Wijchen, O.L. Vrouw van Wijchen

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: O.L. Vrouw van Wijchen
Datum: 15 augustus (in 1996: zaterdag 17 augustus)
Periode: 14e eeuw/ 19e eeuw - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Antonius Abt
Adres: Parochie De Hoeksteen-H. Antonius Abt, Oosterweg 4, Wijchen
Gemeente: Wijchen
Provincie: Gelderland
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting:

Hoewel het beeld van O.L. Vrouw in de 14e eeuw blijkens een schenking door de hertog van Gelre bijzondere verering genoot, zijn er geen gegevens voorhanden omtrent een bedevaart naar dit beeld. Sinds het einde van de 19e eeuw wordt jaarlijks een ander Mariabeeld vereerd en meegenomen op bedevaart vanuit Wijchen naar Kevelaer.

Auteur: Arnoud - Jan Bijsterveld
Illustraties:
Topografie

- De middeleeuwse kerk van Wijchen werd in 1853 vervangen door een kerk in neo-classicistische stijl; deze werd in 1854 plechtig ingewijd. De kerk staat aan de rand van het dorpscentrum aan een pleintje, naast de 19e-eeuwse pastorie. Voor de kerk staat een H. Hartbeeld uit 1921. Aan de andere zijde van de kerk ligt het kerkhof.
- Het interieur van de kerk van St. Antonius Abt bevat talrijke, vooral 19e-eeuwse heiligenbeelden. Het hoofdaltaar is in neo-barokke stijl. Links achter in de kerk, in een kapel onder de orgelbalustrade, staat een beeld van de H. Antonius van Padua, voor wie kaarsen worden gebrand.
- Vooraan in de linkerzijbeuk van de kerk is een glas-in-loodraam met een afbeelding van de maagd met kind uit de Apocalyps. Onder haar voeten staat op een banderol de volgende tekst: ‘Ik zal vijandschap tusschen u en de vrouw stellen'. Links naast het hoofdaltaar staat in een nis een verder niet speciaal vereerd witgeschilderd houten beeld van O.L. Vrouw, met op de arm het kind Jezus, die een appel vasthoudt. Het beeld is gekroond met een goudkleurige sterrenkroon en is te dateren op circa 1900.
 

Cultusobject

- Over de lotgevallen van het middeleeuwse Mariabeeld van Wijchen is niets naders bekend.
- In de kapel aan de rechterzijde onder de orgelbalustrade in de kerk staat op een klein sokkeltje een O.L. Vrouwebeeld een zogenoemde staakmadonna, die uit 1890 zou dateren. Het beeld heeft vleeskleurig geschilderde handen en gelaat en draagt een wit kleed met broderie en witte gordel, een blauwe mantel met goudkleurig appliqué en een lange witte kanten sluier. O.L. Vrouw is gekroond met een eenvoudige goudkleurige, vermoedelijk koperen kroon met één ster. In haar rechterhand houdt zij een zilveren of witgouden scepter, bekroond met een ster. Zij draagt verder een goudkleurige ketting met kruis. Op haar linkerarm draagt ze het Jezus-kind, dat in het wit is gekleed en een goudkleurige ketting omheeft. Het kind draagt een goudkleurige beugelkroon, bekroond met een kruis en een met ‘diamanten' bezette zilveren wereldbol. Deze sieraden zijn kopieën van de gouden originelen die normaal in de parochiekluis worden bewaard.
- Tot de aankleding van het O.L. Vrouwebeeld behoren diverse gouden attributen (scepter, kroon, wereldbol, kettingen) waarvan kopieën het beeld sieren. De originele sieraden worden alleen gebruikt tijdens de processie naar Kevelaer en worden de rest van het jaar veilig in de kluis opgeborgen. Een deel van deze sieraden is door vereerders uit Wijchen aan het beeld geschonken. Vermoedelijk in de jaren 1890 kocht kapelaan Verhoecks bij goudsmid Van Gemert in Grave een gouden kroon voor O.L. Vrouw en het kind, alsmede een gouden scepter. In 1954 werd door de firma Stadelmaier in Nijmegen een kostbare nieuwe mantel voor het beeld vervaardigd. Rechts naast het hoofdaltaar is de doopkapel. Hierin hangt ingelijst een kanten kleed van het beeld dat vermoedelijk dateert van het einde van de 19e eeuw.
 

Verering

- In 1387-1388 voerde hertog Willem I van Gelre (1371-1402), die O.L. Vrouw als schutspatroon vereerde, oorlog met de hertogin van Brabant, die werd gesteund door de koning van Frankrijk en de hertog van Bourgondië. In juni 1388 kwam het tot een beleg van Grave en op 26 juni bij Niftrik tot de beslissende slag, die de hertog inging met de leus ‘Onze Lieve Vrouw! Gelre!' [of: Maria! Gelre!] ( Nijmegen, Gelderse Lieve Vrouw). Ondanks de enorme numerieke overmacht van de Brabanders werd de strijd gewonnen door de Geldersen. Hertog Willem liet ter nagedachtenis aan zijn overwinning op Brabant bij Niftrik op het slagveld (de ‘strijdkamp') een kapel bouwen. Deze kapel werd gesticht op 21 september 1392 en was gewijd aan O.L. Vrouw, St. Victor, St. Johannes en St. Paulus. Bovendien schonk de hertog een geldbedrag aan O.L. Vrouw in Wijchen, zoals blijkt uit de hertogelijke rekening van Henric van Steenbergen over het jaar 1388, waarin een post is opgenomen die luidt: ‘Item een el kamkaets, dat mijn lieven Heere deede gheven onss zueter Vrouwen beelde tot Wygchen, doe hy gestreeden had, tot eenre mantelen, 6 gulden’. Blijkbaar was dit offer een dankgave voor zijn overwinning op Brabant. ‘Kamkaets' of ‘camecate' is met goud doorweven zijde. Over andere bedevaarten naar dit beeld van O.L. Vrouw is verder niets bekend.
- Pas uit de 18e eeuw zijn er voor Wijchen weer gegevens over Mariaverering. Een lijst uit 1798 met namen bewaard van hen die door de toenmalige pastoor Johannes Princen (1791-1815) werden ingeschreven ‘Int Mariaans Broederschap'. Op de vijf Mariadagen van het jaar werden leden ingeschreven. Mogelijk is deze broederschap een voorloper van de latere lokale Kevelaerse broederschap (opgericht 1890). Of er een bepaalde continuïteit met de middeleeuwse Mariadevotie is geweest en of er in de 18e eeuw nog een Mariabeeld in Wijchen werd vereerd is niet bekend. De staakmadonna dateert immers van ongeveer 1890.
- Afgezien van de voornamelijk lokale verering in de parochiekerk, gaat dit beeld sinds circa 1890 jaarlijks omstreeks 15 augustus mee op de tweedaagse bedevaart naar Kevelaer. De namaak-gouden sieraden waarmee het beeld normaal is getooid, worden dan vervangen door de echte gouden sieraden, te weten kroon en staf. De deelnemers aan de bedevaart kwamen niet alleen uit Wijchen, maar ook uit de omliggende dorpen Alverna, Bergharen, Hernen, Woezik, Niftrik en Balgoij. Door oorlogs- en politieke omstandigheden werd de bedevaart naar Kevelaer in het Interbellum soms niet gehouden. In plaats daarvan trok men dan naar Uden, Roermond, de H.-Landstichting of Tienray. Het aantal deelnemers bedroeg in die jaren circa 500.
- Naar verluidt zouden in de eerste helft van de 20e eeuw kinderloze ouderparen het beeld hebben vereerd met ex-voto's. Een rijke vrouw stond bij testament haar gouden ketting met kruis en oorbellen voor de versiering van het beeld af.
- Op donderdag (marktdag in Wijchen) is de parochiekerk van H. Antonius Abt open van 9.00 tot 12.00 u. voor stil gebed; om 9.15 u. wordt de rozenkrans gebeden. In de loop van de ochtend komen verscheidene Wijchenaren, meest vrouwen, voor het O.L. Vrouwebeeld een kaarsje opsteken. Bij het beeld liggen bloemen als votiefgaven.
 

Bronnen en literatuur

Archieven:Wijchen, parochiearchief St. Antonius.
Bronnen: L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's Hertogenbosch, 5 dln (St. Michiels-Gestel: Boekdrukkerij van het Bisdom van 's Bosch, 1870-1876) dl. 5, p. 190-193 (Niftrik), p. 961-968 (Wijchen); H.D.J. van Schevichaven, De St. Stephenskerk te Nijmegen (Nijmegen: Firma H. ten Hoet, 1900) p. 14-15; H.D.J. van Schevichaven, ‘De overwinning bij Niftrik en de kapel aldaar', in: Geldersche Volks-Almanak 70 (1904) p. 131 (ook in: idem, Penschetsen uit Nijmegen's verleden, 3 dln (Nijmegen: Firma H. ten Hoet, 1898-1904) dl. 3, 132-138, aldaar p. 136); J.A.F. Kronenburg, Maria's Heerlijkheid in Nederland, Geschiedkundige Schets van de Vereering der H. Maagd in ons Vaderland, van de eerste tijden tot op onze dagen, 9 dln (Amsterdam: F.H.J. Bekker, 1904 - Roermond: J.J. Romen & zonen, 1931) dl. 4, p. 41-42; dl. 6, p. 25, 57-61; A.M. Janssen, ‘"Voor ons lieve Vrouwe en Gelder"', in: Bisdomblad 10 mei 1985, p. 12; J. Kuys, ‘Het Brabantse echec bij Grave en Niftrik in het jaar 1388', in: Numaga 36 (1989) p. 25-34; [Johan Jansen], 100 Jaar Broederschap der processie Wijchen - Kevelaer 1890-1990 (Wijchen: Drukkerij de Kleijn, 1990); Gerard Nijsten, Het hof van Gelre. Cultuur ten tijde van de hertogen uit het Gulikse en Egmondse huis (1371-1473) (2e dr.; Kampen: Kok Agora, 1992) p. 105, 267, 277.
Overige Bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier Wijchen-OLV; mondelinge informatie anno 1996 Johan Jansen Historische Vereniging Tweestromenland te Wijchen.
 

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.