Steijl, Hendrina Stenmans (zuster Josepha)

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: Hendrina Stenmans (zuster Josepha)
Datum: het hele jaar, vooral rond feestdagen van de congregatie
Periode: 1903 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: H. Hartklooster
Adres: Zustersstraat 20, 5935 BX Steijl
Gemeente: Venlo
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

Hendrina Stenmans stond met Arnold Janssen en Helena Stollenwerk aan de oorsprong van de congregatie van de missiezusters van Steijl. Haar graf op het kerkhof van de missiezusters wordt vooral bezocht door leden van de drie Steijler congregaties en hun relaties. Hendrina Stenmans werd zaligverklaard op 29 juni 2008. 

Auteur: Gian Ackermans
Illustraties:
Topografie

- Het H. Hartklooster van de missiezusters ligt aan de Zustersstraat te Steijl, gelegen op een paar honderd meter van het Missiehuis. Het klooster en de neogotische kerk zijn ontworpen door pater Johann Baptist Becker s.v.d., mede op aanwijzingen van Arnold Janssen. Aanvankelijk was het klooster door Janssen bedoeld voor samenwoning door de missiezusters en de aanbiddingszusters, maar laatstgenoemden betrokken in 1914 een eigen klooster.
- De kerk werd in 1904 ingewijd en in 1920 geconsacreerd. Zij is toegewijd aan de H. Geest en heeft de vorm van een duif: een middenschip met schuin aangebouwde kapellen. Tot 1937 was dit klooster generalaat van de congregatie, tegenwoordig fungeert het als administratief centrum van de zogeheten Moederhuisprovincie. 
- Op het kloosterkerkhof, dat in 1907 werd aangelegd, is Hendrina Stenmans begraven. In 1934 werden haar stoffelijke resten bijgezet aan de voet van de calvariegroep op een heuveltje aan de achterzijde van het kerkhof. De tekst op het monument luidt: ‘Hier ruhen in Gott die Mitbegründerinnen der Missionsgenossenschaft der Dienerinnen des heiligen Geistes’. Twee olielampjes boven de namen verwijzen naar de wijze maagden die voorbereid waren op de roep van de Bruidegom. In 1989 is boven deze calvariegroep een eenvoudige kapel gebouwd. Bij het graf staan vaak bloemen en kaarsen. 

Cultusobject

- Hendrina Stenmans - in de literatuur ook als ‘Stenmanns’ geschreven - is geboren op 28 mei 1852 te Issum bij Geldern (Niederrhein) als oudste kind van Willem Stenmans (1826-1887) en Anna Maria Wallboom (1825-1878). Het gezin telde zeven kinderen. Na de dood van haar moeder droeg zij de zorg voor het gezin en kon zij geen gevolg geven aan haar verlangen naar een leven als religieuze. In afwachting van de stichting van de Steijler zusterscongregatie kwam zij op 12 februari 1884 voorgoed naar Steijl, waar zij met onder meer Helena Stollenwerk aan het werk ging in de huishouding van het Missiehuis. Janssen achtte evenwel pas in 1889 de tijd rijp voor de stichting. Op 7 december 1889 betrokken deze vrouwen een voormalig Capucijnenkloostertje vlakbij het missiehuis. Deze dag wordt beschouwd als de stichtingsdag van de Missiecongregatie van de Dienaressen van de H. Geest, ook wel Steijler Missiezusters genoemd. 
- In januari 1892 begonnen de zusters hun noviciaat en ontvingen zij het habijt. Toen op 8 december 1889 de stichting van de congregatie haar beslag kreeg, fungeerde Hendrina Stenmans als overste van de aspiranten. Op 17 januari 1892 werden de eerste zusters gekleed in het blauw kleed met de witte sluier, die de missiezusters in de volksmond al gauw de naam ‘de blauwe zusters’ opleverde. Hendrina Stenmans ontving als kloosternaam Josepha. Op 14 januari 1893 ontving Janssen de regel van de nieuwe congregatie terug van de bisschop van Roermond, mgr. Boermans, met het verlof deze te laten drukken. Op 12 maart 1894 legde Josepha Stenmans samen met elf andere zusters tijdelijke professie af. Tot deze eerste groep behoorde ook Helena Stollenwerk, die Moeder Josepha in 1898 als overste opvolgde. Op 8 december 1901 legde zij eeuwige geloften af. Hendrina Stenmans overleed op 20 mei 1903. Haar lijfspreuk luidde: ‘Unsere Aufgabe ist es, die Herzen aller der Liebe zu öffnen’.
- Het lichaam van Stenmans werd in 1934 in de calvariegroep op het kerkhof bijgezet. Van de schouderdoek van Stenmans zijn in de jaren dertig stukjes stof gesneden, die als relikwieën werden verspreid. In de jaren vijftig brachten de zusters hun stichteres onder de aandacht door op aanvraag relikwieën in de vorm van stukjes stof van haar blauwe habijt uit te delen.

Verering

- In 1938 werd op initiatief van de toenmalige provinciale overste van de Missiezusters besloten om gezamenlijk te bidden voor de zaligverklaring van Hendrina Stenmans en Helena Stollenwerk. Het reeds gestarte proces voor de zaligverklaring van de eigenlijke stichter, Arnold Janssen, was hiertoe een belangrijke impuls. Het zaligverklaringsproces voor beide zusters werd in 1950 geopend. Na elke communiteitsmis werd het gebed voor de zaligverklaring uitgesproken. Door middel van een grootschalige verspreiding van brochures, prentjes met gebeden en stofrelieken werd geprobeerd haar verering te stimuleren.
-Ten tijde van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965), dat een heroriëntatie stimuleerde over de fundamenten en de vormgeving van het religieuze leven, raakte het zaligverklaringsproces in eerste instantie wat op de achtergrond. Datzelfde concilie drong er bij de bestaande religieuze gemeenschappen op aan, zich rekenschap te geven van de eigen spirituele wortels, waardoor ook bij de missiezusters de aandacht voor de stichtersgeneratie weer groeide. Deze hernieuwde aandacht werd ook bevorderd door bronnenstudies over de vroege geschiedenis van de Steijler gemeenschappen en een herbezinning op de positie van de vrouw in de kerk. Pas nadat het zaligverklaringsproces rond Arnold Janssen in 1975 was afgesloten, kregen beide stichteressen weer meer aandacht. 
- Op 14 mei 1991 werd het decreet over de heroïciteit van de deugden van zowel Hendrina Stenmans als Helena Stollenwerk publiek gemaakt. Laatstgenoemde is in 1995 zalig verklaard. De afsluiting van het proces van Hendrina Stenmans was afhankelijk van de erkenning van een wonder op haar voorspraak, die vooralsnog uitbleef. Om die reden vroegen de zusters van Steijl nog steeds om eventuele gebedsverhoringen mee te delen. In juni 2007 werd het wonder erkend (een Braziliaanse jongen genas in 1985 op medisch onverklaarbare gronden van een blindedarmontsteking, nadat hij tot zuster Josepha had gebeden). Op 29 juni 2008 vond de zaligverklaring plaats in het openluchttheater van Tegelen onder leiding van bisschop Frans Wiertz van Roermond. Haar lichaam werd dat jaar bijgezet in de kloosterkapel, hetgeen haar verering bevorderde. Of er zich ook een bedevaart uit ontwikkelt is nu nog onduidelijk.
- Rond het eeuwfeest van de congregatie in 1989 werd de permanente expositie over de geschiedenis en de actuele situatie van de Missiezusters aanzienlijk uitgebreid en gemoderniseerd. Op de eerste verdieping van het H. Hartklooster bevindt zich het ruime ‘Gedenkzimmer’ (voorheen door de zusters ‘Mütterzimmer’ genoemd), waar in vitrines onder meer kopieën van brieven van de stichter en de stichteressen ten toon zijn gesteld. Verder treft men er gebruiksvoorwerpen van Janssen en de eerste zusters-generaties (professie-ringen, sterfkruisjes, geestelijke lectuur) aan. 
- Jaarlijks ontvangen de zusters van het H. Hartklooster duizenden bezoekers, overwegend van minstens middelbare leeftijd. Daarbij gaat het in veel gevallen om toeristen, maar een deel van de bezoekers heeft een uitgesproken religieuze motivatie bij de komst naar Steijl. Zo is in het H. Hartklooster het centrum van de Missionarische Heilig-Geist-Gemeinschaft gevestigd, een met de congregatie verbonden internationale gemeenschap van vooral vrouwelijke leken, die rond 1990 ongeveer 70.000 leden telde. Terwijl de aanhang van deze beweging in Europa vergrijst, oefent ze in Zuid-Amerika nog steeds aantrekkingskracht uit op kerkelijk geëngageerden. Enkele malen per jaar brengen op zondagen de zelateurs en de zelatricen van de tijdschriften, die vanwege de SVD worden uitgegeven, vanuit het Missiehuis een bezoek aan het graf van Helena Stollenwerk. Het gaat daarbij om groepen van ongeveer 150 personen. 
- Dan zijn er uiteraard de missiezusters zelf, wier congregatie tegenwoordig ongeveer 3700 leden telt. Doorgaans brengen zij gedurende hun kloosterleven een periode in Steijl door, vaak in het kader van een vormingsprogramma (tertiaat), dat drie maanden duurt en vooral gericht is op de verdieping van het roepingsbewustzijn. Internationaal samengestelde groepen volgen in Steijl een programma dat zij als pelgrimage opvatten en dat als titel draagt: ‘Following the footsteps’. In de laatste decennia is het inzicht gegroeid dat de figuren van de stichteressen in een internationale gemeenschap als de Missiezusters met onvermijdelijk divergerende opinies de stichteressen een bindend element vormen en de onderlinge loyaliteit versterken. Aan het einde van een bijeenkomst van oversten in augustus 1998 trokken de deelnemers in een ‘Wallfahrt zu den Gründern’ achtereenvolgens naar de graven van Hendrina Stenmans, Helena Stollenwerk en Arnold Janssen. Door de huidige missiezusters wordt de geestelijke signatuur van Hendrina Stenmans gekenmerkt door eenvoud, goedheid en hartelijkheid uit een diepe verbondenheid met de heilige Geest. 
- In de laatste jaren groeit ook bij de leden van de SVD de belangstelling voor de spiritualiteit van de Steijler vrouwengemeenschappen. Hun tertiaats-vormingsprogramma vindt in Rome plaats, maar wordt ofwel geopend dan wel gesloten in Steijl, waarbij zij ook het H. Hartklooster bezoeken. Ook zijn rond 1990 internationale vormingsteams gevormd van leden van de SVD en van de missiezusters, die in workshops voor medebroeders en -zusters de spiritualiteit van de eigen gemeenschap levend trachten te houden.
- Een belangrijke functie van het H. Hartklooster geldt tenslotte van oudsher religieuze vormingsactiviteiten voor niet-religieuzen. In 1893 vond de eerste retraite voor dames plaats. Het brede vormingsprogramma, dat tegenwoordig goeddeels door de zusters zelf wordt verzorgd, trekt vooral deelnemers uit het Duitse taalgebied. Tijdens hun verblijf brengen zij doorgaans ook een bezoek aan het kerkhof en het Gedenkzimmer. 
- Kloosters oefenen de laatste jaren grote aantrekkingskracht uit op toeristen. Toen enkele jaren geleden het H. Hartklooster tijdens enkele zondagmiddagen haar deuren opende, trokken zulke Open Dagen per keer honderden bezoekers. 
- In Issum, de geboorteplaats van Hendrina Stenmans, is de devotie tot haar nog levendig. Maandelijks wordt een mis tot haar intentie opgedragen.

Materiële cultuur

Materiële cultuur
- Olieverfschilderij door Hanns en Maria Mannhart (1982 en 1984). De zusters zien in dit portret het ‘missionaire leven’ van Hendrina Stenmans gesymboliseerd. 

Devotioneel drukwerk
- Prentjes: 1 portret en tekst van moeder Josefa met noveengebed (NL; ca. 1990; 4 p.); 2 blauwgekleurd prentje met portret met op de voorzijde een portret en handtekening van Moeder Josefa Stenmans en op de achterzijde een korte biografie en gebed tot H. Geest in het Duits (Nettetal: Steyler Missionschwestern, ca. 1990?; 9,5 x 14 cm); 3 meditatieve tekst door zr. Edith Bals over missionair leven, korte biografie van Moeder Josefa Stenmans, portret en citaat. 
- Ansichtkaarten: 1 interieurfoto H. Geest-kerk (Kaldenkirchen: Steyler Missionschwestern, ca. 1975?); 2 portret in kleur van Moeder Josefa Stenmans naar schilderij Hanns en Maria Mannhart (ca. 1990?).

Bronnen en literatuur

Archieven: Steijl, archief H. Hartklooster.
Tekstedities: Haar schriftelijke nalatenschap werd bezorgd door zr. Ortrud Stegmaier te Rome: Briefe und Grüße an die Schwestern (1989); Briefe an Arnold Janssen (1990); Aufzeichnungen und Unterweisungen (1992); Mutter Josepha und ihre Familie. Briefe (1993); Bereit ist mein Herz (1994) over haar ziekte en dood.
Literatuur: Perboyre Neuß, Die Steijler Missionsschwestern ‘Dienerinnen des heiligen Geistes’. Ein schlichter Kranz zu ihrem silberen Jubelfest, (Steijl: Selbstverlag der Missionsschwestern, 1914); Anton Freitag, Tabernakelwacht und Weltmission, (Steijl: Missionsdruckerei, 1918), vertaald als: Tabernakelwacht en Wereldmissie (Uden: Drukkerij Missiehuis, 1923); Assumpta Volpert, Mutter Maria Stollenwerk und Mutter Josepha Stenmanns: Die ersten Oberinnen der Steijler Missionsschwestern ‘Dienerinnen des Hl. Geistes’ (Steijl: Selbstverlag der Genossenschaft, 1920); W. Nolet, Katholiek Nederland. Encyclopedie, dl. 3 (Den Haag: Ten Hagen, 1932) p. 236-243; Zr. Magdala, In dienst van de liefde. Levensbeschrijving van Eerw. Moeder Maria (Helena Stollenwerk) en Eerw. Moeder Jozefa (Hendrina Stenmanns) Jozefa Stenmanns, medestichteressen van de Congregatie van de Missiezusters ‘Dienaressen van den H. Geest’ van Steyl-Baexem, (Baexem-Amsterdam: R.K. Boekencentrale, 1938; 2e dr. Steyl: klooster ‘Mariabosch’, 1938); Th.W. J. Driessen, Geschiedenis van Tegelen (Tegelen: kring St. Plechelmus, 1952) p. 274-286; Udo Haltermann, Moeder Josepha. Medestichteres van de Missiezusters van de Heilige Geest. Een getuigenis van eenvoud en goedheid (z.p.: z.n., z.j.); E. Kroes, ‘Missionarie Serve dello Spirito Santo’, in: Dizionario degli Istituti di Perfezione, dl. 5 (Rome 1978) k. 1634-1637; Salesiela Soete, Geschichte der Missionsgenossenschaft der Dienerinnen des heiligen Geistes, (Steijl: Missiehuis, 1981); Ortrud Stegmaier, Steijler Missionsschwestern. Dienerinnen des Heiligen Geistes. Ein Blick in ihre Gemeinschaft und auf ihre Arbeitsfelder, (z.p. [ca. 1985]); Udo Haltermann, Lebensbild von Mutter Josepha Stenmanns (Steijl: Druckerei Steijl, 1985) [= Sondernummer Geist und Auftrag 57 (1985) nr. 2]; ‘Zaligverklaringsproces van drie zusters afgesloten. Voorbeelden van geloof, hoop en liefde’, in: De Sleutel 19 (1991) nr. 12, p. 12-14; J.M. Gijsen, In het spoor van Maria: Vrouwen in Limburg in de 19e en 20ste eeuw en hun betekenis voor Kerk en maatschappij. moeder Clara Fey, moeder Maria Stollenwerk en moeder Josefa Stenmans, moeder Maria Teresa van de heilige Jozef, dr. Edith Stein/zuster Teresia Benedicta van het Kruis, (Roermond: Bisdom Roermond, 1991) p. 18-27; ‘Decretum canonizationis servae Dei Josephae Stenmanns (in saec. Hendrinae) confundatricis congregationis Missionalis servarum Spiritus Sancti 1852-1903’, in: Acta Apostolicae Sedis 83 (1991) p. 1083-1087.
Websites: Wikipedia https://nl.wikipedia.org/wiki/Hendrina_Stenmanns.
Overige bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier Steijl-Stenmans; mondelinge informatie van zr. Mechtilde Berger in 1998.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.