Herwen-Hemeling, Hercules Magusanus en andere goden

Cultusobject: Hercules Magusanus en andere goden
Datum: Onbekend
Periode: 1e eeuw - 3e eeuw
Religieuze context: Germaans-Keltisch / Romeins
Locatie: Aan de voormalige limesweg tussen castellum Loowaard (bij Loo) en castellum Carvium (Herwen)
Adres: Niet bechikbaar
Gemeente: Zevenaar
Provincie: Gelderland
Bisdom: Niet van toepassing
Samenvatting:

In een kleiafgraving nabij het Gelderse plaatsje Herwen is eind 2021 een archeologische vindplaats ontdekt met belangrijke restanten van een Romeins-Germaans heiligdom. Er werd onder een gemetselde vloer een Gallo-Romeinse omgangstempel gevonden met wijaltaren en vele votiefgeschenken. Omdat vereerders uit de gehele regio kwamen fungeerde dit heiligdom als bedevaartplaats, in de eerste plaats voor Hercules Magusanus, de belangrijkste god van de Bataven, maar ook voor andere goden en godinnen.

Auteur: Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie

- De locatie van het heiligdom is direct ten zuiden de voormalige noordelijke grens van de limes, de noordelijke grens van het Romeinse rijk, nabij de splitsing van de Rijn en de Waal, tussen Loo en Herwen, op een heuvel die indertijd al verder was opgehoogd. Op dit heuveltje stonden twee of misschien meer tempels.
-  De tempel had een omvang van 22 x 22 m en was ca. 10-15 m hoog. Er was een open omgang van zuilen om de centrale cella met het godenbeeld. Nabij de tempels is een gemetselde put gevonden met een stenen trap naar een stenen basin beneden. Ook liggen er enkele haardkuilen op het terrein, mogelijk voor offervuren.
- De vondst van de tempel wordt door archeologen als 'bijzonder' getypeerd omdat er nooit vergelijkbare offerplaatsen in Duitsland of Engeland zijn gevonden, namelijk nooit met zoveel votiefstenen, sculpturen en geofferde dieren. In totaal zijn er zo'n 80.000 voorwerpen gevonden. Het is een van de best bewaarde cultusplaatsen van Noordwest Europa.
- Het heiligdom werd eind 2021 gevonden door de vereniging van vrijwilligers in de archeologie (AWN). Omdat de locatie in een vergund afgravingsgebied voor kleiwinning ligt en het afgraven al is gevorderd, kan de plaats niet als archeologisch beschermd gebied behouden blijven en zal op termijn verloren gaan.

Cultusobject

- Verschillende cultusobjecten werden in de tempel vereerd: goden en (Keltische) godinnen als Mercurius, Jupiter, Jupiter-Serapis en vooral Hercules Magusanus, de hoofdgodheid van de Bataven. Magusanus was een inheemse god die door de Romeinen gelijkgesteld werd met de god Hercules vanwege de overeenkomstige eigenschappen van beide goden. Daanaast werd ook het Romeinse keizerlijk huis vereerd. De verering van Hercules-Magusanus gebeurde hier sterk in een militaire context.
- Van verschillende godenbeelden zijn resten gevonden.

Verering

- In de Gallo-Romeinse tempel zijn tientallenl votiefgeschenken aangetroffen. De votiefgeschenken maken duidelijk dat het om een bedevaartheiligdom gaat. Ze zijn veelal geschonken door militairen en andere Romeinse ingezetenen, die nabij de limes woonden, aan de rand van het Romeinse rijk. Ze kwamen naar de tempel toe om hun god (vaak Hercules-Magusanus, maar ook andere goden) te danken voor de door hen gevraagde gunst zoals succes in de strijd of om genezing. Als bewijs daarvan lieten zij in de tempel tientallen kleine kalkstenen wijaltaartjes of votiefstenen achter met daarin de naam van de aangeroepen godheid, hun eigen naam, woonplaats en een tijdsaanduiding. De gevers, soldaten maar veelal hogere officieren, kwamen overal vandaan, vanuit Italiƫ, Spanje, Engeland, Roemeniƫ. Velen zaten in het tweede cohort in de regio, maar ook kwamen er vereerders van verder weg om er te offeren, zoals de gouverneur van de Romeinse provincie waar dit gebied toe behoorde.

Materiële cultuur

Objecten: tientallen wijaltaren en votiefgeschenken.

Bronnen en literatuur

Literatuur: Robin Goudsmit, 'Uniek Romeinse tempel gevonden bij Zevenaar', in Trouw, 20 juni 2022;  Jasper de Bruin, 'Het Romeinse heiligdom Herwen-hemeling' 24 juni 2022, online op website Rijksmuseum voor Oudheden; Theo Toebosch, 'Een zeer compleet heiligdom', in: NRC, 25 jun i 2022, W6-W7; 'Compleet Romeins heiligdom gevonden bij Zevenaar', online op Historiek, 6 juli 2022; Leo ten Hag e.a., 'Het Gallo-Romeinse heiligdom in Herwen-Hemeling', in: Archeologie in Nederland, 6 (september 2022) p. 2-11.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.