Tilburg, Cyrinus / Quirinus

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: Cyrinus / Quirinus
Datum: onbekend
Periode: ? - 16e eeuw - 19e eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Voormalige kapel op Quirijnstok (1), Parochiekerk St. Dionysius (Goirke) (2)
Adres:
Gemeente: Tilburg
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting:

In de 16e eeuw bevond zich aan het begin van de Quirijnstokstraat een veldkapel waar de H. Quirinus werd vereerd. Deze verering is in de 18e en 19e eeuw voortgezet in de Goirkesekerk. De kerk bezit een beeld van de heilige. In de 19e eeuw werd in de kerk water gewijd ter genezing van schurft. Of de verering ooit een uitstraling buiten de parochiegrenzen heeft gehad is niet bekend.

Auteur: Ottie Thiers
Illustraties:
Topografie

- Uit de 16e eeuw zijn vermeldingen bekend van 'sunte quirijnstock', of 'Sinte Crijnstock', aan de noordzijde van Tilburg. Men vertaalt het woord stock in dit verband als 'heiligenkastje met offerblok', een eenvoudig veldkapelletje dus, waarschijnlijk met een heiligenbeeld. Of bij de kapel ook een putje is geweest is niet bekend. De kapel moet gestaan hebben aan het begin van de Quirijnstokstraat, de weg van Tilburg naar Udenhout. Begin 19e eeuw bestond het 'stokske' uitsluitend nog in de herinnering.
- De St. Dionysiuskerk op 't Goirke is in 1715 gebouwd als tweede schuurkerk van Tilburg, op de hoek van de Goirkestraat en de huidige Kardinaal Vaughanstraat. De buurtschap Quirijnstok behoorde tot deze statie. Het lemen gebouw stortte tien jaar later in, waarna een stenen kerk werd opgetrokken. In 1835 werd begonnen met de bouw van een nieuwe waterstaatskerk, naar een ontwerp van Hendrik Essens uit Oisterwijk. Bouwpastoor was Wilhelmus van de Ven, de eerste Tilburgse pastoor die geen norbertijn uit Tongerlo was. In 1902-1903 is de voorgevel vernieuwd en kreeg het gebouw een neogotische torenspits, die in 1966 weer werd afgebroken. In 1938 is een transept aangebouwd. Het oude schip is blijven staan. 

Cultusobject

- Er zijn meerdere heiligen met de naam Quirinus, allen vroeg-christelijke martelaars. Men neemt aan dat het beeld in de Goirkesekerk Quirinus van Neuss voorstelt, een Romeinse tribuun die tijdens de christenvervolging onder keizer Hadrianus omstreeks 130 de marteldood is gestorven. Zijn gebeente werd door paus Leo IX rond 1050 aan zijn zuster, abdis te Neuss, geschonken. 
- Beeld, lindehout, ca. 1,5 m hoog, vervaardigd rond 1700. Het stelt de H. Quirinus voor als krijgsman met helm, maliĆ«nkolder, mantel en rijglaarzen; op zijn borst hangt een medaillon. Het beeld is in 1947 geverfd; in 1974 was de verf weer verwijderd. Het beeld hoort qua formaat en ouderdom bij een beeld van de H. Norbertus in dezelfde kerk. 
- Aangezien het beeld dateert uit de stichtingsperiode van de parochie zal in de voormalige kapel een ander beeld gestaan hebben. Hiervan is niets bekend.
- De kerk heeft waarschijnlijk nooit een Quirinusrelikwie bezeten.

Verering

- Zeker al begin 16e eeuw werd H. Quirinus vereerd in de veldkapel aan de Quirijnstokstraat, een doorgaande verbindingsweg met Udenhout. Deze verering is voortgezet in de Goirkesekerk. 
- Joannes Baptista Bots (1838-1915) werd in 1882 pastoor in de Goirkesekerk. Hij vermeldt in het door hem begonnen parochiememoriaal: 'Aan de grenzen van Udenhout stond eertijds een klein bedehuis ter eere van den H. Quirinus. Het gebouw is verdwenen: de naam echter van Quirijnstok is voor het gehucht bewaard gebleven. In de parochiekerk vindt men nog een beeld van den H. Quirinus, onder wiens aanroeping nog jaarlijks water gewijd wordt ter genezing van het zoogenaamde Quirijn.' De genezing van schurft met Quirijnswater is een specialiteit van Cyrinus of Quirinus, bisschop van Siscia. Hij werd in het jaar 304 in de Donau geworpen met een molensteen om de hals. Tegen alle verwachting bleef hij drijven, onderwijl de menigte toeroepend zich te bekeren, hetgeen geschiedde. Pas daarna besloot hij te verdrinken. Het beeld in de parochiekerk stelt echter een naamgenoot voor, Quirinus van Neuss. Beide heiligen worden wel meer met elkaar verward. 
- Of de verering ooit een uitstraling buiten de parochie heeft gehad is niet bekend.

Bronnen en literatuur

Archieven 1: 's Hertogenbosch: Rijksarchief, Oisterwijkse schepenprotocollen, 1518 R222 fo22vo en 1575 R279 fo32 en 1580 R282 fo79, vermeldingen toponiem Quirijnstok; Tilburg: Stadsarchief, archief parochie St.-Dionysius Goirke, inv.nr. 6 Registrum Memoriale p. 20;
Archieven 2:  A.C. Brock, De stad en Meyerij van 's Hertogenbosch of derzelver beschrijving (Veghel: Streekarchivariaat 'Langs Aa en Dommel', 1978) gedrukt handschrift uit ca. 1825, bijlage na p. 283, vlgs. Van Gils (1819); 
Literatuur: [Antonius van Gils], Katholyk Meyerysch memorieboek ('s Bosch: J.J. Arkesteyn, 1819) p. 503-504, noemt voor Tilburg twee kapellen, de Hasseltse kapel en die van Quirinus. De naam van de volledig verdwenen Quirinuskapel of 'stokske' is aan het gehucht gebleven. De verering is voortgezet in de kerk van het Goorke; Dagobert Gooren, 'Sint Quirinus' in: Devotionalia 4 (1985) nr.24, p. 140-141, vermelding sporen van verering in Tilburg; H.M.A. van Venetiƫ, 150 jaar Goirkesekerk. Van schuurkerk tot schatkamer (Tilburg: Beheerscommissie Goirkesekerk, 1989) niets over de verering; N.P. Sprenger de Rover, 'Enige Tilburgse toponiemen' in: H.J.A.M. Schurink en J.H. van Mosselveld red., Van heidorp tot industriestad (Tilburg: Brabants Heem, 1955) p.104-114, aldaar p. 107-108 over Quirijnstok; Ronald Peeters en Ed Schilders, Katholiek Tilburg in beeld (Tilburg: Boekhandel Gianotten, 1990) p. 9-13, over de Goirkesekerk, p. 182 en 187 over H. Quirinus;
Overige bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier Tilburg (Heikant)-Quirinus en VKVL 64a+b(1993); SKKN-dossier parochie St. Dionysius (Goirke).

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.