkhofs van Luik erkende in 1949 de verschijningen. Op de verschijningslocatie, in de voortuin van het huis Beco, werd reeds in augustus 1933 een devotiekapel ingewijd.
- Het beeld van O.L. Vrouw van Banneux, dat in de Mariakapel van de Matthiaskerk stond, was van hout (1,25 m hoog) en gemaakt door de in Maastricht woonachtige kunstenaar Sjef Eymael.  Opmerkelijk was dat het een ‘gekleed’ beeld betrof.  Om het beeld hing verder een kristallen rozenkrans, een geschenk van een vereerder.

Verering

- Vanaf 1942, toen de publieke verering van de Maagd der Armen werd
goed gekeurd, heeft de Matthiasparochie O.L. Vrouw onder die titel vereerd. Zo werd de 
verjaardag van de eerste verschijning te Banneux, 15 januari, in de parochie gevierd met een
plechtige hoogmis en een speciale avondoefening. De bidweken werden er na de oorlog 
voortgezet, toen parochianen als soldaat naar het toenmalige Nederlands- Indie moesten
vertrekken. De Zusters van het Arme Kind Jezus zorgden bij de jaarlijkse processie voor een
groep, die de boodschap van de Maagd der Armen uitbeeldde. Vurig promotor van de
Banneux-verering in de parochie was de geestelijke leider der Banneux-bedevaarten A.C.
Theunissen (Eijsden 1906 - Maastricht 1979), kapelaan van St. Matthias 1937-1953. Zo was
het niet verwonderlijk dat juist in deze parochie het verlangen ontstond om de eerste
Banneux-kapel in Nederland te bouwen, te Maastricht waar de verering van O.L. Vrouw van
Banneux zo leefde.  In deze tijd bereikt de verering van O.L.Vrouw van Banneux haar hoogtepunt in Nederland. 
- De inzegening van de kapel te Maastricht geschiedde op 15 augustus 1953. Tegen zeven uur 's avonds arriveerde de
grote Nederlandse bedevaart, welke die dag naar Banneux was geweest, te Maastricht. Vanaf
de Maagdendries trokken de 750 pelgrims in bidtocht naar de eerste devotiekapel van de
Maagd der Armen in Nederland. Heel de avond door bleef het in het kapelletje een komen en
gaan van biddende mensen. Zo ook de volgende dagen.
- Helaas werd het Banneuxbeeld een voorwerp van vandalisme en vormde de kleding van het
beeld een gemakkelijke prooi voor vuur. In het Limburgs Dagblad van 24 augustus 1994 staat
vermeld: Man richt met hamer vemielingen aan in kapel Matthiaskerk. Een van de twee
Mariabeelden werd beschadigd. Van de kaarsenstandaards en bidstoelen bleef weinig over.
Ook de muren van de in 1952 aan de kerk toegevoegde kapel liepen schade op. De kapel is
onlangs nog voor ruim tienduizend gulden opgeknapt. Bij die opknapbeurt zal, te oordelen
naar de bijgaande foto van de kapel in die krant, de inrichting zijn gewijzigd. In de nis boven
het altaar staat daar een neogotisch beeld van O.L. Vrouw met Jezuskind. Het tweede
Mariabeeld is op de foto niet zichtbaar; dit tweede beeld zal het beeld van O.L. Vrouw van
Banneux geweest zijn en dus het beschadigde Mariabeeld. In ieder geval hoort men daarna
nooit meer iets van de verering van de Maagd der Armen in de Matthiasparochie, tenzij van
reacties van gelovigen die het betreuren dat deze verering verdween. Tot slot zij toegevoegd dat in 1998 in de
kerkhofkapel van Heer een O.L. Vrouw van Banneux werd geplaatst, zodat de Maagd der
Armen toch weer centraal in een openbare kapel in Maastricht staat.
 

Materiële cultuur

- Devotioneel drukwerk: algemene Banneuxprentjes, -gebedsboekjes etc. werden verspreid door het Propagandabureau voor het Banneuxwerk te Maastricht en vanuit Banneux zelf; er is, behalve een enkel affiche, geen apart drukwerk voor deze Banneuxkapel aangemaakt. 
- Affiche: raamaffiche uit 1953 (29 x 45 cm), met de in blauw gedrukte tekst: Triduum ter ere van Maria, de Maagd der Armen. Ter voorbereiding van de Inzegening der kapel van O.L. Vrouw van Banneux op de Bosstraat zal op de dagen voorafgaande aan 15 Augustus een Plechtig Triduum worden gehouden in de St. Matthiaskerk. De oefeningen hebben plaats op Woensdag, Donderdag en Vrijdag a.s. telkens om half acht uur 's avonds. Predicatie door Mgr. M. Jenniskens. 
- Tegel: wit met een blauwe schildering (31 x 15,5 cm), gesigneerd: ‘M. Setton’; Michel Setton was een in Maastricht woonachtige kunstenaar. Voorstelling: O.L. Vrouw van Banneux uit de Mariakapel van de St. Matthias, met aan beide zijden een kandelaar en voor Maria een ruiker bloemen.

Bronnen en literatuur

Archieven: Maastricht, gemeentearchief: parochie van St. Matthias met name 117, verder 308-313; Maastricht, Stadsbibliotheek, parochieblad voor de St. Matthijs: Van deur tot deur, 1945 - heden (niet compleet); Schinnen: familie-archief van de familie Olivers; Banneux, Banneuxarchief: Nederlands tijdschrift van Banneux: Banneux O.L. Vrouw (1945-1967; daarna tot 1997 onder andere titels).
Literatuur: De monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie Limburg. Geïllustreerde beschrijving. De Monumenten in de gemeente Maastricht I (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1938) p. 259-278; De Maagd der Armen. De verschijningen van O.L. Vrouw te Banneux N.D. (Maastricht: Bureau Gebedsunie, 1942); P. Ploumen, De boodschap van Maria, de Maagd der Armen (Maastricht: Druk Laur Crouzen, 1945) p. 83-90; diverse artikelen in: Van deur tot deur, 7 en 21 september 1946, 1 februari 1947, 15 november 1952, 4 juli 1953, 1 augustus 1953, 5 september 1953; ‘Een heugelijke dag’, in: Banneux O.L. Vrouw 2, 7 (1947) p. 10; ‘Een sieraad...’ [= uitgave beeldje Hack], in: Banneux O.L. Vrouw, 7,7 (1952); diverse artikelen in, in: Gazet van Limburg, 22 oktober 1952, 17 november 1952; 13 april 1953; 14 augustus 1953; 17 augustus 1953; Banneux 20 jaar. Luisterrijke viering op O.L. Vrouw Hemelvaart’, in: De Maasbode, 6 augustus 1953; ‘Eerste devotie-kapel O.L. Vrouw van Banneux in Maastricht’, in: De Maasbode 17 augustus 1953; ‘Een Banneux-kapel bij verrassing!’, in: Banneux O.L. Vrouw 9, 7 (1954) p. 9-10; ‘Een intieme Kapel’, in: Banneux O.L. Vrouw 10, 8 (1955) p. 11-13; ‘De kleine kapel van Maria van Fatima [= Banneux!] in de Boschstraat’, in: KRO-gids, 14 april 1957, p. 18; ‘Kapel van O.L. Vrouw van Banneux’, in: Korte verklaring der schildering in de H. Hartkerk (Koepelkerk), Wijk-Maastricht (z.j.) p. 9-10; A.J.Fr. Maenen, Petrus Regout 1801-1878. Een bijdrage tot de sociaal-economische geschiedenis van Maastricht (Nijmegen: Centrale Drukkerij, 1959) p. 310-332; ‘Hij kwam uit het land van Valkenburg’, in: Banneux O.L. Vrouw 17 (1961-1962) p. 97-98; Amand Géradin, Louis Jamin, Chapelain de Banneux (Liège: H. Desain, 1962); ‘Nieuws in het kort’, in: Credo 19,17 (2 juni 1967); P. Olivers, ‘Mannen en vrouwen te voet op bedevaart naar Banneux N.D.’, in: De Kerk der Armen 25,2 (1970) p. 8-9; Charles Genders, Langs de oude Limburgse kerken, Zuid-Limburg (Baarn: Bosch & Keuning, 1974) p. 111-112; Jos Nelissen & Jac. van Term, Kerken van Maastricht (Maastricht: kerkbestuur H. Lambertus, 1979) p. 25-29; Fieke Lakmaker & Jan Driessen, Van pottemennekes en de Heilige Geest. Maastricht: Een historische rondwandeling door het Boschstraatkwartier (Venlo: Drukkerij & Ontwerpstudio Glans, z.j.) p. 17-20; L.J. Kerkhofs, Onze Lieve Vrouw - Haar boodschap te Banneux (Tielt/Amsterdam: Lannoo, 1980; 4e verm. dr.); P.J.H. Ubaghs, St.-Matthijskerk (Maastricht: Stg. Historische Reeks Maastricht, 1983); Leo Olivers, Banneux op de voet gevolgd 1933-1983 (Beek: Drukkerij Econoom, 1983); D.P.J.Wynands, Geschichte der Wallfahrten im Bistum Aachen (Aken: Einhard Verlag, 1986) p. 269, 351-355; ‘Ruim duizend pelgrims en wandelaars naar Banneux. Kersttocht in zacht winterweer’, in: Limburgs Dagblad, 27 december 1989; ‘Florent Eijssen (89) overleden’, in: Limburgs Dagblad, 2 november 1990; ‘Bedevaart naar Banneux. Pelgrim op Kerstavond’, in: Algemeen Dagblad 21 december 1991; Lambertus Moonen, ‘Geachte lezer’, in: De Kerk der Armen 46, 2 (1991) p. 13; ‘Man richt met hamer vernielingen aan in kapel Matthiaskerk’, in: De Limburger, 24 augustus 1994; W.A.A. Mes, De Koepelkerk, (Maastricht: Stg. Historische Reeks Maastricht, 1997) p. 52; A. Reul, Banneux-De Maagd der Armen (Banneux 1998); Mart Huls & Manu Brouwers, 3-Daagse Voettocht naar Banneux vanuit Margraten, Banholt of Noorbeek (Maastricht: Drukkerij ‘De Heeg’, 1998: 2e herz. dr.); ‘Banneux-tocht raakt iedereen’, in: Heuvelland Aktueel, 11 december 2001; Jac van den Boogaard & Servé Minis, Monumentengids Maastricht (Leiden: Primavera Pers, 2001) p. 52. 
Overige Bronnen: KDC: BiN-diskw.-dossier Maastricht-O.L. Vrouw van Banneux; verzameling krantenknipsels van L. Moonen te Lemiers; foto’s van N.J. Bartels; mondelinge informatie in 2002 van N.J. Bartels te Maastricht en Peter Olivers te Schinnen.

Laatste mutatie 21-01-2025
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.