Utrecht, Pancratius

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: Pancratius
Datum: 12 mei
Periode: Middeleeuwen
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Dom en S. Salvator
Adres:
Gemeente: Utrecht
Provincie: Utrecht
Bisdom: Utrecht
Samenvatting:

Hoewel het feest van S. Pancratius in het middeleeuwse bisdom Utrecht als een officiële feestdag werd aangemerkt, zijn er geen berichten overgeleverd die wijzen op bedevaarten naar de in de kerken van de Dom en Oudmunster (St. Salvator) bewaarde relieken van deze heilige.

Auteur: H.L.Ph. Leeuwenberg
Illustraties:
Topografie

In de Dom bevonden zich in het H. Kruisaltaar reeds in 1173 relieken van Pancratius (Muller, Het oudste cartularium, 179). In 1393 werd een officiële lijst opgemaakt van relieken, die in bezit waren van Oudmunster `in capsa sancti Pancratii', waaronder zich ook die van Pancratius zelf bevonden, Buchel, Monumenta, 61 (ms in GAU).
In de kerk van Oudmunster werd op S. Pancratiusdag (12 mei) bij het luiden van de vespers de reliekschrijn na in processie door de tuin van de bisschop en over het kapittelkerkhof te zijn rondgedragen naar het hoofdaltaar in de grote crypte overgebracht en daar uitgestald vóór de altaartafel. Bij de tweede verspers na het Lof werden de relieken weer opgeborgen. 's Middags werd een preek voor het volk gehouden (AAU, III (1876) 169-172 (Ordo ornamentorum exponendorum, ca. 1525)).
Zie voor een beschrijving van de viering ook het Necrologium van Oudmunster in AAU, 11 (1883) 43.
Uit het ontbreken van enige vermelding van pelgrims noch in eigentijdse noch in latere bronnen mogen we concluderen, dat hier geen sprake is geweest van bedevaarten.

Bronnen en literatuur

Literatuur: E.J. Haslinghuis en C.J.A.C. Peeters, De Dom van Utrecht. De Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst, dl. 2. De provincie Utrecht, eerste stuk, De gemeente Utrecht, tweede aflevering ('s-Gravenhage, 1965). A.Z. Huisman, Die Verehrung des heiligen Pancratius in West- und Mitteleuropa (Haarlem, 1938) 78-86. H.J. Kok, Proeve van een onderzoek van de patrocinia in het middeleeuwse bisdom Utrecht (Assen, 1958) 138. S. Muller, Het oudste cartularium van het Sticht Utrecht. Werken H.G., III,3 ('s-Gravenhage, 1892). A.A.J. van Rossum, `Kerkelijke plechtigheden in de St Salvatorskerk te Utrecht', AAU, 3 (1876) 109-240. A.A.J. van Rossum, `Reliquiën in de St Salvatorskerk te Utrecht', AAU, 7 (1879) 350. A.A.J. van Rossum, `Necrologium van Oud-Munster (St. Salvator) te Utrecht', AAU, 10 (1882) 270-320; 11 (1883) 1-56. P. Séjourné, L'Ordinaire de St. Martin d'Utrecht (Utrecht, 1919-1921). N.B. Tenhaeff, W. Jappe Alberts, Bronnen tot de bouwgeschiedenis van den Dom te Utrecht. Rijks Geschiedkundige Publicatiën, gr.s. 88, 129 en 155 (3 dln; 's-Gravenhage, 1946-1976).
Overige bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier Utrecht-Pancratius.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.