Moergestel, O.L. Vrouw van de Vrede

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: O.L. Vrouw van de Vrede
Datum: 15 augustus
Periode: 1939 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kapel O.L. Vrouw van de Vrede
Adres: Oisterwijkseweg 88, 5066 XE Moergestel
Gemeente: Oisterwijk
Provincie: Noord Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting:

Een in 1939 gestichte particuliere votiefkapel groeide in de loop der jaren uit tot een populair cultusplaats van Maria, die ondanks stelselmatige vernielingen het doel bleef van devotionele bezoeken van Mariavereerders uit de omgeving. De sinds 1979 gerevitaliseerde populariteit staat mede onder invloed van een bredere behoefte aan liturgieviering in een bijzondere en/of natuurlijke (buiten) omgeving.

Auteur: Theo Schepens
Illustraties:
Topografie

- Omstreeks 1938 ging Carol Schade (1909-1977), een Haarlemse rentenier (grootaandeelhouder Haarlemsche Autocentrale) met relaties in de textiel, op het landgoed ‘De Hooge Braaken’ in Moergestel wonen. Toen hij kort daarop ‘op wonderbaarlijke wijze’ in Brussel een zwaar auto-ongeluk had overleefd, beloofde hij op zijn landgoed een Mariakapel te bouwen. Ze werd in 1939 naar een ontwerp van architect W.A.M. van der Ven uit Velp (Gld.) gebouwd, naar men zegt naar het voorbeeld van een Mariakapel die Schade direct na zijn ongeluk in Brussel zou hebben opgemerkt. De kapel werd op 8 december 1939 door pastoor Janssen (pastoor van 1921 tot 1947) ingezegend.- De kapel ligt binnen de buurtschap Vurhaai in een bosrijke omgeving aan de weg van Moergestel naar Oisterwijk. Het is een eenvoudige, eenbeukige kapel met halfrond gesloten apsis, opgetrokken in baksteen en gewit. De ruimte voor publiek meet slechts 3,00 m (breed) x 2,85 m (diep) meter en er zijn niet meer dan acht knielplaatsen, waarvan vier tevens met een zitplaats. De kapel heeft een zadeldak en een dakruiter met klokje. Boven de ingang staan de woorden ‘Ave Maria’. In de kapel hangt een Mariagebed, dat begint met de woorden: ‘O Maria Regina Pacis, zie mij hier neergeknield’. De kapel maakt deel uit van de bakstenen entreepoort met ezelsrugmuur van het landgoed ‘De Hooge Braaken’. Tot twee keer toe heeft men plannen gehad om de kapel uit te breiden. Reeds in 1943 maakte architect M. van den Biggelaar uit Berkel daarvoor tekeningen. In 1957 deed architect Jan Strik uit Boxtel opnieuw voorstellen tot uitbreiding. Het bestuur van de stichting vreesde echter ‘dat dit de kapel niet ten goede komt.’ Sinds 2001 is de kapel een rijksmonument. 
- Aan de voorkant van de kapel is een steen ingemetseld met een Mariafiguur met kind, waarop de datum van inzegening staat en de vermelding dat de kapel is toegewijd aan O.L. Vrouw. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd de kapel specifiek aan O.L. Vrouw van de Vrede toegewijd. In mei 1950 werd in de kapel een gedenkplaat onthuld met de namen van 35 Nederlandse militairen, verzetsmensen en geallieerde militairen die tijdens de oorlogsjaren in Oisterwijk en Moergestel hun leven hebben gegeven, ‘In trouw aan plicht en Vaderland, voor vrijheid, vrede en recht’.
- De regeling van het beheer van de kapel leverde nog enige problemen op. Toen Schade eind 1941 de statuten van de kapel had ingezonden, liet het bisdom aan pastoor Janssen weten, dat het beheer te veel aan Schade werd overgelaten. Als publiek toegankelijke kapel gaf het bisdom er de voorkeur aan dat ze aan de parochie werd overgedragen. Op 9 februari 1942 keurde bisschop Diepen na lange aarzeling deze statuten toch goed, omdat bepaald was dat de parochie de kapel na het overlijden van Schade alsnog in eigendom zou krijgen. De pastoor hield sowieso de regeling van de eredienst (godsdienstoefeningen, processies, kaarsenbranden enz.),  het beheer en onderhoud bleef bij Schade. In 1957 werd door Schade van de Mariakapel een stichting gemaakt en na diens dood in 1977 kwam de kapel in bezit van de parochie. 
- Voor het feitelijke onderhoud en verzorging van de kapel is van 1963 tot ca. 2000 zorg gedragen door Jan en Dien Hoosemans-van Summeren. De kapel heeft haar uitstraling voor een deel te danken aan de voortdurende zorg van dit echtpaar. 
- Er waren vernielingen of brandstichtingen in 1971, 1978, 1979, 1980, 1986, 1989 en 1992, waarvan vooral de laatste vernietigend was. In drie weken tijd werd de kapel toen met vereende krachten en dankzij giften weer opgebouwd. Er werd toen een stalen hekwerk vóór de apsis aangebracht en een alarminstallatie gemonteerd. Er bestaan geen aanwijzingen voor iets als een rituele schending van de kapel of aggressie jegens de kerk, het lijkt om vandalisme te gaan. Toen er 2001 daar opnieuw sprake van was, heeft het parochiebestuur besloten de kapel, die dag en nacht open is, tijdens risicoavonden (weekeinden, carnaval en kermis) te sluiten.

Cultusobject

- In de apsis van de kapel staat een kunststof gepolychromeerd Mariabeeld (60 cm hoog; atelier Van Paridon, Amsterdam) uit omstreeks 1990, met een kroon op haar hoofd en het kind Jezus op de arm, dat in zijn linkerhand een wereldbol houdt. Het beeld is in 1992 geschonken door de Tilburgse kunsthandel Van Erp-Broekhans, nadat de kapel door brand grotendeels verwoest was en ook het Mariabeeld (dat enkele jaren eerder was gegeven door A. Verdijk uit Moergestel) onherstelbaar was beschadigd.
- In de loop der jaren hebben zeker acht verschillende Mariabeelden als cultusobject in de kapel gestaan, in het begin afkomstig van Schade, later gekocht door de parochie van Moergestel of geschonken door particulieren.

Verering

- Sinds de inzegening van de Mariakapel in 1939 is de ‘Moergestelse kapel’ in de wijde omgeving een begrip. Volgens Spapens (1999) is deze kapel na de Hasseltse kapel in --> Tilburg (dl. 2) ‘veruit de drukst beklante van Midden-Brabant’. Op elk moment van de dag ziet men er kaarsen branden. Ook aan de uitbreidingsplannen voor de kapel kan men afleiden dat deze van meet af aan een grote toeloop heeft gehad. Behalve uit Moergestel en Oisterwijk komen er Mariavereerders uit de dorpen uit de omtrek en telt de kapel ook veel Tilburgers tot de regelmatige bezoekers. Die populariteit heeft de kapel mede te danken aan de wat afgelegen positie en idyllische situering in de bossen. 
- In 1949, bij het 10-jarig bestaan van de kapel, werd er een eerste viering gehouden. In 1950 vroeg pastoor Van den Boogaard (pastoor van 1947 tot 1967) aan het bisdom toestemming om op de eerste zondag van mei voortaan een openluchtlof te mogen celebreren. Dit gebeurde tot in de jaren zestig, met ondersteuning van gastpredikanten (onder wie H. de Greeve), zangkoren en de harmonie.
- Tijdens de politionele acties in Indonesië (1946-1950) werd de kapel druk bezocht door familieleden van Moergestelse soldaten en werd er gebeden om hun behouden thuiskomst. Dat er van de meer dan 30 dienstplichtige militairen uit Moergestel niemand is gesneuveld, stemde tot grote dankbaarheid en heeft zeker bijgedragen aan de band die er later is ontstaan tussen de Vereniging van Oud-Indiëgangers (V.O.I.G.) en de Mariakapel.
- In 1964, toen de kapel 25 jaar bestond, vroeg pastoor Van den Boogaard aan bisschop Bekkers verlof om op de zon- en feestdagen van de maand mei bij de kapel een openluchtmis te mogen opdragen. Dat jubileum vormde echter de laatste grootse viering. Daarna werd er 15 jaar lang niets meer georganiseerd. In een parochievergadering in 1971 werd nog wel opgemerkt dat men de meiviering bij de kapel zou moeten doorzetten, maar het bleef toch bij woorden. 
- In 1979, toen de kapel 40 jaar bestond werd de ‘traditie’ echter weer hernomen en wisten enkele parochianen onder leiding van parochiebestuurslid en wethouder Toon van Gils pastoor Van den Broek - hij was geen grote Mariafan - over te halen om op 15 augustus ’s avonds een openluchtmis te vieren. De Moergestelse gilden luisterden de viering mee op. Aangezien het aantal bezoekers boven verwachting was, werd deze viering elk jaar weer herhaald, met telkens zo’n 250 à 300 bezoekers. Een van de aan deze viering verbonden en lokaal hooggehouden verhalen is dat het tijdens deze mis nog nooit heeft geregend; en sterker nog: terwijl het in het dorp soms wel regende bleef het rond de kapel dan toch droog.
- In 2003 werd in het kader van het Mariajaar van het bisdom ’s-Hertogenbosch in het dekenaat Oisterwijk in de meimaand wekelijks een Mariaviering gehouden bij een van de veldkapellen in het dekenaat. De eerste viering (o.m. rozenhoedje en Mariagezangen) was bij de Moergestelse Mariakapel, waaraan meer dan 120 mensen deelnamen, vooral afkomstig uit Moergestel, maar ook uit Oisterwijk, Haaren, Berkel-Enschot en Udenhout. Op 15 augustus vond ook de 25e openluchtmis plaats, met als voorganger mgr. dr. J. Lescrauwaet m.s.c., de voormalige hulpbisschop van Haarlem. Mede dankzij een uitgebreidere berichtgeving kwamen er ruim 550 bezoekers uit Tilburg en omliggende dorpen, tot uit Bladel aan toe. De interesse voor deze viering houdt waarschijnlijk ook verband met de veranderende praktijk van de zondagse mis in de parochies: velen zoeken naar een andere vorm van ‘misbeleving’. In de natuur of meer in afzondering. De groeiende interesse wordt ook gestimuleerd door de nieuwe (sinds 2000) Moergestelse pastor en theoloog Theo Schepens die stelt: ‘Eenmaal dat ik me ermee engageer, wil ik er ook iets goeds van maken’. Omdat ook een redacteur van de plaatselijke krant in de buurtschap is komen wonen, is de parochie van berichtgeving omtrent de viering verzekerd.
- Gezien alle diefstallen en vernielingen aan het cultusbeeld, is het opmerkelijk dat de verering in Moergestel blijkbaar niet of nauwelijks gebonden is aan één specifiek cultusbeeld, maar wel aan de algemene figuur van Maria en haar locatie van verering in deze kapel.

Materiële cultuur

Devotioneel drukwerk
- Diversen: 1 Mariakapel op een modelbidprentje van de Uitvaartvereniging “Oisterwijk e.o.”; 2 misboekjes Maria Tenhemelopneming 2001, 2002 en 2003 (jubileumviering); 3 boekje ‘Mariavieringen in de meimaand in het dekenaat Oisterwijk’.

 

Bronnen en literatuur

Archieven: Moergestel, parochiearchief St. Jans Onthoofding: liber memorialis, archiefstukken met betrekking tot de Mariakapel Oisterwijkseweg, verslagen van vergaderingen van het kerkbestuur en de parochievergadering, correspondentie van het kerkbestuur en de rekening en verantwoording over de jaren 1939-2003. ’s-Hertogenbosch, bisdomarchief: archief Diocesane Commissie Kerkelijk Kunstbezit, parochie Moergestel.
Literatuur: Paul Spapens, Kapellen in Midden-Brabant (Tilburg: Het Nieuwsblad, 1987) p. 12-13; Ad van den Oord en Paul van Dun, Merk toch hoe sterk! Moergestel schreef geschiedenis (Tilburg: gemeente Moergestel, 1996) p. 121-122; Paul Spapens, Heilige boontjes. Volksdevotie in Tilburg en omgeving aan het eind van de twintigste eeuw (Tilburg: Gianotten, 1999) p. 27-28; Openluchtmis voor de 25ste keer in bos bij Mariakapel Moergestel’, in: Stadsnieuws Tilburg, 13 augustus 2003. Diverse artikelen uit het weekblad Moergestel Nieuws (1978-2001) en De Gèsselse (2001-2003).
Overige Bronnen: KDC BiN-dossier Moergestel; interviews in 2003 met oud-pastoor Van den Broek, C. Schade jr., verschillende leden van vroegere kerkbesturen c.q. parochiebesturen en vroegere parochievergaderingen, onderhoudsmensen van de kapel, de firma Van Erp-Broekhans en de archiefbeheerders van de parochie.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.