- In de vroege Middeleeuwen behoorde Valkenburg tot de parochie Schin op Geul. De eerste vermelding van een kerkgebouw is gedateerd in 1226. Op 5 december 1281 wordt Valkenburg een zelfstandige parochie. Na de verovering van Maastricht in 1632 vallen ook de Landen van Overmaze in handen van de Staten Generaal, die vrijwel meteen pogingen in het werk stellen om de hervormde eredienst in te voeren. In het partagetractaat van 1661 wordt Valkenburg definitief toegewezen aan de Republiek. De katholieke eredienst wordt verboden en de kerk in gebruik genomen door de protestanten. In 1680 gaan katholieken en protestanten echter de kerk samen gebruiken, zodat er sprake is van een simultaneum. Dit blijft bestaan de facto bestaan tot 1808. Officieel wordt het simultaneum in Valkenburg in 1819 opgeheven. 
- De kerk van Valkenburg is geheel opgetrokken uit mergel. De fronttoren dateert waarschijnlijk uit de 13e eeuw. Het schip stamt uit de 14e eeuw en is drie traveeën diep. De tweede travee deed  dienst als kruising. Het koor stamde uit de 15e eeuw. Dit koor werd in 1836 vervangen door een langgerekt classicistisch bouwsel. Plannen uit circa 1865 om de oude kerk geheel te slopen en door nieuwbouw te vervangen, vinden geen doorgang. In 1891 werd de kerk echter vergroot. De zijbeuken werden in westelijke richting langs de toren getrokken en voor de toren verrees een neogotisch portaal. In het laatste kwart van de 19e eeuw was de kerk geheel omgeven door hoge herenhuizen, die haar aan het zicht onttrokken. De kerk lag op een soort binnenplein dat toegankelijk was via een kleine poort. Deze situatie bleef tot 1965 bestaan.   
- In 1904 werd onder leiding van architect P.J.H. Cuypers wordt de kerk sterk vergroot. Het transept wordt in noordelijke en zuidelijke richting uitgebreid en polygonaal gesloten. De middenbeuk werd met drie traveeën verlengd, de zijbeuken elk met een travee. De verlenging van het schip brengt met zich mee dat het koor uit de jaren dertig van de 19e eeuw gesloopt wordt en vervangen wordt door een neogotisch koor. Tevens werd toen een nieuwe sacristie gebouwd.
- De verering van Antonius concentreerde zich in de zijkapel rechts van het koor, die via grote spitbogen vanaf het koor en de zijbeuk verbonden toegankelijk is. Tegen de achterwand van de kael staat het Antoniusaltaar, dat er in 1909 ter gelegenheid van het 100-jarig jubileum van de Negen Dinsdagen werd opgesteld ter vervanging van een neogotisch altaar uit 1875. Dit altaar is toen opgeruimd. Op het altaar staat een koperen tabernakel. Het Antoniusbeeld staat op dit tabernakel. Boven het beeld is een baldakijn aangebracht. De wand achter het altaar is voorzien van een muurschildering dat de tenhemelopneming van Antonius’ ziel door twee engelen.

- Voor St. Antonius van Padua zie Blerick.
- Het zandstenen Antonius van Paduabeeld (125 cm hoog) is in 1909 vervaardigd door atelier Cuypers en Co. uit Roermond. Het toont Antonius in franciscaans habijt. In zijn rechterhand houdt hij een kruisbloem. Het Jezuskind, dat zich naar hem toewendt, houdt hij op zijn linkerarm. Het beeld staat in de Antoniuskapel op het altaar.
- De kerk beschikt over een tweede Antoniusbeeld. Dit 130 cm hoge, gepolychromeerd lindehouten beeld is in 1865 gemaakt door atelier Cuypers en Stoltzenberg te Roermond. Het toont Antonius staande met lichtgebogen rechterbeen in franciscaans habijt. Het Christuskind heeft hij op zijn linkerarm. In zijn rechterarm houdt hij een lelietak vast. Dit beeld stond op een altaar uit 1865, dat in 1909 plaats moest maken voor het huidige Antoniusaltaar.
- De 27 cm hoge, zilveren reliekhouder is samengesteld uit meerdere losse delen uit 1827 en later. Het zilvermerk ‘L.D.’ is aangebracht. Dit merk verwijst naar de Maastrichtse zilversmid L.H. Daemen, die werkzaam was tussen 1855 en 1892. De reliekhouder heeft de vorm van een stralenmonstrans. De ronde theca bevat een Antoniusreliek. De theca is omgeven door gekleurde stenen en door stralen. De stralen zijn bezet met zeven vijfpuntige sterren. Onder de theca zijn de vleugels en het hoofd van een cherubijntje. Boven de theca is de inscriptie aangebracht: ‘Maria sine labe concepta ora pro nobis’.

- Welters voert de verering tot Antonius van Padua terug op de aanwezigheid van twee Maastrichtse franciscanen die tussen 1708 en 1724 pastoor waren te Valkenburg. De oudste aanwijzing voor Antoniusdevotie stamt uit 1776 toen er een reliek ‘ex ossibus’ verkregen werd. Via bemiddeling van graaf Paul van der Vrecken verkreeg Valkenburgs pastoor, P.W. De Guasco, in 1809 van paus Pius VII het privilege om in de Nicolaas en Barbarakerk de negen dinsdagen van Antonius te vieren. 
- In 1857 schreef pastoor H. Göbbels van Cadier en Keer in het verslag aan de deken van Wyck over de in zijn parochie gebruikelijke processies en bedevaarten: ‘Men heeft ook hier al bedevaarten gedaan naar Meerssen, Valkenburg en Noorbeek bij bijzondere gevallen van smettelijke ziektens en andere algemene onheilen’. Helaas vermeldt Göbbels geen specifieke heiligen, maar we mogen aannemen dat hij in deze plaatsen respectievelijk het H. Sacrament, Antonius van Padua en Brigida bedoelt. 
- De proclamanda uit 1864 vermelden dat gedurende de negen dinsdagen er missen gelezen worden om 7.00, 8.00 en 9.00 uur. De hoogmis met preek vindt plaats om 10.00 uur. De speciale aflaat kan verdiend worden door te bidden voor het uitgestelde Allerheiligste. Op de negende dinsdag wordt een Te Deum gezongen. Op vooravonden van de derde en vijfde dinsdag zijn franciscanen aanwezig om de biecht af te nemen. In 1865 kwam een redemptorist uit Wittem (zie Wittem, Antonius van Padua) scapulieren zegenen. In 1867 ontving de parochie een nieuwe Antoniusreliek, ditmaal ‘ex veste’. Ook in 1898 wordt geschreven over de zegening van kruisen, medailles en scapulieren. Op 13 juni 1898, de feestdag van Antonius, zijn er missen om 6.00 en 8.00 uur. Om 10.00 uur is er een hoogmis. ’s Middags is er om 15.00 uur vesper en om 18.30 uur completen. De 13e juni is voor de parochie Valkenburg echter ook aanbiddingsdag, hetgeen mede het aantal missen en de uitstelling van het allerheiligste verklaart. Omstreeks 1875 wordt in het memorieboek met betrekking tot de Antoniusdevotie en de negen dinsdagen geschreven, dat zij: ‘...rijke vruchten van zaligheid hebben voortgebragt voor Valkenburg en omstreken’.   
- In 1909 werd het eeuwfeest van de Negen Dinsdagen te Valkenburg gevierd. De Limburger Koerier schreef op 6 februari: ‘Dit jaar zal er nog grootere toeloop zijn van geloovigen, die op die dagen, als in onze mooie kerk het Allerheiligste den geheelen morgen zal zijn uitgesteld en onophoudelijk H. Missen zullen gelezen worden, den grooten Wonderdoener van Padua zullen komen vereeren’. Om het feest nog waardiger te vieren gaven drie jezuïeten op uitnodiging van de pastoor vanaf 6 maart een volksmissie. Tevens werd het nieuwe Antoniusaltaar van Cuypers opgesteld.
- In de jaren twintig en dertig werden de negen dinsdagen nog altijd groot gevierd. In 1937 waren er op de dinsdagen maar liefst vijf missen, tijdens welke men de Antoniusreliek vereren kon en de aflaat kon verdienen. De Antoniusdag en de altijddurende aanbidding vielen dan nog steeds samen. Onduidelijk is of er toen ook nog bedevaartgangers naar Valkenburg kwamen.
- In 1999 was er wel nog devotie tot Antonius van parochianen, maar de bedevaartgangers waren er niet meer. Ook de negen dinsdagen werden niet meer gehouden.

- Raam: in de Antoniuskapel is in 1909 een Antoniusvenster geplaatst dat vier scènes uit zijn leven verbeeld: 1 Antonius als jongeling in gebed voor Maria en het Jezuskind; 2 Antonius’ priesterwijding; 3 het kind Jezus verschijnt aan Antonius; 4 Antonius’ sterfbed. Het venster heeft als inschrift: ‘Dona dedit Antonia Wehry’. 
- Votieftegels: de muren van de Antoniuskapel zijn bezet met circa 160 votieftegels van 20 x 20 cm. De tegels zijn crèmekleurig met rode opschriften en versieringen. De opschriften zijn dankbetuigingen en bedes om hulp in diverse talen: Nederlands, Frans, Duits en Latijn. Slechts één tegel is gedateerd (17 oktober 1907). Ook is nauwelijks te achterhalen uit welke regio de schenkers kwamen. Vijf a zes kwamen uit Valkenburg. Uit Amsterdam, ’s-Hertogenbosch, Sittard en Schimmert is telkens één tegel afkomstig. Een aantal tegels was gewijd aan O.L.Vrouw van het H. Hart, Gerardus Majella en Sint-Jozef.
- Klokje: in 1909 wordt een klein klokje gegoten dat de naam ‘Anthonius’ krijgt; deze klok werd in 1943 geroofd.
- Offerbus: een van de offerbussen in de kerk had in in zilver gedreven voorstelling van Antonius.

Archieven: Maastricht, gemeentearchief: parochie-archief H. Nicolaas Valkenburg, inv. nrs. 6-13 (proclamanda 1863-1940), 20 (memorieboek); parochiearchief H. Martinus Wyck-Maastricht II, inv. nr. 1992. Maastricht, Rijksarchief in Limburg: collectie Goossens, inv. nr. 243.  Roermond, bisdomarchief: P.J. te Poel, ‘Inventaris van het kerkelijk kunstbezit H.H. Nicolaas en Barbarparochie Valkenburg’ (Roermond, 1989).
Literatuur: J. Craandijk, Wandelingen door Nederland .Wandelingen in Limburg (Haarlem: Tjeenk Willink, 1887, 3e druk) p. 67; [Ad Welters], ‘Een stukje geschiedenis. Rond de 9 dinsdagen ter ere van Sint-Antonius van Padua’, in: Land van Valkenburg, februari 1949; H.J.H. Schurgers, J.G.M. Notten & L.W.G.N. Pluymaekers, Geschiedenis van Valkenburg-Houthem (Valkenburg: Het Land van Valkenburg, 1979); Jan G.M. Notten, Zevenhonderd jaar kerk in Valkenburg. Parochie H.H. Nicolaas en Barbara 1281-1981 (Valkenburg: Kerkbestuur parochie H.H. Nicolaas en Barbara, 1981); W.A.J. Munier, Het simultaneum in de Landen van Overmaas. Een uniek instituut in de Nederlandse kerkgeschiedenis (1632-1878) (Leeuwarden: Eisma, 1998).
Overige bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier Valkenburg aan de Geul-Antonius van Padua; PJMI VKVL 64a (1993); mondelinge mededeling in 1997 van pastoor H.M.H. Janssen.