Valkenburg, Alphonsa Kuborn

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: Alphonsa Kuborn
Datum: 6 september; 28 oktober; gehele jaar
Periode: Na 1897 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Klooster Boslust
Adres: Provincialaat Franciscanessen van St. Jozef, Stoepertweg 2, 6301 WP
Gemeente: Valkenburg aan de Geul
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

Het graf van Alphonsa Kuborn, stichteres van de congregatie der Franciscanessen van St. Jozef, die van 1877 tot haar dood in Valkenburg leefde, werd en wordt in de praktijk vrijwel alleen door de leden van haar internationale congregatie bezocht.

Auteur: Gian Ackermans
Illustraties:
Topografie

- Aan de achterzijde van station Valkenburg ligt aan de Stoepertweg naar Klimmen het imposante klooster Boslust, het voormalige theologicum van de Nederduitse jezuïeten-provincie, dat van 1964-1985 onder meer als generalaat fungeerde van de congregatie der Franciscanessen van Valkenburg. De aan de voorzijde gebouwde kapel dateert van 1965 en verving de uit 1893/94 daterende neogotische kloosterkapel, ontworpen door Hermann Joseph Hürth. Deze kapel was tegen het einde van de Duitse bezetting opgeblazen. Het klooster is aan het einde van de 20e eeuw verkocht aan de Stichting Transcendente Meditatie Nederland en wordt gesloopt. Rond 1984 zijn in de belendende tuin laagbouw-woningen voor de overwegend bejaarde zusters gebouwd. Daar ligt ook het kloosterkerkhof met het graf van Alphonsa Kuborn. 
- Alphonsa’s grafmonument ligt achteraan op het kerkhof, maar is vanaf de ingang zichtbaar door een groot kruis. Links van het kruis staat een ruw gekapte steen, waarop naast de tekst ‘Zalig zijn de barmhartigen’, ontleend aan de Bergrede (Mt. 5), motieven zijn aangebracht (duif, beker, brood, boek), ontworpen door zr. Irmgard Öhm (1967). Ter rechterzijde bevindt zich het graf, waarop een sobere zwart-marmeren plaat rust, die de naam van Alphonsa Kuborn vermeldt, haar hoedanigheid en haar sterfdatum.
- Het vorige grafmonument stond op het kerkhof bij het St. Joseph-klooster ‘op St. Pieter’, zoals de lokale bevolking het noemt, aan de Oosterweg naar Schin op Geul, dat nu de muziekschool Valkenburg herbergt. Dit klooster kwam in de jaren 1890-1895 tot stand. De eveneens met Valkenburgse mergelsteen gebouwde kapel, die nu voor kerkdiensten door de hervormde gemeente Meerssen-Valkenburg wordt gebruikt, dateert uit de jaren 1886-1887 en werd ontworpen door Lambert van Fiseune. Op het kerkhof toonde een opstaande grafsteen in reliëf Moeder Alphonsa, wier mantel zes personen omvatte van beide geslachten en uiteenlopende leeftijden. Verder werden biografische data en de stichting vermeld, en de tekst: ‘Volgt mij na zoo als ik Christus heb nagevolgd’. In 1961 werden klooster en kapel verkocht aan de gemeente Valkenburg, in 1964 volgde de verhuizing naar Boslust en in augustus 1967 werd Moeder Alphonsa op het kerkhof aan de Stoepertweg herbegraven.

 

Cultusobject

- Elisabeth Kuborn werd geboren op 10 maart 1830 in Mertert aan de Sauer in Luxemburg. (De constituties noemen ten onrechte 29 mei als geboortedatum). Zij was het tweede kind en de oudste dochter van Johann Kuborn (1794-1869) landbouwer en burgemeester ter plaatse en Elisabeth Engling (1792-1867). Haar tweelingbroer Frans werd priester. Zij ging ter kostschool in het pensionaat St. Sophie van de zusters van Onze Lieve Vrouw te Luxemburg. Op 18 juni 1853 trad zij in de congregatie van de Barmhartige Zusters van de derde orde van de h. Franciscus van Luxemburg-Pfaffenthal, waar ze op 6-12-1855 werd ingekleed als zuster Alphonsa en op 1 janauri 1858 professie aflegde. Op 5 oktober 1867 verliet ze met instemming van haar overste deze congregatie om een nieuwe congregatie te stichten: Barmhartige Zusters van de Reguliere Derde Orde van de Heilige Franciscus van Assisië. Aan deze ongebruikelijke stap was een verzoek voorafgegaan van het bisdom Trier om een groepje vrouwen in het dorp Schweich bij Trier, verenigd door deken Jakob Becker (1803-1877), tot een congregatie te vormen onder leiding van een ervaren religieuze. De redemptorist Mathias Kuborn (1836-1895) had Becker hiervoor reeds zijn zus Alphonsa aanbevolen. De kleding van de nieuwe leden en de aangewezen overste Alphonsa Kuborn vond plaats op 28 september 1878, welke datum als stichtingsdag van de congregatie wordt beschouwd. In Schweich werkten de zusters in het hospitaal. Op 3 november 1869 werden de constituties van de nieuwe gemeenschap goedgekeurd door bisschop Matthias Eberhard van Trier. Tijdens de Kulturkampf zocht Alphonsa Kuborn noodgedwongen naar een nieuwe verblijfplaats. Toen de zusters verlof kregen te vertrekken, gingen er van de twaalf zusters acht met haar mee naar Nederland. In 1877 werd een huis gekocht in Beek-Elsloo, waar de zusters een bewaar-, naai- en zondagsschool openden. In 1883 werd het kindertehuis St. Joseph te Valkenburg geopend, dat het moederhuis van de congregatie geworden is. Het klooster lag destijds op het grondgebied van de gemeente Schin op Geul, om welke reden de zusters soms nog wel als Franciscanessen van Schin op Geul worden aangeduid. Moeder Alphonsa bleef tot haar dood aan het hoofd van de congregatie en overleed op 6 september 1897. Bij haar dood waren er 45 zusters, 17 kandidaten (novicen en postulanten) in twee conventen. In 1939 werden nieuwe constituties goedgekeurd en kreeg de congregatie haar huidige officiële naam: Franciscanessen van den h. Joseph. De congregatie telde in september 1996 424 geprofeste leden, waarvan 84 in Nederland. In 1985 werd het generalaat verplaatst naar Schweich, waar de oorsprong van de congregatie ligt. De congregatie legt zich nog steeds toe op de opname en verpleging van armen, zieken en bejaarden, tevens op opvoeding en onderwijs, in het bijzonder van weeskinderen.
- Voor het graf van Alphonsa Kuborn, zie onder Topografie.

Verering

- De verering van Moeder Alphonsa is steeds vrijwel beperkt gebleven tot de leden van de congregatie, die nooit de zaligverklaring van haar stichteres heeft nagestreefd. De inspiratie van de stichteres werkt door in de geest van barmhartigheid, die de huidige constituties (1983, approbatie in 1987) het ‘eigen charisma van de congregatie’ noemen. 
- In de jaren zestig, toen religieuze gemeenschappen door Vaticanum II werden aangespoord zich te bezinnen op hun geestelijke wortels, is de aandacht voor het leven en de inspiratie van Moeder Alphonsa sterker geworden.
- Vooral voor de zusters uit Brazilië, waar nu het zwaartepunt van de congregatie ligt, is een bezoek aan het graf van Moeder Alphonsa het hoogtepunt van een bezoek aan Europa. Met buitenlandse gasten worden bezoeken gebracht aan Beek, Mettert en Schweich, de plaatsen waar de stichteres tijdens haar kloosterleven gewoond heeft. Dit gebeurde vooral in 1992, bij gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de gemeenschap en in 1997, toen de 100e sterfdag van Moeder Alphonsa gevierd werd. Binnen de internationale congregatie fungeert de stichteres als gemeenschappelijke bron van inspiratie en daarom bindend element.
- Rond de verering van Moeder Alphonsa is nauwelijks een relatie met de plaatselijke bevolking ontstaan. Tegenwoordig houdt de hervormde kerkgemeente haar diensten in de voormalige kloosterkapel van huize St. Joseph en ’s zomers organiseert zij met de zusters voor goeddeels reformatorische toeristen een bezoek aan het klooster. Een zuster houdt dan een inleiding over het religieuze leven en de geschiedenis van de congregatie, in welk verhaal ook de stichteres aan de orde komt. Na deze inleiding volgt een oecumenische gebedsdienst. 
- Bij de herdenking van de honderdste sterfdag van Alphonsa Kuborn vond op 5 september 1997 een lichtprocessie plaats en werd een monument onthuld van de hand van de beeldhouwer en capucijn Math van Kampen. Ook werd een bescheiden tijdelijke expositie ingericht over het leven van de stichteres en de werkzaamheden van de congregatie.
- De naam Kuborn leeft te Valkenburg voort in de Stichting Elisabeth Kuborn, waaronder lokale instellingen voor ouderenzorg ressorteren. 

Materiële cultuur

- Foto van Alphonsa Kuborn (Maastricht, Theodoor Weijnen, ca. 1890), welke zich in het St. Josefklooster te Valkenburg bevindt. Onder deze foto, die vele malen gereproduceerd is, hangt de onderscheiding die zij in Schweich ontving naar aanleiding van haar inzet tijdens een cholera-epidemie.

Bronnen en literatuur

Archieven: Schweich (D), archief van het Generalaat der Congregatie. Valkenburg, archief van het Provincialaat; van Moeder Alphonsa zijn slechts een cahier met geschreven gebeden, enige correspondentie en privé-notities bewaard gebleven.
Literatuur: ‘Sint Jozefsinstituut te Valkenburg’, in: Limburgsche Koerier 19 maart 1932; Ad. Welters, Bijdragen tot de geschiedenis van de parochies SS. Nicolaas te Valkenburg (z.p.: 1950) dl. 3, p. 123-129; A. Weber, Moeder Alphonsa Kuborn, stichteres van de congregatie der Franciscanessen van St. Joseph (Beek 1947; vert. uit het Duits); Ad Welters, Bijdragen tot de geschiedenis van de parochie SS. Nicolaas en Barbara te Valkenburg deel III: De kapellen van Valkenburg (Valkenburg 1950) p. 122-129; [Demetria Pelser], Moeder Alphonsa Kuborn, stichteres van de Congregatie der Franciscanessen van den H. Joseph, (Beek: Econoom, 1967); 100 Jaren Congregatie der Franciscanessen van de H. Joseph Huize Boslust Valkenburg (L) 28 oktober 1867 1967 (Beek: Drukkerij ‘Econoom’, 1967); Rita Müllejans, Kloster im Kulturkampf. Die Ansiedlung katholischer Orden und Kongregationen aus dem Rheinland und ihre Klosterbauten im belgisch-niederländischen Grenzraum infolge des preußischen Kulturkampfes (Aken: Einhard Verlag, 1992) p. 225-238, over architectuur van instituut St. Joseph en kapel aan de Oosterweg; ‘Vroom verleden: H. Josefklooster St. Pieter Valkenburg’, in: De Limburger 15 juli 1995; Serena Boeing, Quero misericórdia... História da Congregação das Irmãs Franciscanas de São José (Itapema 1997); Josef Koch & Monika Schulte, Alle Anfang ist schwer: Eine Ordensgründung in Schweich, bearbeitet von S. Klostermann & J. Töpke (Schweich: Provinzverwaltung der Franziskanerinnen vom hl. Josef, 1997).
Overige bronnen: KDC BIN-diskw.-dossier Valkenburg-Alphonsa Kuborn; mondelinge informatie in 1998 van zr. Helena Verstraeten te Valkenburg.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.
 
<<< /a>