Oensel, H. Kiliaan

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: H. Kiliaan
Datum: 7/8 juli
Periode: 1337 - 15e (?) eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kiliaankapel
Adres: -
Gemeente: Beekdaelen
Provincie: Gelderland
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting:

Uit 14e-eeuwse vermeldingen is bekend dat in Oensel een kerk of kapel heeft gestaan onder de schutse van de Keltische missionaris Sint Kilianus. Waar de kapel precies heeft gestaan is onbekend. Ter ere van Kiliaan is, mogelijk in 1337, een bijzondere viering ingesteld met een processie. Verdere gegevens ontbreken; geen bedevaart.
_________________________________________________________________________
 

Auteur: Sil van Doornmalen
Illustraties:
Topografie

- Oensel was een dorp ten oosten van Zaltbommel aan de rivier de Waal dat om onduidelijke redenen aan betekenis heeft verloren in de loop van de 15e eeuw. Wel bekend is dat in de 15e eeuw een deel van een waard die vernoemd is naar Sint Kilianus door een verandering van de loop van de Waal aan de overzijde van de rivier is komen te liggen. Dit was het grondgebied van de heren van Waardenburg. Onduidelijk is of de kapel op de waard heeft gestaan of elders op het grondgebied van Oensel (globaal ten noorden van de huidige Van Heemstraweg Oost en tussen de zijwegen Rozenbogerd en Ketelsteeg) of gelegen heeft in de moderne bedding van de Waal. Wat er met de kapel is gebeurd is onbekend. Archeologische opgravingen hebben nooit plaats gevonden. Momenteel is er niets dat herinnerd aan Kiliaan in de omgeving van Zaltbommel.
- De stad zelf beschikte sinds 1303 over een collegiale kerk, de Sint Maarten. Verder waren er nog vijf kerken en kapellen in de stad (de Breurenkerk, de kerk van het Maria Magdalenaklooster van reguliere Augustinessen, de kerk van het Agnietenklooster, de Gasthuiskapel en de Wedigonkapel) en twee of drie kapellen buiten de stadsmuren, behoudens de genoemde voor Sint Kilianus. Deze waren gewijd aan Antonius, Aldegundis en/of Heilig Kruis.
 

Cultusobject

- Een (processie-)beeld of reliek van Kiliaan is niet overgeleverd.

 

Verering

- Sint Kilianus is een Keltische martelaar die omstreeks 685 als missionaris naar het vaste land van Europa kwam. Zijn missiearbeid ving hij aan rond Würzburg (Dld.) Kilianus werd in 688 of 689 onthoofd. Kilianus wordt in het algemeen aangeroepen bij jicht, reuma en oogklachten.
- Het dodenboek volgens de dagkalender (obituarium) van het kapittel van de Sint Maartenskerk te Zaltbommel vermeldt op 8 juli [1337], dat Ghijselbertus van Walenborch een 'festum duplex', een uitgebreide viering, instelde voor Kiliaan. Bij de eerste vespers (de avond tevoren, dus op 7 juli) moesten de kanunniken, de koorgezellen en 'scholieren' in processie naar de kapel van Sint Kilianus gaan te Oensel. Het laatste deel van de aantekening in het dodenboek is helaas onleesbaar en verdere gegevens ontbreken.
- De processie en de feestviering duiden weliswaar op een bijzondere verering, maar of het ook een bedevaartkarakter heeft gehad, is niet duidelijk. Het feit dat er tot op heden verder geen bedevaartcultus in of bij Zaltbommel bekend is, is mogelijk een indicatie dat de Kiliaanskapel meer dan een simpele veldkapel was. 
 

Bronnen en literatuur

Archieven: Streekarchief Bommelerwaard, Oudarchief van Zaltbommel nr.1134; obituarium of necrologium van het St. Maartenskapittel; over de Kilianuswaard: Rijksarchief in Gelderland, archief van de huizen Waardenburg en Neerijnen, nrs.1649, 1729, 1822 - 1824.
Literatuur: Over de Kiliaanskapel bij Oensel is geen literatuur voorhanden. Een eerste onderzoek naar de kapel is in circa 1994 verricht door mevr. M.F. Bams-van der Staaij uit Zaltbommel: Drie of vier middeleeuwse kapellen buiten de muren van de stad Zaltbommel. Een voorlopige bronneninventarisatie; dit verslag is aanwezig in het Streekarchief Bommelerwaard.
Overige Bronnen: KDC BiN-dossier Oensel.

 

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.