Beverwijk, Onbekend

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: Onbekend
Datum: Onbekend
Periode: Middeleeuwen - 18e eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Agatha
Adres: Breestraat 101, 1941 EG Beverwijk
Gemeente: Beverwijk
Provincie: Noord-Holland
Bisdom: Haarlem
Samenvatting:

De naam Beverwijk is hypothetisch in etymologisch verband gebracht met bedevaarten. Afgezien daarvan zijn er volgens geschiedschrijver Hendrik van Rijn in ieder geval tot in het eerste kwart van de 18e eeuw reëel ook bedevaarten naar Beverwijk ondernomen. Het is echter niet bekend wat het cultusobject was.

Auteur: Peter van Dael
Illustraties:
Topografie

- Het dorp Beverwijk heette oorspronkelijk Sint Aegtenkerke, naar de aan St. Agatha gewijde kerk. In de 13e eeuw komt al een tweede naam voor: Beevaertswijck. Bij Van Heussen lezen we in Oudheden en gestichten:: 
‘Volgens Boxhornius [...] heeft Beverwijk die benaming gekreegen om dat de menschen hier in groote menigte ter beevaart plagten te koomen. Daar zijn ‘er nochtans die [zoals Junius] den naam afleiden van de Beyeren / in 't Latijn Bavari: en dan zoude Beverwijk zoo veel te zeggen zijn als de wijk- of leger-plaats der Beyeren’. Hendrik van Rijn voegt er in zijn aantekening aan toe: ‘Tegen de gissing van Boxhornius heb ik weinig of niets te zeggen: en 't is zeker dat 'er veele beevaarden naar deze of gene plaatzen plagten te geschieden, en nog dagelijks geschieden. Het zeggen van Junius zal ik ook niet al te krachtig tegenspreeken [...]’. Het zijn echter allebei gissingen. 
- Van Rijn voegt er een eigen gissing aan toe: Beverwijk zou van de in en rond Haarlem zo vereerde St. Bavo komen.
Volgens weer een andere lezing van Gonnet duidt de naam op het feit dat Beverwijk een wijkplaats (pleisterplaats) was op weg naar Egmond (zie Egmond, H. Adalbert) of Heiloo (zie Heiloo, O.L. Vrouw ter Nood). Al met al blijkt het verband tussen Beverwijk en genoemde bedevaarten slechts hypothetisch te zijn.

Cultusobject

- Over het cultusobject kan niets met zekerheid worden gezegd.
- Overigens bevindt zich in de moderne r.k. St. Agathakerk een Mariavoorstelling die anno 1995 een zekere verering geniet. Van bedevaarten is echter geen sprake.
Het betreft een eikenhouten Mariabeeldje, 44 cm. hoog, uit c. 1525-1530, afkomstig uit de middeleeuwse, thans N.H. kerk van Beverwijk. Maria staat op de maansikkel en heeft het Jezuskind in beide armen. De twee kandelaberzuilen aan weerszijden van het beeldje zijn restanten van de oorspronkelijke altaarkast waarin het destijds moet zijn geplaatst. Zij dateren uit dezelfde tijd als het beeldje. De haardracht met de brede, langs het hoofd gelegde vlechten van Maria is verwant aan de kapsels van de vrouwenfiguren van Jan van Scorel. Het beeldje is misschien, evenals een verwant beeldje in het Catharijneconvent, in Haarlem vervaardigd (Scorel werkte in 1527-1529 in Haarlem). Het is niet duidelijk of een relatie gelegd mag worden tussen dit beeldje en de 18e-eeuwse bronnen die spreken van bedevaarten in de middeleeuwen. Vooralsnog lijkt dat niet het geval.

Bronnen en literatuur

Archieven: Beverwijk, gemeentearchief.
Literatuur: H.F. van Heussen, Batavia sacra , dl. 2 (Brussel: Foppens, 1714) p. 377; H.F. van Heussen, Historia episcopatuum foederati Belgii etc., dl. 2 (Leiden: Christianus Vermey, 1719) p. 59-62; H.F. van Heussen, Oudheden en gestichten van Kennemerland, Amstelland, Noordholland, en Westvriesland etc., dl. 1 (Leiden: Christiaan Vermey, 1721) p. 332-374 = H.F. van Heussen, Kerkelyke historie en outheden der zeven vereenigde provincien etc., dl. 4 (Leiden: Dirk Haak, Samuel Luchtmans en Johannes Arnoldus Langerak, 1726) p. 84-94; A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, dl. 2 (Gorinchem: Jacobus Noorduyn, 1840) p. 396-397; C.J. Gonnet, ‘Vier parochiën in de middeleeuwen. Heemskerk, Beverwijk, Zoeterwoude en Hazerswoude’, in: Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom van Haarlem 5 (1877) p. 311-382; J. Kronenburg, Maria's heerlijkheid in Nederland, dl. 6 (Amsterdam: F.H.J. Bekker, 1909) p. 96, 100; H.J.J. Scholtens, ‘Het Beverwijkse Lieve Vrouwenbeeld uit de 16de eeuw’, in: De speelwagen 5 (1950), p. 73-76;Kunst voor de beeldenstorm (catalogus; Amsterdam: Rijksmuseum, 1986) p. 127; W.Th. Kloek e.a., Kunst voor de beeldenstorm (Den Haag: Staatsuitgeverij, 1986) p. 41-42.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Beverwijk; SKKN dossier Beverwijk.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.