Handel, H. Donatus

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: H. Donatus
Datum: Tweede zondag van juli (+ octaaf)
Periode: 1861-1985
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kloosterkerk van de capucijnen
Adres: -
Gemeente: Gemert-Bakel
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting:

-

Auteur: Marc Wingers
Illustraties:
Topografie

- In de jaren 1851-1852 werd het capucijnenklooster van Handel gebouwd met een kerk in classisistische stijl. Het complex ligt op de grens met de gemeente Boekel en sluit aan bij het voormalige klooster van de broeders penitenten en de psychiatrische inrichting Huize Padua in deze gemeente. Het klooster is in 1984 verlaten door de capucijnen.

Cultusobject

- In 1878 ontvingen de capucijnen een gecombineerde reliek van St. Donatus en St. Hubertus van de bisschop van Gent. [aard? theca? waar nu?]
- In de capucijnenkerk bevond [bevindt?] zich een levensgroot, ongepolychromeerd beeld van St. Donatus als Romeins soldaat [materiaal?]
 

Verering

- Toen de capucijnen zich in 1852 in Handel vestigden, zochten zij naar een mogelijkheid om te kunnen meeprofiteren van de grote aantallen bedevaartgangers die het Mariaoord van Handel bezochten dat enkele kilometers verderop aan dezelfde weg lag. Het aantrekken van deze pelgrims zou voor de capucijnen een extra bron van inkomsten betekenen. Na enkele jaren introduceerden de capucijnen een eigen bedevaartheilige: St. Donatus. 
- Op 16 augustus 1861 richtte bisschop Joannes Zwijsen van 's-Hertogenbosch in de Handelse capucijnenkerk de Broederschap van St. Donatus op. Paus Pius IX verleende op 20 november van dat jaar een volle aflaat aan de leden van de broederschap, ook aan te wenden ten behoeve van de zielen in het vagevuur. De aflaat kon worden verdiend op de tweede zondag van juli en tijdens het octaaf. Sinds 1922 hielden kruisheren uit Uden (zie Uden, O.L. Vrouw) de predicatie op de feestdag. 
- Dankzij de nabijheid van het grote bedevaartsoord van O.L. Vrouw van Handel werd de verering van Donatus een groot succes. In 1875 had de broederschap al 20.000 leden. Als bijvoorbeeld de Valkenswaardse processie van O.L. Vrouw van Handel haar jaarlijkse bezoek had afgelegd, werden er telkens twintig tot dertig personen in de Donatusbroederschap ingeschreven. De deelnemers aan de Valkenswaardse processie hadden de gewoonte om te biecht te gaan in de capucijnenkerk alvorens de kapel van O.L. Vrouw van Handel te bezoeken. In de broederschap werden ook personen uit verder weg gelegen plaatsen ingeschreven, bijvoorbeeld uit Nijmegen en Rotterdam. De Donatusbroederschap bloeide tot ver na de Tweede Wereldoorlog. Vanaf circa 1965 werden er echter nog slechts af en toe nieuwe leden bijgeschreven.
  Omstreeks 1980 was er op de tweede zondag van juli nog een bescheiden bedevaart van meest oudere mensen. Op deze dag en tijdens het octaaf stond het beeld van St. Donatus voorin de kerk, waar de heilige beter vereerd kon worden. Het beeld was omgeven door bloemen. Sinds het vertrek van de capucijnen in 1984 is de verering verdwenen en de broederschap opgeheven.
  Devotioneel drukwerk
- Devotieboekjes: 1 Het leven van de H. Donatus; Martelaar, Patroon tegen alle schadelijk onweder etc. (5e dr., Grave: A.F.G. van Dieren; impr. Reek, vicarius apostolicus A.E. Borret, 1838, goedkeuring herdr. 's-Hertogenbosch, bisschop A. Godschalk, 1884); 2 handboekje 1930.
- Broederschapsboekjes: 1 inschrijvingsvouwboekje van de broederschap (10,5 x 7 cm; 8 p.) met op de voorzijde een lithografie van Donatus, staande als Romeins soldaat op een piƫdestal voor een door onweer getroffen landschap en de tekst 'H. Donatus, bid voor ons'. Het boekje bevat een korte tekst over de broederschap, een 'Litanie ter eere van den H. Donatus' en gebed (impr. Huize Gerra, bisschop J. Zwijsen, 1862; reimpr. 's-Hertogenbosch, bisschop J. Zwijsen, 1875); 2 inschrijvingsboekje van de broederschap (13,5 x 8,5 cm; 8 p.) met identieke afbeelding en inhoud als nr. 1, maar het boekje is groter en de litho is omgeven door een versierde rand (evulg. 's-Hertogenbosch, J. Pompen, 1910). Het inschrijvingsboekje is gebruikt; de inschrijving vond plaats op 20 juni 1924; 3 blijkens Knippenberg (1985, dl. 2; zie Bronnen B) bestaan er een inschrijvingsboekje uit 1935; 4 Inschrijvingsboekje met op de voorzijde een tekening van Donatus als Romeins soldaat, geknield voor een door onweer getroffen landschap (1939). Omstreeks 1980 waren in de capucijnenkerk nog inschrijvingsboekjes uit 1939 verkrijgbaar.
- Prentjes: devotieprentje (10,5 x 7 cm) met een afbeelding van Donatus als Romeins soldaat, geknield voor een landschap dat getroffen wordt door onweer. Op de achterzijde een 'Gebed tot de H. Donatus' (nihil obstat P. Hubertus o.f.m.cap., Handel 12 febr. 1957);
- Eigen lied
 

Bronnen en literatuur

Archieven: 's-Hertogenbosch, archivum capucinorum hollandensis: archief van het capucijnenklooster te Handel: inschrijfboek van de St. Donatusbroederschap.
Literatuur: L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's Hertogenbosch, dl. 4 (Sint-Michielsgestel: Instituut voor Doofstommen, 1876) p. 32; [P. Gerlach], De capucijnen te Handel: gedenkschrift ter gelegenheid van het eeuwfeest van het klooster 1852-1952 (Tilburg 1952); W. Knippenberg, 'Sint Donatus en zijn verering in Nederland', in: Brabants heem 13 (1961) p. 10; D. Gooren, 'Sint Donatus en zijn verering in Nederland', in: Brabants heem 23 (1971) p. 10; Gids voor uw rondgang in kerk en klooster van de Minderbroeders Kapucijnen te Handel (z.p. [ca. 1980]); W.H.Th. Knippenberg, Devotionalia. Religieuze voorwerpen uit het katholieke leven, 2 dln. (2e dr., Eindhoven: Bura Boeken, 1985) dl. 1, p. 127, dl. 2, p. 187-188. 
Overige bronnen: KDC - dossier Handel-Donatus; PJMI VKVL 64b (1993).
 

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.
 
<<< /a>